Halüsinasyon (Varsanı) Nedir? Belirtileri Nelerdir?

Görme, işitme, tat alma, dokunma, derin duyu-denge, iç organlarından gelen duyular ve tüm bunların birleşenleri sürekli beyni uyararak dış dünyanın doğru bir şekilde algılanmasını sağlıyor. Ancak bazı akıl sağlığı problemleri, ilaçların yan etkileri, epilepsi, uyuşturucu madde veya yoğun alkol kullanımı gibi fiziksel hastalıklar duyu organları ile beyin arasındaki dengeyi bozarak kişinin gerçek olmayan duyuları algılamasına neden oluyor. Gerçek anlamda hiçbir nesne görünmezken, ses, koku ya da dokunma yokken, kişi bunları varmış gibi hissediyor.  halüsinasyon yani varsanı duyularının bu gerçek dışı algılanmasına beynin inanmasıdır. Mantıken saçma olsa bile kişi bu uyarıların gerçek olduğuna inanıyor. Öyle ki gerçekle hiçbir bağlantısı olmayan duyumları yaşayan kişi “duymuyor musun alt komşu bana küfür ediyor, bak spiker eliyle beni işaret etti, koltukta oturup bana gülen kadını görmüyor musun, kolumun üzerinde örümcekler geziyor, her yer çürük kokuyor” gibi söylemlerle çevresindekileri bu durumlara inandırmaya çalışıyor.

Halüsinasyon yaşantısı beynin en önemli ve ciddi etkilendiği hastalıklarda-problemlerde ortaya çıkıyor. Hastanın kendisi veya çevresine zarar vermemesi için halüsinasyona sebep olan durumlar araştırılarak tedavi uygulanıyor. Halüsinasyon hastası öncelikle sakinleştiriliyor. Halüsinasyonlar korkutucu, tuhaf ya da agresyon uyandırıcı olabiliyor. Hastanın kendisini güvende hissetmesi sağlanıyor. Gerektiği durumlarda hastanın hareket etmesi engellenerek, anti psikotik tedavi uygulanabiliyor. Memorial Şişli Hastanesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı (Çocuk Psikiyatrisi) Bölümü’nden Uz. Dr. Leyla Alkaş, halüsinasyonun nedenleri, çeşitleri, belirtileri, kimlerin risk altında olduğu ve tedavi yöntemleri hakkında bilgi verdi.

Halüsinasyon (varsanı) nedir?

Halüsinasyonlar, gerçek gibi görünen ancak kişinin kendi zihni tarafından oluşturulduğu için sadece kendisinin duyabileceği, görebileceği, koklayabileceği, dokunabileceği gerçek olmayan duyuların algılanmasıdır. Halüsinasyon beş duyuyu da etkileyebilirler. Bazı akıl hastalıkları, ilaçların yan etkileri, epilepsi,  veya alkol kullanım bozukluğu gibi fiziksel ya da psikolojik hastalıklar neden olabilir.

Halüsinasyonun nedenleri nelerdir?

Halüsinasyonlara psikolojik, nörolojik, biyokimyasal, metabolik rahatsızlıklar neden olur.

Halüsinasyonun psikolojik nedenleri nelerdir?

• Şizofreni, Bipolar Bozukluk, depresyon, kısa psikotik ataklar
• Demans
• Deliryum
• Madde kullanımı
• İlaç kullanımı
• Uyku eksikliği
• İntoksiyonlar

Halüsinasyonun fiziksel nedenleri nelerdir?

• Çocuklarda ve yaşlılarda yüksek ateş
• Migren
• İleri yaştaki sosyal izolasyon
• Nöbetler
• Sağırlık
• Körlük veya görme sorunları
• Epilepsi
• AIDS (evre 3)
• Beyin kanseri
• Böbrek veya karaciğer yetmezliği gibi ölümcül hastalıklar

Halüsinasyonlar türleri nelerdir?

Halüsinasyonlar çeşitli rahatsızlıklardan kaynaklanır. Hastanın halüsinasyon görmesine neden olan rahatsızlıklarda yani hangi duyu organı ön planda uyarıldıysa o tür isimle adlandırılır. Halüsinasyon türleri şunlardır;

Görsel halüsinasyonlar: Beynin organik hastalıklarında daha sık görülen bir halüsinasyon türüdür. Hastanın var olmayan nesneleri görmesidir. Geometrik şekiller, parlak ışıklar; migren ve epilepsi, Parkinson, Alzheimer (bunama), beyin tümörlerinde sık görsel halüsinasyon görülür. Şizofreni ilerledikçe görsel halüsinasyonların şiddeti daha fazla artar. İnsanlar, hayvanlar, yaratıklar her şey halüsinasyonlar görülebilir.

İşitsel halüsinasyonlar: Halüsinasyon tipleri arasına en sık görülen ve hastada önemli rahatsızlara neden olan, olmayan seslerin duyulmasıdır. Psikolojik hastalıklarda psikoz, şizofreni ve psikonevrozlarda daha sık görülür. Kişi genelde kendisine emir veren, hakaret eden, kızan, suçlayan sesler duyar. Bazen sesler ve görüntüler beraber olabilir. Sanki düşünceleri yayılıyor, başkaları zorla beynine düşünceler yerleştiriyor gibi algılar da hissedebilir.

Dokunsal halüsinasyonları: Hasta vücudunda örümcek, karınca gibi böceklerin gezdiğini, organlarının hareket ettiğini veya gerçekte olmayan dokunuşları algıladığı halüsinasyon türüdür. Madde yoksunluğu veya uyuşturucu madde kullanımı olan kişilerde daha sık görülür. Beynin ruhsal ve organik tüm hastalıklarında da görülebilir.

Koku halüsinasyonları: Hastanın kendi vücudunda ya da çevresinde var olmayan çürük, yanık, dışkı kokusunu alması türüdür. Beyin tümörlerinde, travmatik yaşantıların eşlik ettiği ruhsal hastalıklarda daha sık görülür. Soğuk algınlığı, zehirlenmeler, iltihaplı sinüslerde koku halüsinasyonlarına sebep olabilir

Tat halüsinasyonları: hastanın yediği ya da içtiği şeylerden var olmayan faklı tatları alması durumudur. Metalik tat veya alkollü tat alınabilir.

İç organlar: Midenin şiştiği, içinin sıkıldığı, içinde bir yılan gezdiği gibi hislerle tarif edilen halüsinasyon türüdür.

Halüsinasyonun en çok karıştığı durumlar nelerdir?

İllüzyon(yanılsama): Gerçek nesnenin duyular üzerindeki izleniminin yanlış değerlendirilmesidir. Kapı sesini silah sesi sanma, ip parçasını yılan gibi görme, asılı paltoyu hayalet sanma gibi durumlardır. Yiyecekleri farklı tatlarda almadır.

Hipnojenik halüsinasyonlar: Uykuya dalmak üzereyken ortaya çıkan görüntüler, düşme hissi, sıçrama ve dokunsal hislerdir. Bu duygular gelip geçicidir ve sağlıklı kişilerde de olabilir.

Hipnopompik halüsinasyonlar: Uykudan uyanırken ortaya çıkan halüsinasyonlardır.

Flashback-geçmişe dönüş sahneleri: Ciddi travmatik yaşantıları olan kişiler, hiç ummadıkları anda birden travma anını tekrar yaşıyormuş gibi görüntüler, sesler duymaya başlar. Silah sesi, üstüne atlayan biri, yerin sallandığı hissi, karşıdakinin yaralanıp kan akması gibi…

Disosiyatif ataklar: Travma sonrası stres bozukluklarında, kendini bedeninin dışında görme, gerçeği olduğundan farklı algılama durumunda ortaya çıkabilir.

Hayali oyun-hayali arkadaş: Çocuklar oyun oynarken bazen oyuna kaptırıp gerçekten tarif ettikleri, gördüklerinden emin oldukları arkadaşlar, yaratıklar, hayvanlar tanımlarlar. Karşılarındaki görüntüyle gerçekmiş gibi konuşup, hareket ederler.

Opsesif kompulsif bozukluk: Çocuklar sıklıkla akıllarına gelen takıntılı düşünceleri “içimdeki ses söylüyor” diyerek anlatırlar. “içimdeki ses 3 kere elimi yıkamazsam kötü şeyler olacak diyor”. Aslında ses değil bir his ve düşünce olduğu konuşunca ifade edebilirler.

Yalancı halüsinasyon: Kişi dikkat çekmek, eğlenmek ya da gerçeği çarpıtmak için halüsinasyonu varmış gibi davranır. Kendisiyle konuşan cinler, kendisini korkutan bir hayalet, melekler tarif edebilirler.

Bir yakınını kaybeden kişilerin yas döneminde görülebilir. Ölümünü kabul etmede zorluk söz konusudur. Aslında kişi gördüğünün gerçek olmadığını bilir.

Epileptik nöbetlerde: Koku, tat, renkli şekiller bazen sesler gibi olmayan uyaranları hissetmede görülebilir.

Uyuşturucu, halüsinasyon yapan madde kullanımı: Sihirli mantarlar, alkol, madde ilaç kullanımı durumlarında görülür. 

Halüsinasyon belirtileri nelerdir?

Halüsinasyonlar gören kişi olmayan şeyleri görüp, işittiği veya hissettiği için tuhaf davranışlar sergiler. Korku ve endişe içinde olabilir. Serumu çıkarmak, yataktan fırlamak, koşmak, kaçmak, saklanmak, saldırmak, bağırmak şeklinde tepkiler verebilir. Boşlukta önemli bir şey varmış gibi bakıp izlemeye, kendi kendine konuşuyor gibi cevap vermeye- tartışmaya başlayabilir. Çarşafı silkeleme, cildini tırmalama davranışları dokunsal halüsinasyonlarda görülür. Hasta tüm bu algılarının gerçek olduğunu düşünür, anlatılsa dinlemez, inandırılamaz. Gerçek olduğuna inandığı için yoğun endişe, korku, öfke ve şaşkınlık içinde olabilir.

Halüsinasyonların tedavisi nedir?

Halüsinasyonların görülmesinin altında yatan önemli fiziksel ve psikolojk nedenler vardır. Bu nedenle öncelikle halüsinasyona sebep olan alttaki hastalık araştırılmalıdır. Acil kan biokimyası, travma hikayesi varsa acil müdahale, ruhsal durum muayenesi, nörolojik değerlendirme yapılır. Beynin görüntülenmesi için MRI, elektro fizyolojisi için EEG yapılması gerekir. Ayrıca hastanın kanında toksik ve uyuşturucu maddelerin var olup olmadığının araştırılması gerekir. Tedavide hastanın kendine ve etrafa zarar vermesi öncelikle engellenerek hasta sakinleştirilip kendisini güvende hissetmesi sağlanır. Gerekirse hareket etmesini engelleyecek tedaviler uygulanır. Hastaya anti psikotik tedavi uygulanır. Ayrıca halüsinasyonlar görmesine neden olan alttaki hastalıklar da tedavi edilmesi gerekir.

HALÜSİNASYONLAR İLE İLGİLİ SIK SORULAN SORULAR

Halüsinasyonlar neden önemlidir?

Vücudumuzun en değerli organı beyni etkileyen direk ve indirekt tüm ciddi hastalıklarda halüsinasyonlar görülebilir. Acillerde, yoğun bakım ünitelerinde, ameliyat ve travma sonrası dönemde hastalar yakından takip edilmelidir. Beyni direk etkileyen organik ve ruhsal hastalıkların tanılarında, hastalığın ciddiyetini takip etmede, tedaviye yanıtı değerlendirmede halüsinasyonlar önemli bir göstergedir.

Halüsinasyon kimlerde görülür?

Halüsinasyonlar konusunda en çok risk altında olan kişiler şunlardır;

• Ruh hastalıklarından şizofreni, psikozlar, depresyon, manik eksitasyon ve psikonevrozlarda görülür.
• Beynin her türlü yıkım ve hastalıklarında olabilir. En sık Parkinson, bunama, menenjit, ve beyin tümörlerinde görülür.
• Beyni etkileyen toksik durumlarda yani alkol, uyuşturucu madde ve ilaçları kullananlarda görülür.
• Ateşli hastalıklarda (özellikle çocuklarda ve yaşlılarda), Deliryum denilen büyük ameliyat, metabolizma bozukluklarında görülür.
• Hassas çocuklarda antihistaminik kullanımında ortaya çıkabilir.
• Enfeksiyon sonrası koku ve tatları farklı alma görülebilir (sinüzit, Covid-19 gibi)

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.