Agorafobi nedir? Agorafobi belirtileri nelerdir?

Agorafobi, bir tür kaygı bozukluğudur. Agorafobisi olan bir kişi, bildiği veya güvenli olduğunu düşündüğü ortamlardan ayrılmaktan korkar. Agorafobili kişiler, şiddetli vakalarda evini tek güvenli ortam olarak görür; günlerce, aylarca hatta yıllarca evlerinden çıkmaktan kaçınabilirler. Agorafobiye sahip olan kişiler genellikle alışveriş merkezleri, toplu taşıma araçları ve açık yerler (otoparklar vb.) veya kapalı yerler (tiyatrolar vb.) gibi hemen kaçışın zor olabileceğini düşündükleri yerlerde bulunmaktan kaçınabilirler. Agorafobi, özellikle panik bozukluğu olan kişilerde yaygındır.  Araştırmacılara göre, agorafobili panik bozukluğu kronik olma eğilimindeyken, agorafobisiz panik bozukluğu aşamalar halinde gelip geçme eğilimindedir. Uzmanlar ayrıca, Nisan 2014'te Comprehensive Psychiatry'de yayınlanan bir araştırma sonuçlarına göre agorafobili panik bozukluğunun sıklıkla obsesif kompulsif bozukluk (OKB) ile birlikte var olduğunu belirtmişlerdir.

Agorafobi nedir?

Agorafobi, belirli bir yerde kapana kısılma ya da kaçamama gibi irrasyonel ve yoğun bir korku ile karakterize edilen ciddi bir anksiyete bozukluğu türüdür. Agorafobi kaçışın zor olabileceği veya erişilmesinin zor olabileceği durumlarda yoğun korku ve endişeyi tetikleyebilir. Korku ve endişe yaratan durumların veya yerlerin yaygın örnekleri arasında bir bankada veya süpermarket kasasında sıra beklemek, bir tiyatro veya sınıfta uzun bir sıranın ortasında oturmak ve otobüs veya uçak gibi toplu taşıma araçlarını kullanmak yer alır.

Agorafobili kişilerde korkuyu tetikleyebilecek durumlar şunlardır:

• Kalabalık veya kapalı alanlar
• Açık ve uzak alanlar
• Evden uzakta olmak

Agorafobiye ne sebep olur?

Agorafobiye neyin neden olabileceğine dair bir takım teoriler mevcuttur. Agorafobinin nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte biyolojik, psikolojik ve çevresel faktörlerin etkileşiminden kaynaklandığına inanılmaktadır. Örneğin aşırı içe dönüklük, agorafobi teşhisi olasılığının artmasıyla ilişkilidir. Kaçınan, bağımlı ve ilgili kişilik özelliklerine sahip kişilerde de agorafobi gelişme olasılığı daha yüksek olabilir.

İnsanların içsel duygusal çatışmalara nasıl tepki verdiklerine odaklanan ruh sağlığı teorisi (psikanalitik teori), agorafobiyi, çözülmemiş bir Oidipal çatışmadan kaynaklanan bir boşluk hissinin sonucu olarak tanımlar. Agorafobi, bazı zihinsel bozukluklar gibi, bir dizi psikolojik ve çevresel risk faktörüyle ilişkili olsa da, bazı bireyler için genetik bir bileşen nedeniyle ortaya çıkabilir.

Agorafobi için risk faktörleri nelerdir?

Agorafobi her yaşta gelişebilir; ancak semptomlar genellikle 25-35 yaşlarında ortaya çıkar ve kadınları erkeklerden daha sık etkiler.

Ayrımcılığa uğradığını hisseden kişilerin, agorafobi de dahil olmak üzere bir dizi kaygı bozukluğundan muzdarip olma riskinin daha yüksek olduğu düşünülmektedir.

Kişide panik atak öyküsü olması da agorafobi gelişimi için bir risk faktörüdür. Agorafobik bireylerde de panik atak görülme riski vardır. Agorafobi ile birlikte ortaya çıkma eğiliminde olan diğer anksiyete bozuklukları arasında sosyal anksiyete bozukluğu ( sosyal fobi ) ve yaygın anksiyete bozukluğu yer alır. 

Agorafobi için risk faktörleri özetle şunları içerebilir:

• Panik atak olan kişiler
• Endişeli / gergin bir mizaca sahip olan kişiler
• Ailede agorafobi veya panik bozukluğu öyküsü olan bireyler
• İstismar, bir ebeveynin ölümü, saldırıya uğrama veya bir çocuğun zorbalığa uğraması gibi stresli yaşam olayları
• Travma (fiziksel veya duygusal), işsizlik ve düşük sosyoekonomik durumu içeren çevresel stres faktörleri
• Diğer fobilerle mücadele

Agorafobi belirtileri nelerdir?

Agorafobinin birincil semptomu, kaçışın zor veya kaçınılmaz olabileceği belirli durumlarla ilgili duyulan endişedir. Agorafobisi olan kişilerde kaygıya neden olan yaygın durumlar şu şekilde sıralanabilir:

• Sırada beklemek
• Kalabalıklar
• Restoranlar
• Sinema salonları
• Randevular
• Toplu taşıma kullanmak

Kaygı, vücudu çeşitli şekillerde etkileyebilir ve her insan kaygıyı çok farklı şekilde deneyimleyebilir. Nitekim agorafobi ile ilişkili birçok semptom mevcuttur. Semptomlardan bazıları şunları içerebilir:

• Yüksek kalp atış hızı
• Bir korku veya dehşet duygusu
• Uyku bozukluğu, yorgunluk hissi
• Konsantrasyon bozukluğu
• Aşırı terleme
• Ağız kuruluğu
• Nefes almada zorluk
• Göğüs ağrısı
• Titreme
• Mide bulantısı ve ishal
• Mevcut durumdan kaçma dürtüsü
• Baş dönmesi
• Yutma güçlüğü
• Bayılacağı hissine kapılmak
• Ölüm korkusu

Agorafobi nasıl teşhis edilir?

Agorafobi, tek bir durumdan kaygı duymak değildir.  Agorafobisi olan bir kişi aşağıdakilerden en az ikisinden aşırı derecede kaygı duyar:

• Toplu taşıma araçlarını kullanmak (Taksiler, otobüsler, trenler, tekneler, uçaklar vb.)
• Otoparklar, pazar yerleri, köprüler vb. yerlerde bulunmak
• Asansör, tiyatro ve sinema gibi kapalı alanlarda bulunmak
• Uzun kuyruklarda ve kalabalıklar içinde bulunmak
• Yanında başkası olmadan evden çıkmak

Doktorunuz muhtemelen teşhise yardımcı olabilecek bir takım sorular soracaktır. Doktora aşağıdakilere benzer sorular sorabilir:

• Sizi endişelendiren hangi belirtileriniz mevcut?
• Bu belirtileri ilk ne zaman fark ettiniz?
• Belirtilerin şiddeti en çok hangi durumlarda artış gösteriyor?
• Belirtilerin şiddetini artıran ya da azaltan faktörler nelerdir?
• Belirtilerinizi tetikleyeceğinden korktuğunuz için herhangi bir durumdan veya yerden kaçınıyor musunuz?
• Belirtileriniz sosyal hayatınızı nasıl etkiliyor?
• Herhangi bir tıbbi durum teşhisi konuldu mu?
• Daha önce psikolojik rahatsızlıklarınız için tedavi gördünüz mü?
• Kendinize zarar vermeyi hiç düşündünüz mü?
• Alkol veya eğlence amaçlı uyuşturucu kullanıyor musunuz? Ne sıklıkta?

Agorafobi özetle aşağıdakilere dayanılarak teşhis edilebilir:

• Belirti ve bulgular
• Doktorla derinlemesine görüşme
• Belirtilerinize neden olabilecek diğer koşulları ekarte etmek için detaylı muayene
• Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından yayınlanan Mental Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabında (DSM-5) listelenen agorafobi kriterleri de teşhiste yardımcı olabilir.

Agorafobi tedavisi nasıldır?

Agorafobide tedavi seçenekleri bir kişinin yaşadığı spesifik semptomlara ve bunların ne kadar ciddi şekilde etkilendiğine bağlıdır. Tedavide basit yaklaşımlar; egzersiz, gevşeme teknikleri, gelişmiş uyku hijyeni, stres faktörlerini belirleme, ortadan kaldırma ve doğal destek gruplarıyla (aile ve arkadaşlar) zaman geçirmeyi içerir. Tüm bunlar semptomları hafifletebilir ve kişinin yaşam kalitesini artırabilir.  Çoğu hasta, bilişsel davranışçı terapi de dahil olmak üzere bir psikolojik terapi unsurundan faydalanacaktır.

Genel olarak agorafobi tedavisinde antidepresanlar, anti-anksiyete ilaçlarından daha etkilidir. Bununla birlikte, bu tedaviye başlamadan önce etkilenen bireylerin farkında olması gereken bazı istenmeyen yan etkiler vardır.

Örneğin bazı antidepresan ilaçlar, bazıları aşağıda listelenen bir dizi istenmeyen yan etkiyle ilişkilendirilmiştir:

• Mide bulantısı
• Kilo alımı
• Yorgunluk hissi
• Baş dönmesi, sinirlilik
• Kaygı
• Yetişkinlerde cinsel dürtü azalması

İlaç tedavisine alternatif olarak bilişsel davranışçı terapinin agorafobiden muzdarip bazı bireyler için etkili olduğu gösterilmiştir. Bilişsel davranışçı terapi yoluyla agorafobiden etkilenen bireyler, kaygıyla ilgili semptomları daha iyi yönetmeye ve bunlarla başa çıkmalarına yardımcı olacak önemli beceriler geliştirmeyi öğrenebilir.

Maruz bırakma terapisi ile en çok korktuğu şeylere tekrar tekrar maruz kalan kişiler, sonunda bu durumlara karşı duyarsızlaşacak ve onlarla daha güvenle yüzleşebilecek hale gelebilecektir. Maruz kalma terapisi, agorafobisi olan hastalar için popüler bir terapidir. Maruz kalma terapisinde, kişi yavaş yavaş korkularla yüzleşir. Örneğin, evden yalnız çıkmaktan korkan bir kişi, evinin dışına adım atarak ya da evinin etrafında yürüyerek başlayabilir.

Hastaların korkuları nedeniyle randevularına gitmekte zorlanmaları nedeniyle tedavi karmaşıklaşabilir. Bundan dolayı bazı terapistler ilk seansları yapmak için agorafobik bir hastanın evine gidebilir.

Agorafobi hakkında sık sorulan sorular 

Covid-19 kısıtlamaları ve agorafobi arasındaki bağlantı nedir?

Agorafobisi olan bazı insanlar için,  Covid-19’un yayılmasını sınırlamak için alınan karantina ve sosyal mesafe önlemlerinin ne ifade ettiği tartışma konusu olmuş durumdadır. Amerika Anksiyete ve Depresyon Derneği'ne göre; özellikle panik bozukluğu olanlar için, pandemi sırasındaki yaşam koşulları muhtemelen semptomları şiddetlendirmiş veya tedavilerinde belirli bir ilerleme kaydeden insanlarda gerilemeye neden olmuştur.

Agorafobiyi önlemek mümkün mü?

Agorafobi genellikle panik atak geçirmeye karşı korkulu bir tepki olarak geliştiğinden, agorafobinin önlenmesi genellikle kişinin evinden çıkmadan başka bir panik atak olasılığıyla ilgili kaygıyla başa çıkmanın yollarını geliştirmeye odaklanır. Agorafobi için daha önce açıklanan tedaviler genellikle agorafobinin gelişimini önlemek için de kullanılır.

Öte yandan agorafobi aşağıdaki gibi bazı yaşam tarzı değişiklikleri ile yönetilebilir:

• Alkol, uyuşturucu ve kafeinden kaçınmak
• Sağlıklı ve dengeli bir beslenme alışkanlığı
• Düzenli egzersiz yapmak
• Nefes egzersizleri uygulamak

Agorafobi için kendi kendine yardım ipuçları nelerdir?

Agorafobiyi yenmenin anahtarı, kaygı semptomlarını kontrol etmeyi öğrenmek ve korkulan durumların üzerine gidebilmektir.

Agorafobi tedavisinde kesinlikle doktora başvurulmalıdır. Ancak bununla birlikte kişinin kendi kendine uygulayabileceği bazı yöntemler de mevcuttur.

Yavaş nefes alınmalıdır: Hiperventilasyon yani çok hızlı ve sığ nefes almak panik atak semptomlarını daha da kötüleştirebilir. Kişinin nefes alış verişini yavaşlatması önemlidir. Her nefes alışta göğse değil, karnın genişlemesine konsantre olunmalıdır.

Gevşeme teknikleri kullanılmalıdır: Aşamalı kas gevşetme hareketleri, düzenli egzersizler yapılmalıdır. Düzenli yapılan egzersizin kaygı düzeylerini azalttığı bilinmektedir. Daha fazla bilgi ve tavsiye için doktora danışılmalıdır.

Kişi kendi durumu hakkında bilgi edinmelidir: Agorafobinin üstesinden gelmek, kaygının zihni ve bedeni nasıl etkilediğini anlamayı içerir.

Maruziyet kademeli olarak artırılabilir: Bu uygulama korkulan ortamla kontrollü bir şekilde yüzleşmeyi içerir. Düzenli uygulama ile yer veya durum korkusu hafifleyecektir. Bu teknik aynı zamanda sistematik duyarsızlaştırma olarak da bilinir.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.