Psikoloji (Klinik)

Psikoloji, kişinin zihin ve davranışlarının incelenmesi olarak tanımlanır. Kişinin nasıl bir düşünceye sahip olduğunu, nasıl hareket ettiğini ve hissettiğini içeren psikoloji, çevresel faktörler ve sosyal baskılar çerçevesinde inceleme sağlar. Psikoloji geniş ve çok yönlü bir alana sahiptir. İnsan zihni ve davranışına ilişkin anlayış genişledikçe klinik psikoloji, sosyal psikoloji ve gelişim psikolojisi gibi çeşitli uzmanlaşmış alanlar ortaya çıkmıştır. Depresyon, anksiyete, bipolar bozukluk ve obsesif kompulsif bozukluk gibi hastalıklara psikoloji tıbbi biriminin ilgilendiği hastalıklar arasında yer alır.

Psikoloji Nedir?

Psikoloji, kişinin zihnini, davranışlarını, duygu ve düşüncelerini inceleyen ve çözüm arayan bilim dalıdır. Çok kapsamlı bir alan olan psikoloji, kişilerin biyolojik, sosyal, gelişimsel, bilişsel ve duygusal faktörlerini göz önünde bulundurarak zihinsel süreçleri inceler. Bu alanda uzmanlaşmış kişiler ise psikolog olarak tanımlanır. Psikolojinin bazı temel alt alanları bulunur. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:

Klinik Psikoloji

Klinik psikoloji, depresyon, anksiyete, bipolar bozukluk gibi çeşitli ruhsal sağlığı hastalıklarıyla ilgilenen bir alandır. Bu alanda zihinsel bozukluklar değerlendirilerek psikoterapi ve danışmanlık hizmetleri verilir.

Gelişim Psikolojisi

Kişilerin yaşamları boyunca fiziksel, bilişsel, sosyal ve duygusal gelişimlerini incelenmesini sağlar. Çocuk gelişimi, ergenlik psikolojisi ve yaşlılık dönemi gibi konular gelişim psikolojisi içerisinde yer alır.

Danışmanlık Psikolojisi

Bu alanda kişilerin sosyal, eğitimsel ve mesleki sorunlarını ele alınır. Psikologlar, kişinin stres, ilişki problemleri ve yaşam tarzı değişiklikleri gibi konularla başa çıkmasına yardımcı olur.

Sosyal Psikoloji

Kişinin sosyal hayattaki başka kişilerle olan etkileşimleri ve onların üzerindeki etkilerini inceleyen alandır. Bu alanda tutumlardaki değişim, önyargı ve sosyal algı gibi konular ele alınır.

Bilişsel Psikoloji

Bilişsel psikoloji içerisinde hafıza, algı, problem çözme ve dikkat süreçleri incelenir ve ele alınır.

Eğitim Psikolojisi

Kişinin öğrenme süreçlerini inceleyen ve eğitim ortamlarının anlamayı içeren alandır. Öğrencilerin öğrenme kapasitesini artırarak buna yönelik eğitim ile ilgili sorunları çözmeyi amaçlar.

Nöropsikoloji

Beyin ve davranış arasındaki ilişkiyi inceleyen bir alandır. Beyin hasarı, nörolojik bozukluklar ve beyin işlev bozukluklarının davranış üzerindeki etkilerini araştırır.

Sağlık Psikolojisi

Fiziksel sağlık ve hastalıklarla ilgili psikolojik faktörleri inceleyen bir alandır. Sağlıklı yaşam tarzlarını teşvik etme, hastalıkla başa çıkma ve hasta bakımında psikolojik destek gibi konulara odaklanır.

Adli Psikoloji

Özellikle hukuk sistemiyle ilgili psikolojik ilkeleri inceleyen bir psikoloji alanıdır. Suçluların psikolojik değerlendirerek tanık güvenilirliği, jüri davranışları ve suç önleme gibi konular üzerine çalışır.

Spor Psikolojisi

Sporcuların motivasyonunu artırmaya yönelik psikolojik teknikler ve stratejiler geliştiren bir alandır. Bu alanda stres yönetimi, odaklanma ve sporcu sağlığı gibi konular ele alınarak inceler.

Psikoloji Hangi Hastalıklara Bakar?

• Depresyon
• Kaygı Bozuklukları
• Kişilik Bozuklukları
• Evlilik problemleri, ilişki problemleri
• Stres yönetimi
• Kronik Yorgunluk
• Takıntılar – Obsesif Kompülsif Bozukluk (OKB)
• Panik Atak / Panik Bozukluk
• Sosyal Fobi
• Korkular
• Travma Sonrası Stres Bozukluğu
• Uyum Bozuklukları
• Dürtü Kontrol Bozuklukları
• Saç ve Kıl Koparma Hastalığı (Trikotilomani)
• Beslenme Bozuklukları
• Yeme Bozuklukları (obezite, bulimiya nevroza, anoreksiya nevroza)
• Cinsel Terapi

Psikolojik Hastalıklar Nasıl Teşhis Edilir?

Psikolojik hastalıkların teşhisi sırasında yöntemler ve testler kullanılır. Bu süreç psikologlar tarafından gerçekleştirilir ve yürütülür. Öncelikle kişinin belirtileri, davranışları ve duyguları ele alınır sonrasında da çeşitli psikolojik testler uygulanabilir. Psikolojik hastalıkların teşhisinde kullanılan yöntemler şöyle sıralanabilir:

Klinik görüşme

Psikolojik hastalıkların teşhisinde ilk adım, klinik görüşme olarak bilinir. Psikolog kişinin semptomlarını, yaşadığı problemleri, tıbbi geçmişi, aile öyküsüne dair sorular yöneltir.

Psikolojik testler

Teşhis sırasında uygulanabilecek psikolojik testler, arasında kişilik envanterleri, zeka testleri ve projektif testler yer alır. Kişinin bilişsel, duygusal ve davranışsal işlevleri değerlendirilir.

Fiziksel muayene ve tıbbi testler

Bazı fiziki hastalıklar kişinin ruh sağlığını etkileyerek bozulmasına neden olabilir. Bu da psikolojik semptomları beraberinde getirir. Fiziki muayene ve kan testlerinin ardından tiroid problemleri, beyin tümörleri, nörolojik bozukluklar gibi hastalıklar tespit edilebilir.

Aile geçmişinin incelenmesi

Kişinin aile geçmişi, yaşadığı travmalar, ilişkiler ve sosyal alandaki rolü incelenir. Bu bilgiler ışığında kökende yatan ruh sağlığı bozukluğu tespit edilir.

Psikoloji Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Bilişsel davranışcı terapi

Duygusal ve davranışsal rahatsızlıkların temelinde bireylerin sahip oldukları mantık dışı düşünce biçimleri yatmaktadır. Sahip olduğumuz bilişsel süreçler nasıl hissettiğimiz ve nasıl davrandığımızın asıl belirleyicileridir. Bilişsel davranışçı terapide asıl olarak, düşünme, karar verme, soru sorma, yapma, ve yeniden karar verme vurgulanarak, danışanın bilişsel ve davranışsal alanları üzerinde odaklanılır. Terapi bir öğrenme süreci olarak, yeni becerilerin oluşturulduğu ve uygulandığı, yeni düşünme biçimlerinin gerçekleştirildiği, problemlerle daha etkili başa çıkma yollarının kazanıldığı psiko-eğitsel bir yaklaşım olarak görülür.

Bir kişinin inanç sistemi, güçlüklerinin temel nedenidir, içsel konuşmalar kişinin davranışında çok önemli bir rol oynar. Danışanların mantık dışı düşünceleri ve yanlış algılamaları inceleyip bunları etkili inançlarla değiştirmek üzerinde yoğunlaşır.

Kısa süreli çözüm odaklı terapi

Birden fazla gerçeklik ve doğru olduğu varsayımı üzerine kurulan çözüm odaklı kısa süreli terapi, gerçeğin dışta olduğu ve kavranabileceği fikrine karşı çıkar. Bireyler, yaşamlarının anlamını, diğer insanlarla konuşarak fark edebilirler. Çözüm odaklı kısa süreli terapi, danışanları hasta olarak etiketlemekten kaçınır, teşhise itibar etmez, problemlerin altında yatan nedenlerinden çok problemin çözümüne odaklanır. Danışanların güçlü yanlarını ve sahip oldukları kaynaklarını keşfetmeye büyük önem verir. Terapinin odak noktası, problemler hakkında sonu gelmeyen konuşmalar yapmak yerine, problemlerle ilişkili olarak şu an ve gelecek ile ilgili çözümler üretmektir.

Terapi kısa süreli olma eğilimindedir. İçinde bulunulan zaman, şimdi ve gelecek üzerinde odaklanılır. Bireyin kendisi problem değildir; problem danışanın yaşadığı güçlüktür. Burada problemin ortaya çıkarılması ve dışsallaştırılması vurgulanır. Terapi, terapistle danışanın çözümleri beraber yarattığı işbirliğine dayalı bir diyalogdan oluşur. Problemin var olmadığı durumları belirleyerek/danışanlar kendileri için yeni anlamlar yaratıp yeni bir yaşam öyküsü oluşturabilir.

EMDR terapisi (göz hareketleriyle duyarsızlaştırma ve yeniden işleme)

Yetişkinlerde, ergenlerde ve çocuklarda kullanılan psikoterapi yöntemdir. EMDR, psikodinamik, bilişsel, davranışsal ve danışan merkezli yaklaşımlar gibi çok iyi bilinen farklı yaklaşımların öğelerini bir araya getiren bütüncül bir yöntemdir.

EMDR, patolojinin, uygun olmayan bir şekilde yerleşmiş algılamalardan ortaya çıktığını var sayan bilgi işleme modeline dayanan, sekiz aşamalı bir yaklaşımdır. EMDR tedavisi, rahatsız edici olaylara ulaşılmasını, işlenmesini hızlandırmak ve öğrenme sürecini iyileştirmek için, hafızanın algısal öğelerine (duygusal, bilişsel ve bedensel) odaklanmaktadır. Daha önceki dönemlere ait anıların çözülmesini sağlamak (örneğin iç görünün ortaya çıkarılması, bilişsel yeniden düzenleme, uygun (adaptive) duygulanım ve fiziksel tepkiler), ikinci derece koşullanmanın sonucu olarak, mevcut stres faktörünü tetikleyen uyaranın duyarsızlaştırılması, gelecekte daha iyi işlev gösterilebilmesi için uygun tutumların, becerilerin ve arzu edilen davranışların yerleştirilmesi terapinin amaçlarındandır.

Şema terapisi

Şemalar belirgin olarak işlevselliği bozucudurlar. Kişinin huzur ve çevresi ile olumlu ilişkiler içinde olma, özerklik, keyif alma ve kendisini ifade gibi temel ihtiyaçlarını karşılamasını ve diğerleri ile ilişkide sınırları fark edebilme becerilerini engellerler. Şemalar, çevremizde olup biteni yorumlayıp, uyum sağlayarak, yaşamın gereklerini yerine getirebilmek için kullandığımız çocukluk döneminde oluşmuş zihinsel yapılarımızdır. Bebeklikten başlayarak gelişir ve yaşam boyu sürerler. Aslında Şema terimi, Erken Dönem Uyum Bozan Şema kavramının yerine kullanılmaktadır. Bu şemalar çocukluk çağının temel ihtiyaçları karşılanmadığında gelişirler.

Erişkin yaşamda şemalar gerçek olarak algılanırlar. Özellikle çocukluk yıllarında ebeveynler, kardeşler ve akranlarla olan incitici deneyimler sonucu öğrenilirler. Çocuk, yaşantılarından bir şeyler öğrenip, gelecek acılardan korunmak için çaba gösterdikçe daha da gelişirler. Böylece varlıklarını ömür boyu sürdürürler. Aslında şemalar, çocukluk çağlarındaki incitici olayların güncel temsilleridir.

Örneğin, neden azarlandığını anlamayan bir çocuk daha sonraki azarlardan korunmak için nedenini anlamasa veya bilmese de, kendisini hatalı gibi hissederek başka hata yapmaktan korunmaya çalışabilir. Bu hatalı ve kusurlu hissedebilme konusunda gelişen becerisi, ilerideki yaşamında yaşayacağı tartışmalar veya kendini savunmak zorunda kalacağı durumlarda bir engelleyici olarak çalışacaktır. Aslında şemalar, çocukluk çağlarındaki incitici olayların güncel temsilleridir. Örneğin “Kusurluluk” şeması olan bir yetişkin, kendisine defalarca sevildiği söylense bile kusurlu ve eksik hissetmeye devam edebilir. Şemanın değişimi, temel ruhsal düzenlenmeyi alt üst edebileceği için çeşitli düşünsel ve davranışsal hareketler şemayı güçlendirirler.

Şema Terapinin amacı, kişiye ait psikolojik problemler üreten şemaların ne olduğunun kişi tarafından farkına varılmasını sağlamak ve bilişsel ve yaşantısal tekniklerle kişinin başa çıkma stratejilerini geliştirmek ve güçlendirmektir.

Psikoloji Hakkında Sık Sorulan Sorular

Psikolog ile psikiyatrist arasındaki fark nedir?

Psikolog ve psikiyatri kişinin zihni ve ruh sağlığı üzerine çalışan iki farklı tıbbi birimdir. Çalıştıkları alan aynı olsa da yaklaşımları farklılık gösterir. Psikologlar, psikoloji alanında gelişim göstererek, terapi uygulayan ve psikolojik testlerden yararlanarak tedavi eden kişilerdir.  Psikiyatristler ise ruh sağlığı konusunda uzmanlaşarak ilaç yazabilen tıp doktorları olarak bilinir.

Psikoloji günlük hayatta nasıl kullanılır?

Psikoloji, kişinin iletişim becerilerinin gelişmesinde, stresini yönetmede ve bu alanda yeteneğini geliştirmede etkilidir. Ruh sağlığının iyileşmesini sağlayarak günlük hayata adapte olmayı kolaylaştırır.

Psikolojik testler ne için kullanılır?

Psikolojik testler, kişinin zihinsel olarak yeteneklerini, kişilik özelliklerini ve ruhsal sağlığını ortaya çıkarmak için kullanılır.