Uyanık beyin tümörü ameliyatı nasıl yapılır?

Toplumda, hayatı tehdit eden hastalıklar sıralamasında,  kalp hastalıklarından sonra ikinci sırada onkolojik hastalıklar geliyor. Onkolojik hastalarda, beyin tümörleri çocukluk yaş gurubunda lösemilerden sonra görülen en sık tümörler olup erişkin yaş gurubunda ise üst sıralarda yer alıyor. Beyin tümörlerinin tedavisinde onkolojik sonuçlar kadar, ameliyat sonrası, konuşma, kol bacak hareketleri, algı, işitme, görme gibi özellikli fonksiyonların korunması da önem taşıyor. Ameliyat sonrası bu fonksiyonların korunması için modern tıp uygulamalarında son 20 yılda belirgin gelişmeler yaşanıyor.   Uyanık beyin tümörü ameliyatları ise son yıllarda oldukça popülerleşen konulardan biri olarak karşımıza çıkıyor. Ancak her lokalizasyondaki beyin tümörüne uygun bir yöntem olarak değerlendirilmiyor.  Genellikle konuşma merkezine yerleşen tümörlerde daha amaca uygun kullanılabileceği düşünülüyor. Memorial Bahçelievler Hastanesi Beyin ve Sinir Cerrahisi Bölümü’nden Prof. Dr. Melih Bozkurt, uyanık beyin tümörü ameliyatları hakkında bilgi verdi.

Uyanık beyin tümörü ameliyatı nedir?

Uyanık beyin tümörü ameliyatı, adından da anlaşılacağı üzere, ameliyat sırasında hastanın uyanık olması ve buna bağlı olarak, konuşma, kol bacak hareketleri gibi önemli fonksiyonların ameliyat esnasında takip edilebilmesine olanak sağlayan ve bu sayede ameliyat sonrası konuşma bozukluğu ile felç gibi riskleri en aza indirmeyi amaçlayan bir yöntemdir.  İlgili fonksiyona göre her türlü yerleşimdeki beyin tümörlerinde bu işlem yapılabilmektedir.

Uyanık beyin tümörü ameliyatı hangi hastalıklarda kullanılır?

Modern beyin cerrahisi uygulamalarında şu anda, uyanık beyin tümörü ameliyatları beynin konuşma merkezine yerleşmiş beyin tümörlerinin cerrahisinde uygulanan yöntemdir. Çünkü diğer bölge tümörlerinin cerrahisinde uyanık tümör ameliyatı yapma ihtiyacı, elde bulunan modern teknolojiler sayesinde, gerekmemektedir. Çünkü o bölgenin nörolojik fonksiyonları hasta uyurken de takip edilebilmektedir. Fakat tümör yerleşimi konuşma merkezindeyse bunu genel anestezi altında ameliyat sırasında takip etme imkanı mevcut bulunan teknolojilerle mümkün olmadığı için uyanık beyin tümörü ameliyatı gerçekleştirmek bir zorunluluk halini almaktadır.

Uyanık beyin tümörü ameliyatı nasıl yapılır?

Günümüzde dünya standartlarında uyanık beyin tümörü ameliyatı yapmanın birkaç çeşidi vardır. Ülkemizde yapılan ve şu anda dünyada da kabul görmüş olan uyanık beyin tümörü ameliyatında ameliyat sırasında, henüz tümör çıkarma işlemine başlamadan,  hastanın konuşma korteksi yani beynin konuşma ile ilgili bölümü beyin haritalaması ve speech arrest adı verilen yöntemle haritalandırılmaktadır. Konuşmayı etkilemeyecek ya da en az etkileyecek bölge seçilir. Tümör çıkarma süresince hastanın devamlı konuşma fonksiyonları ameliyat boyunca takip edilmektedir. Aynı zamanda bu teknolojinin yanında yellow-560 tümör boyama adı verilen yöntemle de tümör dokusunu normal dokulardan ayırarak hastanın ameliyat sonrası konuşmasının bozulma riski %1’lerin altına çekilmektedir.

Uyanık beyin tümörü ameliyatı hakkında sıkça sorulan sorular

Uyanık beyin tümörü ameliyatı avantajları nelerdir?

Konuşma fonksiyonu hasta uyur haldeyken hiçbir şekilde takip edilemez. Çünkü beyindeki konuşma merkezi her ne kadar 2 bölgede olsa da aynı zamanda diğer tüm merkezlerle iletişim halindedir. Dolasıyla özellikle konuşma merkezli tümörlerde uyanık ameliyatlar önemli avantaj sağlamaktadır.

Uyanık beyin tümörü ameliyatında enstrüman çalma, resim yapma gibi yetenekler kullanılır mı?

Hastaların uyanık beyin ameliyatları sırasında çeşitli enstrümanlar çalması, el yeteneklerini ilgilendiren eylemler sergilemesi son dönemde medyada popüler olsa da gerçekte bunun bir geçerliliği bulunmamaktadır. Çünkü piyano çalma, keman çalma, resim yapma gibi yeteneklerini koruyabilmesi için hastanın illa ameliyat sırasında uyanık olmasına gerek yoktur. Uyanık beyin ameliyatlarının en büyük kısıtlayıcı etkisi tümörün tamamının çıkarılma yüzdesinin uyuyarak yapılan ameliyata göre az olmasıdır. Yetenek kaybı ile ilgili durumlarda fonksiyonel kortikal haritalama adı verilen yöntem sayesinde beynin kol bacak hareket yeteneklerini ilgilendiren bölgelerdeki tümörler hasta uyur haldeyken çok daha rahat çıkarılabilmektedir. Dünyada bu tür yeteneklerin kontrol edildiği uyanık ameliyatlarda hastanın ilk 1 hafta içerisinde 2. ameliyatı olma ihtimali %20’lerdedir. Dolayısıyla günümüzde dünyada modern beyin cerrahisinde kabul gören yöntem, sadece tümörün beynin konuşma merkezinde olduğu durumlarda uyanık yöntemin tercih edilmesi şeklindedir. Diğer yetenekler hali hazırda hasta uyurken rahatlıkla takip edilebilmektedir.

Uyanık beyin tümörü ameliyatı başarı oranı nedir?

Başarı oranı beyin cerrahisi ameliyatlarında ikiye ayrılır. Hastanın güvenli bir şekilde uyanması ve tümörün çıkarılma yüzdesidir. Tümörü konuşma merkezinde olan bir hastanın uyanık yapılan bir ameliyatta konuşmasının bozulma ihtimali %1’in altındadır. Uyutulan ameliyatlarda bu başarı oranı %2-3’lerdedir. Ancak tümörün çıkarılma başarı yüzdesi uyanık olmayan ameliyat kadar yüksek değildir. Kabaca % 80 ve üzeri tümör çıkarma başarısı uyanık ameliyatta uyuyan hastaya göre daha azdır. Tümör %20’den fazla hala içeride kalmışsa ve eğer kötü huylu bir tümörse ışın ve kemoterapiye başlamadan önce hastaya 2. ameliyatı önermek gerekmektedir. Dolayısıyla dünya üzerinde 15-20 yıl önce çok büyük umut vaat eden uyanık ameliyatlar günümüzde konuşma merkezindeki tümörlerin varlığı dışında kullanılmamaktadır. Bunun en büyük sebebi tümörün istenildiği kadar çıkartılamıyor olmasıdır. Uyanık beyin ameliyatı hastaları çok dikkatli seçilmelidir.

Uyanık beyin tümörü ameliyatında ağrı hissedilir mi?

İnsan beyninde ağrı lifi yoktur. Dolayısıyla beyin içerisinde işlem yaparken ağrı hissedilmez. Fakat insanın kafatası derisi, kemiği ve beyin zarı ağrı lifleri taşımaktadır. Bu nedenle uyanık ameliyat yapılacaksa bile hasta ameliyatın başında uyutulur, o bölgeler ağrı duymayacağı şekilde anestezili olarak bu katmanlar geçilir, beyin zarı açıldıktan sonra hasta uyandırılır. Beynin içinde yapılan işlemlerde de ağrı duyulmadığı için hasta hiçbir ağrı ve acı hissetmez. Ameliyat bittikten sonra kapatma aşamasında hasta yeniden uyutulur.

Uyanık beyin tümörü ameliyatında yaşananlar ameliyattan sonra hatırlanır mı?

Anestezi teknolojileri sayesinde kesinlikle hiçbir şey hatırlanmaz. Bunun sağlanmasının sebebi farklı bir deneyim olsa da nihayetinde travmatik bir durum olmasıdır. Kişilerde psikolojik etkileri kalmaması için unutulması sağlanmaktadır.

Bir damar ameliyatı, anevrizma ameliyatı ya da bir damar yumağı ameliyatı da uyanık yapılabilir mi?

Kesinlikle yapılmaz. Uyanık ameliyatlar sadece beynin konuşma merkezinde ortaya çıkan tümörlerde uygulanabilmektedir.

Uyanık beyin tümörü ameliyatı kaç saat sürer?

Uyanık ameliyatın süresi uyanık olmayan ameliyata göre daha uzun değildir. Yaklaşık aynı sürelerdedir. Ancak beyin ameliyatlarında süreler çok değişkendir. 4 saat de olabilir, 15 saat de olabilir. Teorik olarak hasta yorulacağı için ameliyatı 4 saatin üzerinde sürecek hastalar için uyanık yöntem tercih edilmez.

Uyanık beyin tümörü ameliyatı için hangi hastalar uygundur?

Uyanık ameliyatlara karar vermede tümöre bağlı faktörler olduğu gibi hastaya bağlı faktörler de bulunmaktadır. Hastanın tümörü konuşma merkezindeyse uyanık ameliyata uygundur ancak hastanın kalp, kontrolsüz hipertansiyon, kontrolsüz diyabeti gibi eşlik eden ciddi hastalıkları bulunuyorsa uyanık ameliyata uygun değildir. Bazı hastalar kesinlikle uyanık ameliyat olmak istemez. Bu psikiyatrik duruma uygun olmayan hastalar için de yine uyanık ameliyat seçimi doğru olmaz. Bunlara ek olarak yüz üstü pozisyonda ameliyat edilmesi gereken hastalar da uyanık ameliyata uygun değildir.

Uyanık beyin tümörü ameliyatı riskleri nelerdir?

Beyinde 2 tane konuşma merkezi bulunmaktadır. Biri konuşmanın akıcılığı ile ilgili ikincisi konuşmanın içeriği yani konuştuğunu anlama ile ilgili bölgedir. Birisi sol frontal lob, diğeri sol temporal lobda yerleşiktir. Bu bölgelerdeki tümörlerin uyanık beyin ameliyatı tekniği ile çıkarılması daha doğru olur. Ancak uyanık ameliyatın da kendine has yan etkileri vardır. En büyük kısıtlaması tümörün tamamının çıkarılma yüzdesinin daha düşük olmasıdır. Dolayısıyla modern beyin cerrahilerde uyanık ameliyatı sadece konuşma merkezi tümörlerinde kullanılmaktadır. Sadece uyanık yöntemi tercih etmek de yeterli değildir. Speech arrest adı verilen ameliyat sırasında elektrik uyarımı ile beynin uyarılarak konuşma bölgesinin haritalandığı teknoloji ile daha ameliyata başlamadan konuşma merkezi belirlenmelidir. Konuşmanın elektrik stimülasyonu ile durdurulması, konuşma merkezinin tam olarak haritalandırılması ve daha sonra bunların ameliyat öncesi hazırlanan MR’larda navigasyon yöntemi kontrolünde alınan sonuçlarının örtüşmesi sonucu ameliyat planlanarak başlanabilmektedir. Buna ek olarak ameliyat esnasında epilepsi krizi geçirilme riski tüm uyanık beyin ameliyatlarında bulunmaktadır. Bu risk uyanık beyin tümörü ameliyatlarında uyutulan ameliyatlara göre daha ciddi sonuçlara neden olabilmektedir.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.