Kanser hastalığında yeni nesil tedavi yaklaşımlarından biri olan İimünoterapi, bağışıklık sisteminin kanser hücrelerini tanımasını ve onlara saldırmasını sağlayarak bağışıklık sisteminin kanserle savaşmasına yardımcı olan kanser tedavisi yöntemidir. Kanserli hücrelerin vücutta nerede olduğunu bularak vücudun bağışıklık sisteminden yararlanır. Bu noktada bağışıklık sistemini eğiten immünoterapi, kanserli kişilerin daha uzun yaşamasına yardımcı olması için kullanılır. Kemoterapi ve hedefe yönelik akıllı tedavilere göre çok daha az yan etki gösteren immünoterapi, bağışıklık hücrelerinde bir hafıza oluşturarak, daha iyi, uzun süreli ve kalıcı yanıtlar oluşmasını sağlar.
- İmmünoterapi Nedir?
- İmmünoterapi Nasıl Ortaya Çıktı?
- İmmünoterapi Türleri Nelerdir?
- İmmünoterapi Kansere Karşı Nasıl Etki Eder?
- İmmünoterapi Hangi Kanser Türlerinde Kullanılır?
- İmmünoterapi Nasıl Uygulanır?
- İmmünoterapi Yan Etkileri Nelerdir?
- İmmünoterapi Nerede Yapılır?
- İmmünoterapi Hakkında Sık Sorulan Sorular
İmmünoterapi Nedir?
İmmünuterapi, hedef bağışıklık sistemini yeniden organize ederek vücudun kanseri kendi kendine yenmesini sağlamaktır. Kanser gelişirken bağışıklık sisteminin (immün sistem) kendisine yanıt vermesini, yoketmesini engelleyici birçok mekanizma kullanır. İmmünoterapide kullanılan tedaviler, bu mekanizmaları engelleyerek bağışıklı sistemini kanserli hücrelere karşı güçlendirerek etkin bir tedavi sağlar. İmmünoterapi, kemoterapi ve hedefe yönelik tedavilere göre daha etkin olup çok daha az yan etki gösterir.
İnsan vücudunda kansere karşı savaşan çok sayıda hücre bulunmaktadır. İnsanın bağışıklık sisteminde bulunan ve ‘asker hücre’ olarak adlandırılan ‘T hücreleri’ kanserli hücreleri büyük oranda yok etmektedir. Ancak kansere karşı savaşan bu hücrelerin aktivasyonu bir noktaya kadar olabilmekte, bir grup kanserli hücre bu saldırılardan kurtularak T hücresine karşı direnç göstermektedir. Nitekim günlük yaşantımızın akışında tümör hücresine dönen vücuttaki bazı hücreler asker hücrelere ‘yabancı olmadığı’ mesajını vererek yok olmaktan kurtulup bağışıklık sistemini baskılamaktadır. İmmün aracılı tedavi olarak da bilinen immünoterapi, bu noktada devreye girer. İmmünoterapi tadavisinde amaç bağışıklık sistemi üzerindeki bu baskıyı ortadan kaldırarak insan vücudunda bulunan kanser savaşçısı hücreleri kanser dokusuna yönlendirmek ve bu şekilde hastalığı tedavi etmektir.
Kemoterapi ve hedefli tedavilerdeki en önemli sıkıntı tedavi yanıtının kalıcı olmamasıdır. İmmünoterapi tedavisi ise kemoterapi ve hedefe yönelik akıllı tedavilere göre çok daha iyi ve uzun süreli yanıtlar sağlayabilmektedir. İmmünoterapi, bu kalıcı yanıtı bağışıklık sisteminde T hücrelerinde bir hafıza oluşturarak sağlamaktadır.
İmmünoterapi Nasıl Ortaya Çıktı?
1950'li yıllardan bugüne cerrahi radyoterapi ve kemoterapi ve hedefe yönelik tedaviler üzerine kurulu kanser tedavilerine immün kontrol noktası inhibitörü olarak adlandırılan yeni nesil immünoterapiler eklendi.
Hastalar için yeni bir umut ışığı olan immünoterapi tedavisi, bağışıklık sisteminin özel bazı bölümlerinin etkinliklerini uyarmaya veya bağışıklık tepkilerini bastıran kanser hücreleri tarafından üretilen sinyalleri önlemeye dayanmaktadır. Yapılan araştırmalar kanserde en güncel yaklaşımlardan biri olan immünoterapinin birçok kanser türünde etkili olduğunu ve kimi hastalarda tamamen iyileşme sağladığını ortaya koymaktadır.
Tarihler 2011’i gösterdiğinde cilt kanseri türü melanomun tedavisi ile başlanan ve hali hazırda geliştirme çalışmalarının sürmekte olduğu immünoterapi; yurt dışında akciğer, böbrek gibi 20’den fazla kanser çeşidinde tedavi yöntemi olarak uygulanmaktadır.
2018 yılından itibaren meme kanserinin üçlü negatif adındaki bir alt grubu için de kullanmaya başlanan immünoterapi özellikle metastatik kanserlerde etkilidir.
Japon bilim insanı Tasuku Honjo ve Amerikalı bilim insanı James P. Allison, “bağışıklık sisteminin, kanser hücrelerine etkili bir şekilde saldırmasını sağlayan immün kontrol noktası inhibitörleri” keşifleriyle 2018 Nobel Tıp ve Fizyoloji Ödülü'ne layık görüldü. Bu keşifle birlikte agresif cilt kanseri malign melanom ve akciğer kanseri başta olmak üzere birçok kanser türüne etkili immünoterapi ilaçları geliştirildi.
İmmünoterapi Türleri Nelerdir?
İmmünoterapi, vücutta bağışıklık sisteminin güçlenmesine yardımcı olarak başta kanser olmak üzere diğer hastalıklara karşı savaşan bir tedavi yöntemi olarak bilinir. Kontrol noktası inhibitörleri, karsinojen ile ilişkili makrofajlar, T hücre tedavisi, monoklonal antikorlar, sitokin tedavisi ve kanser aşıları olarak incelenir. İmmünoterapi türleri şöyle açıklanabilir:
Bağışıklık kontrol noktası inhibitörleri
Kontrol noktası inhibitörleri, bağışıklık sisteminin doğal döngüsünde bulunan ve belirli proteinleri hedef alan immünoterapi türüdür. Bu terapi türü, bağışıklık sisteminin kansere karşı savaşmasını engelleyecek olan durumların devre dışı kalmasını sağlayarak, vücutta kanser hücrelerinin tanınmasına ve onlara saldırılmasına ortam hazırlar.
Bunun yanında bağışıklık sistemindeki T hücreleri, bakteriler, virüsler veya kanser hücreleri gibi yabancı maddeleri tespit ederek yok etmede görevlidir. Vücudun sağlıklı hücrelerine saldırmasını önlemek için bazı kontrol mekanizmaları bulunur. Bu görülen kontrol noktaları, T hücrelerinin etkinliğini sınırlayarak bağışıklık tepkisini düzenlemede etkili olur. Kanser hücreleri, bu kontrol noktaların kullanılmasında rol oynayarak bağışıklık sisteminden saklanma eylemi gösterebilir.
Kontrol noktası inhibitörleri ile tedavi edilen kanser türleri nelerdir?
Kontrol noktası inhibitörleri ile tedavi edilen kanser türleri arasında melanom (cilt kanseri), akciğer kanseri (küçük hücreli dışı akciğer kanseri gibi), böbrek kanseri, mesane kanseri, hodgkin lenfoması, mide kanseri, baş ve boyun kanserleri yer alır.
Kontrol noktası inhibitörleri yan etkileri nasıldır?
Kontrol noktası inhibitörleri, kanser hücreleri dışındaki normal dokulara da saldırabileceğinden bazı yan etkilere sebep olabilir. İshal, karaciğere enzimlerinde görülen artış, nefes darlığı, tiroid sorunları gibi belirtiler kontrol noktası inhibitörlerinin bir tan etkisi olarak değerlendirilebilir. Bunların yanından bağışıklık sisteminin aşırı tepki vermesine neden olarak ciddi otoimmün reaksiyonlar oluşturabilir.
Bağışıklık kontrol noktası inhibitörleri, bağışıklık sistemini teşvik ederek kanser hücrelerini yok etmeye odaklana bir tedavi yöntemidir. Fakat bu tedavi yöntemi, herkes için uygun olmayabilir. Bu tedavi süresince de sıkı bir doktor kontrolü ve takip gerekebilir.
T-hücre transfer tedavisi
T-hücre transfer tedavisi (T-cell transfer therapy), immünoterapinin bir çeşidi olarak bilinir ve bağışıklık sisteminde yer alan T hücrelerinin kanser hücrelerine karşı savaşma yeteneğinin artmasına yardımcı olur. Bu immünoterapi çeşidinde vücutta bulunan T hücreleri laboratuvar ortamında güçlendirilerek hastaya tekrardan verilebilir. Aşırı bağışıklık tepkisine bağlı olarak kişide ateş, düşük tansiyon ve organ yetmezliği gibi yan etkiler görülebilir.
Monoklonal antikorlar
Monoklonal antikorlar, bağışıklık sisteminin yanıtını güçlendirmek veya hedef hücreleri tanıyıp yok etmek için kullanılır. Özellikle bu yöntem romatoid artrit gibi otoimmün hastalıklarda bağışıklığın verdiği yanıtı baskılamak için yararlanılır. Monoklonal antikorlar, çeşitli hastalıkların tanısında bulunur.
Kanser aşıları
İmmünoterapinin bir türü olan kanser aşıları, vücutta bağışıklık sisteminin güçlenmesine yardımcı olarak kanser hücreleriyle savaşmada etkili olur. Bu kanser aşıları kanseri önleyici (profilaktik) ve tedavi edici (terapötik) olmak üzere iki şekilde incelenir. Kanser aşılarının tedavi sırasında antijenleri hedef alarak bağışıklık yanıtını tetiklenmesini sağlar. Böylelikle kanser türlerindeki hastalığın ilerlemesini yavaşlatmak amaçlanır.
Bağışıklık sistemi düzenleyicileri
Bağışıklık sistemi düzenleyicileri, immünoterapinin türü olarak bilinir. Bağışıklık sistemini güçlendirme ve baskılamak için bu yöntemden yararlanılabilir. İmmünomodülatörler yani bağışıklık sistemi düzenleyeciler, otoimmün hastalıkların veya iltihaplanmanın önüne geçmek için bağışıklık sistemini baskılama görevine sahiptir. Kanser tedavisi sürecinde bu ilaçlar tek başına kullanılabildiği gibi, kemoterapi ve radyoterapi gibi geleneksel yöntemlerle birlikte de uygulanabilir. Bağışıklık sistemi düzenleyicileri, özellikle melanom, böbrek kanseri ve bazı hematolojik kanserlerin tedavisinde tercih edilir.
İmmünoterapi Kansere Karşı Nasıl Etki Eder?
İmmünoterapi, kanser tedavi sürecinde bağışıklık sisteminin güçlendirilmesi için uygulanan ve yararlanılan bir yöntemdir. Bağışıklık sistemi, vücutta doğal bir savunma mekanizması oluşturarak kanser hücrelerine karşı savaş açsa da bazı durumlarda kanser hücrelerinin kaçmasına neden olarak büyümesini engelleyemeyebilir. İmmünoterapi, bu noktada bağışıklık sistemini etkin hale gelmesini sağlayarak bu hücreleri tanımasını ve yok etmesini sağlar.
İmmünoterapi Hangi Kanser Türlerinde Kullanılır?
İmmünoterapi, bağışıklık sisteminin güçlenmesine yardımcı olarak kanser hücreleriyle savaşmada önemli bir rol oynar. Çeşitli kanser türlerinde etkili olan immünoterapinin kullanıldığı kanser türleri şöyle sıralanabilir:
- Küçük hücre dışı akciğer kanseri,
- Küçük hücreli akciğer kanseri,
- Cilt kanserleri (melanom, merkel hücreli karsinom, yassı hücreli karsinom)
- Genitoüriner kanserler (Böbrek ve mesane kanseri)
- Bazı gastrointestinal kanserler (Yemek borusu, mide, karaciğer kanseri)
- Üçlü negatif meme kanseri,
- Baş boyun kanserleri
- Böbrek kanseri
- Mesane kanseri
- Lenfoma
- Mide kanseri
- Karaciğer kanseri
İmmünoterapi, kişinin kanserin türüne ve evresine bağlı olarak uygulanan bir yöntemdir. Bu tedavi yöntemi kişiden kişiye farklılık gösterebilir.
İmmünoterapi Nasıl Uygulanır?
İmmünoterapi insan vücudunda bulunan bu kanser savaşçısı hücreleri kanser dokusuna yönlendirmekte ve bu şekilde hastalığı tedavi etmektedir. Hücre ve aşı tedavileri gibi birçok farklı çeşitleri olan immünoterapi; bir sağlık merkezinde, doktor muayenehanesinde, ayakta tedavi ünitesinde alınabilir.
Günümüzde kanser immünoterpisi denilince akla ilk olarak kontrol noktası düzenleyicileri gelir. Bu immünoterapi ilaçları PD-1, PD-L1 ve CTLA4 adlı hücre yüzey moleküllerinin çalışmasını engelleyerek bağışıklık sistemi hücrelerini aktifleştirir.
Bazı hasta gruplarında iki farklı kontrol noktası inhibitörü veya immünoterapi ile beraber kemoterapi tedavileri de yapılmaktadır.
İmmünoterapi genellikle günlük, haftalık, aylık veya bir döngü halinde infüzyon şeklinde uygulanır. İmmünoterapi kanser hastalarına özetle şu şekillerde uygulanabilir:
Damar yoluyla (İntravenöz – IV): İmmünoterapi ilaçları, kemoterapi gibi damardan serum yoluyla verilebilir. Serum yoluyla verilen immünoterapi kemoterapiden daha rahattır. Damardan kana verilen immünoterapi ilaçları kanser hücresinin yüzeyindeki reseptörlerine bağlanır. Bunun ardından kanser hücreleriyle vücudun mücadelesi başlamış olur. Serum şeklinde verilen bu ajanlar 2-3 hafta aralıklarla uygulanabilmektedir.
Ağız yoluyla (oral): İmmünoterapi yutulan bir hap veya kapsül şeklindedir.
Lokal yolla: İmmünoterapi, çok erken teşhis edilen bir cilt kanseri için krem formunda kullanılabilir.
İntravezikal (Mesane içi): İmmünoterapi doğrudan mesaneye verilir.
İmmünoterapi Yan Etkileri Nelerdir?
İmmünoterapi yan etkileri kişide görülen yorgunluk, halsizlik, ciltte oluşan reaksiyonlar ve bağırsak problemleri şeklinde ortaya çıkabilir. Bunların yanında endokrin bozukluklar ve ishal gibi belirtiler de immünterapinin yan etkileri arasında yer alır. Kas-iskelet sistemi, böbrek, sinir, hematolojik, kardiyovasküler sistemler üzerine de yan etkiler görülebilir.
Kemoterapi gören hastalarda görülen bulantı, saç dökülmesi, kan değerlerinin düşmesi, halsizlik gibi yan etkiler, immünoterapide minumum düzeyde olarak bilinir.
İmmünoterapi Nerede Yapılır?
İmmünoterapi, hastanelerin onkoloji bölümleri, immünoterapi merkezleri veya özel kanser tedavi merkezlerinde uygulanabilir. Kişinin bazı durumlarda, tedavi süreci ayaktan tedavi şeklinde yürütülürken, ağır vakalarda hastanın bir süre hastanede yatması gerekebilir. Tedavi sürecine başlamadan önce kişinin immünoterapiye uygun olup olmadığını belirlenir. İmmünoterapi genellikle multidisipliner bir yaklaşımla, uzman hekimler, hemşireler ve diğer sağlık profesyonellerinin yer aldığı ekipler tarafından yönetilerek uygulanır.
İmmünoterapi Hakkında Sık Sorulan Sorular
İmmünoterapi tedavisinin süresi ne kadardır?
İmmünoterapinin ne sıklıkta ve ne kadar süreyle alınacağı, kanser türüne ve ilerlemesine, immünoterapi türüne, vücudun tedaviye nasıl tepki verdiğine ve uygulanacak tedavinin döngüsüne bağlı olarak değişir. Bazı immünoterapiler döngüler halinde verilir. Döngü, bir tedavi periyodu ve bunu izleyen bir dinlenme periyodunu kapsar. Dinlenme süresi vücuda iyileşme, tedaviye cevap verme ve yeni sağlıklı hücreler oluşturma fırsatı verir.
İmmünoterapi tedavisinin kemoterapiden farkı ne?
Kemoterapi, kanser hücresinin çekirdeğinde yer alan yapıları hedef alarak hareket eder. Bu yapıyı tahrip eder ve kanser hücresini ortadan kaldırır. İmmünoterapi tedavisinde ise amaç; bağışıklık sistemini güçlendirmek, kanserle savaşmak üzere tetiklemek yani vücudun kanseri kendi kendine yenmesini sağlamaktır.
İmmünoterapi kimlerde uygulanıyor?
İmmünoterapi ilaçları şu anda çoğunlukla ileri evre (metastatik) kanser dönemlerinde kullanılmaktadır. Bununla beraber cilt kanseri türü olan malign melanom tedavisinde erken dönemde de etkindir, onaylıdır. İmmünoterapinin erken dönem tümörlerde özellikle de operasyon öncesi ve sonrası dönem dahil olmak üzere yaygın şekilde çalışmaları devam etmektedir.
İmmünoterapi ne kadar etkilidir?
İmmünoterapi de dahil olmak üzere herhangi bir kanser tedavisi için başarı oranları, kanser türü ve evresi dahil olmak üzere birçok bireysel faktöre bağlıdır.
İmmünoterapi Türkiye’de uygulanıyor mu?
İmmünoterapi çeşitlerinden immün kontrol noktası inhibitörleri metastatik malign melonom, ileri evre böbrek tümörleri ve hodgkin lenfoma tanılı hastalarda 2018 yılında Türkiye’de geri ödeme kapsamına alınmıştır. İmmünoterapiler diğer tümör tiplerinde özel izinler dahilinde tıbbi onkoloji merkezlerinde uygulanabilmektedir.
İmmünoterapi kaçıncı evrede uygulanır?
İmmünoterapi, ileri evre yani 3. ve 4. evre kanserlerde uygulanır. Bunların yanında metastaz yapmış veya standart tedavilere yanıt vermeyen kanser türlerinde tercih edilir. Kanserin türüne bağlı olarak bazı kanserlerin erken evrelerinde de tercih edilebilir.
Akciğer kanseri 4. evre immünoterapi nedir?
Akciğer kanseri 4. evrede immünoterapi, ileri evrede olan akciğer kanserinin tedavisinde, bağışıklık sistemini harekete geçirilmesi hedeflenerek kanserli hücrelerle savaşmasını amaçlayan bir tedavi şeklidir. Geleneksel kemoterapi ve radyoterapiden farklı olarak, immünoterapi vücudun doğal savunma mekanizmalarını güçlenmesini sağlar. Özellikle ileri evrede olan akciğer kanserihastalarda yaşam süresini uzatmak ve yaşam kalitesini artırmak için önemli bir tedavi seçeneğidir.
Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.
Güncelleme Tarihi : 21 Ekim 2024
Yayınlanma Tarihi: 15 Ekim 2024
Sağlık kütüphanesi içeriklerimiz yalnızca bilgilendirme amaçlı ve kayıt tarihindeki bilimsel verilerle hazırlanmıştır. Sağlığınızla ilgili tüm sorularınız, endişeleriniz, teşhis veya tedavi için mutlaka doktorunuza veya sağlık kuruluşuna başvurunuz.