Tomografi Nedir? Bilgisayarlı Tomografi Neden ve Nasıl Çekilir?

Tomografi, hastalık ve yaralanmaları tespit etmek için vücudun iç kısmının görüntülerinin üretildiği, X ışınları ve bilgisayar teknolojisinin bir arada kullanıldığı tanısal radyolojik görüntüleme yöntemidir. İhtiyaç duyulan görüntüleri hızla elde etme, net ve spesifik bilgi sağlaması tomografinin teşhis yöntemlerinde tercih edilmesini sağlamaktadır. Diğer görüntüleme yöntemlerine göre iç organların, kemiklerin ve kan damarlarının hasar ve hastalıkları hakkında detaylı ayrıntılar sağlar.

Bilgisayarlı Tomografi (BT) Nedir?

Tomografi; Yunanca kesim, dilim, kısım anlamına gelen Tomos kelimesi ile yazmak, kaydetmek anlamına gelen Graphein kelimelerinden gelir.

Bilgisayarlı Tomografi ( BT ), vücut içindeki alanların ayrıntılı resimlerini veya taramalarını oluşturmak için özel röntgen ışını kullanılan bir görüntüleme yöntemidir. Farklı açılardan çekilen röntgen görüntülerini birleştirerek kemik, damar ve yumuşak dokuların kesit görüntülerini oluşturur.

Bilgisayarla Tomografi (BT) Hangi Hastalıklarda Kullanılır?

• Kemik kırıkları, bozuklukları veya kemik tümörlerinin teşhisinde
• İç organlardaki yaralanmalar ve iç kanamaların belirlenmesinde
• Tümör, enfeksiyon veya kan pıhtısının vücuttaki konumunun belirlenmesinde
• Ameliyat, biyopsi veya radyasyon tedavilerinin planlanmasında
• Biyopsi veya iğne aspirasyonu gibi belirli girişimsel işlemlerde görsel yardım sağlanması
• Kanser, kalp hastalığı, akciğer nodülleri ve karaciğer kitleleri gibi hastalıkları belirlenmesinde
• Kemik direncinin ölçülmesi
• Kanser tedavisi gibi bazı tedavilerin etkinliğinin izlenmesinde
• Kanser evresinin belirlenmesinde
• Kolorektal kanser taraşında
• Böbrek ve mesane taşları
• Ülseratif kolit ve sinüzit gibi enflamatuar hastalıklar

Bilgisayarla Tomografi (BT) Nasıl Çekilir?

• Bilgisayarlı Tomografi işlemi yapılmadan birkaç saat önce yeme ve içme bırakılmalıdır.
• Giysilerin bir kısmı veya tamamı çıkartılarak hastane önlüğü giyilmektdir. Bu sırada görüntü kalitesini engelleyebilecek kemer, mücevher, piercing, saç tokası, takma diş ve gözlük gibi metal nesneleri çıkartılır.
• Bilgisayarlı Tomografi işlemi sırasında hasta masada yatmaktadır. Bazı Bilgisayarlı Tomografi tiplerinde hastanın yattığı masa sabit cihaz hareketliyken bazı Bilgisayarlı Tomografi tiplerinde ise hastanın yattığı masa hareketli cihaz sabit olabilmektedir. Hastanın yattığı masa dairesel şeklindeki motorlu röntgen kaynağının içinden geçmektedir. Hasta yapılacak tetkike göre masaya sırt üstü veya yüz üstü yatabilmektedir.
• Bilgisayarla Tomografi işlemi sırasında hasta hareket etmeyeceği için rahat bir pozisyonda olması önemlidir. Görüntüleme sırasında hastanın hareket etmesi elde edilecek görüntülerin netliğinde sorun yaratabilmektedir. Bu yüzden işlem sırasında görüntülerin daha net olması için hastanın nefesini tutması istenebilir.
• Hastanın rahat etmesi için köpüklü yastık ve kayışlar kullanılabilir. 
• Bilgisayarlı Tomografi görüntülemesi sırasında makineden sesler gelebilmektedir. Hastanın üzerinde bulunduğu masa görüntüleme sırasında küçük hareketler edebilir.
• Bilgisayarlı Tomografi işlemi sırasında hasta odada yalnız kalmaktadır. Ancak radyoloji uzmanının hastayı görebileceği, dinleyebileceği ve konuşabileceği sistem bulunmaktadır.

İlaçlı Tomografi Nasıl Çekilir?

• Yumuşak dokuların daha detaylı ve net görüntülenebilmesi için bazen ilaçlı Bilgisayarlı Tomografi çekimleri yapılabilmektedir.
• İlaçlı Tomografi çekimlerinde yapılacak incelemenin türüne göre hastaya ağız yoluyla veya damardan enjekte edilerek kontrast madde verilir. Bilgisayarlı Tomografide kullanılan ilaçlar genellikle iyot veya baryum içermektedir.
• İlaçlar, garip sıcak bir his veya ağızda metalik bir tat yaratabilir.
• Yemek borusu veya mide taranıyorsa, kontrast madde içeren bir sıvıyı yutmanız gerekebilir.
• Safra kesesi, idrar yolu, karaciğer veya kan damarlarının görüntülenmesinde koldaki damardan kontrast ajanları enjekte edilebilir.
• Bağırsaklar taranması sırasında rektuma kontrast madde yerleştirilebilir.
• İlaçlı tomografi çekiminin ardından hasta bir süre gözlem altında tutulmaktadır. Hastaya damar veya ağız yolundan verilen ilacın idrar yoluyla atılması beklenir. Bu esnada hasta radyoloji doktoru tarafından gözlemlenir.

İlaçlı tomografinin yan etkileri nelerdir?

Bilgisayarlı Tomografi işleminde ağız veya damar yoluyla kullanılan ilaçların alerjik etkileri genellikle hayati tehlikelere yol açmamaktadır. Deniz ürünleri ve iyot kontrastına alerjisi olanlarda yan etkiler görülebilmektedir.  Nadir olmakla birlikte hastaya verilen kontrast madde alerjik reaksiyonlara yol açabileceği için daha öncesinden alerji ile ilgili inceleme yapılması gerekmektedir.

Genellikle;

• Döküntü
• Kaşıntı
• Mide bulantısı
• Kızarıklık gibi yan etkiler ortaya çıkmaktadır.

Nadir olarak;

• Nefes darlığı
• Boğazda veya vücudun farklı bölgelerinde şişlik
• Böbrek problemleri gibi ciddi alerjik sorunlar yaşanabilmektedir. 

Bilgisayarlı Tomografinin Zararları Veya Riskleri Nelerdir?

Bilgisayarla Tomografi kullanımında hastaların en çok merak ettiği konuların başında alınan radyasyon miktarının bir soruna yol açıp açmadığıdır.

Bilgisayarlı Tomografi kanama, kan pıhtıları veya kanser gibi hayati tehlike yaratabilecek durumlarında teşhisinde hayat kurtarıcıdır. Ancak bilgisayarlı tomografi görüntüleme sırasında x ışınları kullanır ve tüm ışınları iyonlaştırıcı radyasyon üretmektedir.

Bilgisayarlı Tomografi daha detaylı görüntüleme elde ettiği için radyasyon miktarı röntgen sırasında alının radyasyondan daha fazladır.

Bilgisayarlı Tomografi taramalarında kullanılan düşük radyasyon dozlarının uzun vadeli zararları çok düşüktür. Ayrıca gelişen teknoloji ile birlikte çok daha hızlı ve düşük doz radyasyon ile saniyeler içinde neredeyse tüm vücut taranabilmektedir. Genellikle herhangi bir kişinin tipik bir Bilgisayarlı Tomografi işleminden ölümcül bir kanser gelişmesi riskinin 2000'de 1 olduğu düşünülmektedir.

Bilgisayarlı Tomografi Hakkında Sık Sorulan Sorular

Bilgisayarla tomografi (BT) nasıl çalışır?

Bilgisayarlı Tomografi dairesel bir cihaz ve hastanın yatacağı bir masadan oluşmaktadır. Tomografi cihazının dairesel açıklığının etrafında dönen motorlu bir röntgen kaynağı görüntülemeyi sağlamaktadır. Bilgisayarlı Tomografi işlemi sırasında vücudun farklı açılarından röntgen ışınları sayesinde alınan görüntüler organ, kemik veya diğer dokuları ince bir kesit olarak gösterir. Alınan kesitler bilgisayar tarafından birleştirilerek 3 boyutlu bir görüntü oluşturulmaktadır. Radyoloji doktoru oluşturulan 3 boyutlu görüntü üzerinde inceleme yapılabileceği gibi elde edilen her kesit de tek başına değerlendirebilir.

Bilgisayarlı tomografi (BT) ve manyetik rezonans (MR) arasındaki fark nedir?

• Tomografi görüntüleme tekniğinde x ışınlarını yani radyasyonu kullanırken, Manyetik Rezonans (MR) görüntülemede manyetik alanlı radyo dalgalarını kullanır.
• Manyetik Rezonans (MR) daha çok beyin omurilik hastalıkları, sporcu yaralanmaları, kas iskelet sistemi, nörolojik hastalıkları gibi rahatsızlıkların teşhisinde ön plana çıkmaktadır. Tomografi ise kesitsel 3 boyutlu görüntü almak için kullanılmaktadır.
• Tomografi Manyetik Rezonans görüntülemesine göre çok daha hızlı sonuç vermektedir.

Bilgisayarla tomografi işleminden önce dikkat edilmesi gerekenler nelerdir?

• Hamile veya hamile şüphesi olan hastaların doktoruyla bu bilgiyi paylaşması gerekmektedir. Radyoloji doktoru Bilgisayarlı Tomografi yerine başka bir görüntüleme yöntemi önerebilir.
• Alerji, diyabet, tiroit veya böbrek yetmezliği gibi rahatsızlıkların bilgisi verilmelidir.
• Kapalı alanda kalma korkusu varsa doktorla paylaşılmalıdır.
• Kalp pili veya ilaç pompası gibi vücutta takılı olan cihazlarla ilgili bilgi verilmelidir.
• Bilgisayarlı Tomografi işleminden önce aç kalınması gerekebilir. Bu konuyla ilgili doktora danışılmalıdır.
• Bilgisayarlı Tomografi makinesinin dairesel bölgesi obez hastalar için dar olabilir. Bunun değerlendirmesi daha önceden yapılmalı gerekirse farklı bir alternatif seçilmelidir.

Bilgisayarlı tomografi hamilelere zarar verir mi?

Tomografi işleminden önce hastanın radyoloji doktoruna hamile olup olmadığını veya hamilelikle ilgili şüphelerini söylemesi gerekir. Bilgisayarlı Tomografi sırasında görüntülenen vücut bölgesi karın veya pelvis bölgesi değilse uygulanan radyasyonun anne karnındaki bebek için bir risk oluşturmamaktadır. Pelvis veya karın bölgesinin görüntülenmesi gereken durumlarda doktorunuz MR veya ultrason gibi seçenekleri değerlendirebilir. 

Çocuk ve bebeklere nasıl tomografi çekilir?

Küçük çocuklar veya bebeklerde Bilgisayarlı Tomografi çekimlerinde sakinleştirici ilaç kullanılabilir. Bilgisayarlı Tomografi çekimlerinde elde edilecek görüntünün netliği için hareketsiz durmak gerekmektedir. Çocuk ve bebeklerde bunun sağlanması zor olduğu için sakinleştirici ilaç kullanılması gerekebilmektedir.

Bilgisayarlı tomografi çocuklara zarar verir mi?

Büyüme döneminde hücrelerin daha hızlı bölünmesi çocukları radyasyona karşı daya duyarlı hale getirebilmektedir. Çocukların muhtemel ömür sürelerinin yetişkinlere göre daha uzun olacağı da göz önüne alındığında radyasyona daha az maruz kalmaları gerekmektedir.

15 yaşından önce çoklu Bilgisayarlı Tomografi taraması geçirmiş çocukların 10 yıl içinde lösemi ve beyin tümörü riskinde artış olduğu belirlenmiştir.

Bununla birlikte çocuklarda düşük doz kullanımlar ve ilerleyen teknoloji ile hızlı çekimler oluşabilecek riski minimuma düşürmektedir.

Bilgisayarlı tomografi ağrılı bir işlem midir?

Bilgisayarlı Tomografi tamamen ağrısız bir görüntüleme işlemidir. Tomografi çekimi sırasında hareketsiz durmak veya nefesi bir süre tutmak rahatsızlık hissi yaratabilir. İlaçlı tomografi çekimlerinde de kullanılan kontrast maddenin yan etkileri görülebilir.

Bilgisayarlı tomografi kaç dakika sürer?

Bilgisayarlı Tomografinin süresi taranacak alanın boyutuna bağlıdır. İlerleyen teknoloji sayesinde birçok görüntüleme saniyeler içinde bile tamamlanabilmektedir. Genel anlamda birkaç dakika ile 30 dakika arasında değişen görüntüleme süreleri bulunmaktadır.

Bilgisayarlı tomografi zararlarını azaltmak için neler yapılmalıdır?

Bilgisayarlı Tomografi radyasyon ile görüntüle sağladığı için düşük ihtimal de olsa uzun vadede hem yetişkinlerde hem de çocuklarda kanser gibi istenmeyen sağlık sorunlarına yol açabilmektedir. Bilgisayarla Tomografinin zararlarından kurtulmak için alınabilecek bir takım önlemler bulunmaktadır.

• Tedavi ve teşhisiniz için bilgisayarlı tomografi görüntülemesine alternatif başka yöntemlerin olup olmadığını araştırın.
• Bilgisayarlı Tomografi görüntülemesine gerek olmadığının söylendiği durumlarda ısrarcı olmayın.
• Hamileyseniz veya hamile olduğunuzdan şüpheleniyorsanız bu bilgiyi doktorunuzla paşlaşın.
• Koruyucu bir kalkan kullanılıp kullanılmayacağını sorun. Siz veya çocuklarınız röntgen çekiyorsa, bir kurşun önlük veya başka bir kalkan kullanılıp kullanılmayacağını sorun.
• Kullanılan ilaçların listesi gibi daha önce X ışınlarının kullanıldığı görüntüleme yöntemlerinin de listesini tutun.
• Özellikle çocuklarda düşük doz radyasyon kullanılıp kullanılmadığını kontrol edin.
• Bilgisayarlı Tomografi ile taranan vücut bölgesi, en küçük gerekli alanla sınırlı olmalıdır.
• Birçok teşhis için çok yüksek görüntüleme kalitesine gerek bulunmamaktadır. Yüksek görüntüleme kalitesi yüksek oranda radyasyon anlamına gelmektedir. Çoğu durumda düşük dozlu görüntüler tanı için yeterli olabilmektedir.

Bilgisayarlı tomografi sonuçları

Bilgisayarlı Tomografi görüntüleri elektronik veri dosyaları olarak saklanır ve genellikle bilgisayar ekranında gözden geçirilir. Radyoloji uzmanı bu görüntüleri yorumlar ve rapor gönderir. Radyoloji uzmanı görüntülerde herhangi bir tümör, kan pıhtısı, kırık veya diğer anormallikler görmediyse Bilgisayarlı Tomografi sonuçları normal olarak kabul edilir. Bilgisayarlı Tomografi taraması sırasında herhangi bir anormallik tespit edilirse, bulunan anormallik türüne bağlı olarak başka testlere veya tedavilere ihtiyaç duyulabilir.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.