Kanserde hormon (endokrin) tedavileri

Özellikle meme, prostat kanseri ve rahim kanserinin tedavisinde kullanılan hormon (endokrin) tedavisi, hormonla beslenen tümörlerin büyümesini yavaşlatıp durdurabiliyor.  Kanser türlerine göre birbirinden farklılık gösteren endokrin tedavilerinin kanserin geri gelmesini önleme, cerrahiden önce tümörün boyutunun küçültme gibi avantajları bulunuyor. Genellikle diğer kanser tedavilerine eklenen endokrin tedavisi, kanser semptomlarını hafifletmek için de kullanılabiliyor. Memorial Ankara Hastanesi Tıbbi Onkoloji Bölümü’nden Doç. Dr. Kübra Aydın, kanserde hormon (endokrin) tedavileri ile ilgili bilgi verdi.

Kanserde hormon (Endokrin) tedavisi nedir?

Hormon tedavisi, büyümek için hormonları kullanan kanserin büyümesini yavaşlatan veya durduran bir kanser tedavisidir. Bu tedavi yöntemi, büyümek için hormon kullanan bazı prostat kanseri ve meme kanseri gibi kanserleri tedavi etmek amacıyla kullanılır. Hormon tedavisi aynı zamanda endokrin tedavisi olarak da adlandırılmaktadır.

Hormon tedavisi hangi kanser türlerinde kullanılır?

Meme kanseri, prostat kanseri, nöroendokrin tümörler ve bazı jinekolojik kanserlerde hormonlar üzerinden etki eden endokrin tedavileri uygulanmaktadır.

Hormon tedavisi hangi kanserlerde nasıl uygulanır?

Hormon tedavisi, meme, prostat, nöroendokrin ve rahim kanserlerinde uygulanır. Bu kanser çeşitlerinde uygulanan hormon tedavileri kanser türlerine göre birbirinden farklılık göstermektedir.

1-Meme Kanserinde uygulanan hormon tedavileri

Kadın hormonları olan östrojen ve progesteron bazı meme kanserlerini etkiler. Bu kanserler östrojen reseptörü pozitif (ER+) veya progesteron reseptörü pozitif (PR+) veya her ikisi olarak tanımlanır. Meme kanseri için hormon tedavisi, bu hormonların meme kanseri hücrelerine ulaşmasını durdurarak etki eder.

Meme kanserini tedavi etmek için birden fazla hormon tedavisi bulunmaktadır.  Hormon tedavisinde kullanılan ilaçlar aşağıdaki gibi 4 sınıfta incelenebilir:

Seçici östrojen reseptör düzenleyici: Tamoksifen

Tamoksifen, östrojen reseptörlerini bloke ederek çalışır. Östrojenin kanser hücrelerine büyümesini söylemesini engeller. Tamoksifen, meme kanseri için en yaygın hormon tedavilerinden biridir. Halen adet gören (menopoz öncesi) ve menopozu olan (menopoz sonrası) kadınlar tamoksifen kullanabilir.

Yüksek meme kanseri riski taşıyan kişilere hormon tedavisi (tamoksifen veya raloksifen) önerilebilir. Buna kemoprevensiyon denir. Bu her hasta için uygun olmamaktadır.

Over baskılama için LHRH agonistleri: goserelin, leuprolid (löprolid)

LHRH agonistleri kullanılarak geri dönüşümlü yumurtalık fonksiyonunun baskılanması, çoğu premenopozal meme kanseri hastası için tercih edilen ilk tedavidir.

Seçici östrojen downregülatörü: fulvestrant 

Seçici östrojen reseptörü indirgeyici (SERD), östrojen reseptörüne (ER) bağlanan ve bunu yaparken östrojen reseptörünün bozulmasına ve dolayısıyla aşağı regüle edilmesine neden olan bir ilaç türüdür. Seçici östrojen reseptör modülatörleri östrojen reseptörüne duyarlı veya progesteron reseptörüne duyarlı meme kanserini tedavi etmek için kullanılırlar.

Aromataz inhibitörleri: anastrozol, letrozol, eksemestan

Aromataz inhibitörleri, menopoz sonrası kadınlarda östrojen üretimini durdurur. Androjen hormonunu vücutta az miktarda östrojene dönüştüren aromataz enzimini bloke ederek çalışan Aromataz inhibitörleri, hormon reseptörü pozitif meme kanseri hücrelerinin büyümesini teşvik etmek için daha az östrojenin mevcut olduğu anlamına gelir.

2-Prostat kanserinde uygulanan hormon tedavileri

Prostat kanserinde androjen düzeylerini azaltan hormon tedavileri uygulanır:

-Androjen düzeylerini azaltan tedaviler

a. Orşiektomi (cerrahi kastrasyon):

Testisler, androjenlerin en önemli kaynağını oluşturmaktadır. Bu cerrahi yöntemde hastanın testisleri ameliyatla çıkarılmaktadır.  Günübirlik uygulanan bu cerrahi, hormon tedavisinin en basit ve ucuz yöntemidir.

b. LHRH agonistleri:

LHRH agonistleri testislerde testosteron yapımını azaltır. Bu ilaçlarla yapılan tedaviye bazen kimyasal kastrasyon veya tıbbi kastrasyon da denilmektedir. Çünkü androjen düzeylerini orşiektomi (cerrahi kastrasyon) kadar etkili bir şekilde azaltmaktadırlar. LHRH agonistleri çoğunlukla ayda bir veya 3 ayda bir enjeksiyon şeklinde uygulanmaktadır.

c. LHRH antagonistleri

Degarelix (Firmagon) bir LHRH antagonistidir. LHRH agonistleri gibi çalışır, fakat testosteron düzeylerini daha hızlı düşürür ve flare etkisine neden olmaz. İleri evre prostat kanseri tedavisinde kullanılır. Aylık olarak cilt altı enjeksiyon şeklinde uygulanır.

d. CYP17 baskılayıcı

LHRH agonistleri ve antagonistleri testislerde androjen yapımını engellemeye çalışır. Fakat prostat kanseri vücuda yayılmışsa, bu hücreler hala az da olsa kanser büyümesini tetikleyen androjen üretmeye devam ederler. Abiraterone adlı ilaç CYP17 adlı enzimi engeller, böylelikle sadece testislerde değil, aynı zamanda böbrek üstü bezlerde veya vücuda yayılmış (metastaz yapmış) prostat kanseri hücrelerinde androjen üretimini bloke eder. Abirateron her gün alınan hap şeklinde bir ilaçtır ve ileri evre hormon tedavisine dirençli prostat kanseri tedavisinde kullanılmaktadır. Enzalutamid  enzalutamid, testosteron ve dihidrotestosteron gibi erkeklik hormonlarının (androjenlerin) prostat kanseri hücresi içinde bulunan androjen reseptörlerine bağlanmasını engelleyerek etkisini gösterir ve yeni nesil hormon baskılama tedavilerinden biri olmaktadır

- Anti-androjenler:

Androjenlerin testosteron reseptörlerine bağlanmasını engeller.

-Yeni nesil testosteron reseptör blokerleri:

Androjenler reseptörüne bağlandığında, reseptör büyüme ve bölünme sinyali gönderir. İşte Enzalutamide bu sinyali bloke eder.

3-Nöroendokrin tümörlerde uygulanan hormon tedavileri

-Nöroendokrin tümörlerde somatostatin analogları ile tedavi:

Somatostatin analogları, somatostatin hormonunun sentetik versiyonlarını oluşturur. Bu ilaçlar somatostatin reseptörü pozitif hastalarda tümör büyümesini baskılayabilir ve tümörler tarafından salgılanan hormonların neden olduğu belirtileri kontrol altına alabilir. Ayrıca, metastatik nöroendokrin kanserlerde tümörün gelişimini yavaşlatır veya durdurur.

-Karsinoid tümörlerin tedavisinde kullanılan somatostatin analogları:

Tedavide kullanılan ilaçlar yayılım gösteren karsinoid tümörün gelişimini yavaşlatarak veya durdurarak hastanın yaşam süresinin uzamasına katkı sağlayabilir. Ayrıca hırıltılı solunum, kızarıklık ve mide bulantısı gibi belirtileri tedavi edebilir. Bunun yanında oktreoid, karsinoid tümörü olan hastalara cerrahi uygulandığında, salgılanan serotonin ya da diğer hormonlara bağlı oluşan problemlerin önlenmesi ve tedavisi için de zaman zaman uygulanmaktadır.

4-Rahim kanserinde uygulanan hormon tedavileri

Hormon tedavisi, belirli tipteki rahim kanseri hücrelerinin büyümesini yavaşlatmak için kullanılır. Bu tümörler genellikle adenokarsinomlardır ve genellikle 1. veya 2. derecedir. Rahim tümör derecesi 1 veya 2 olan ve kadınlık hormon reseptörü pozitif olan kemoterapi alamayacak hastalarda hormon tedavisi düşünülebilir. Bu ilaçlarla tedaviden fayda görme oranı yüzde 15-30 arasındadır.

Diğer hormon baskılayıcı tedavi seçeneği olan letrozol ve anastrazol gibi aromataz enzimini baskılayarak etki eden ilaçların rahim kanserinde etkinliği daha azdır. Yapılan çalışmalarda tedaviden fayda görme oranı yüzde 10’dan daha azdır. Rahim kanseri için hormon tedavisi genellikle hap şeklinde verilir.

Kanserde hormon tedavisinin avantajları nelerdir?

- Kanserin geri gelmesini önler

-Diğer meme dokusunda kanser gelişme riskini azaltır

-Yayılan kanserin büyümesini yavaşlatır veya durdurur

- Ameliyattan önce bir tümörün boyutunu küçültür

Kanserde hormon tedavisi hakkında sık sorulan sorular 

Tüm meme kanserlerinde hormon (endokrin) tedaviler uygulanır mı?

Meme kanserleri patoloji özelliklerine göre kabaca 4 gruba ayrılır; hormon pozitif(Luminal A/B), her 2 pozitif ve triple negatif. Bu tiplerden sadece hormon pozitif grupta olan hastalara endokrin tedaviler kullanılır.

Meme kanserinde hangi evrede endokrin tedaviler uygulanır?

Meme kanserinde hem erken evrede hem de metastatik evrede bu tedaviler kullanılmaktadır. Erken evrede tedavi süresi hastanın risk faktörlerine ve menapoz durumuna göre belirlenir. Metastatik evrede ise hasta tedaviden fayda gördüğü ve ciddi yan etki olmadığı sürece süresi belli olmaksızın tedaviye devam edilir. Tedavi altında hastalık ilerlemesi olma durumunda farklı bir endokrin tedaviye geçilebilir ya da endokrin direnç gelişen durumlarda direnç kırıcı etkisi olan ilaçlar eklenerek bu tedaviler sürdürülür.

Kanserde hormon tedavisi türleri nelerdir?

Kanserde hormon tedavisi, vücudun hormon üretme yeteneğini engelleyenler ve hormonların vücutta nasıl davrandığına müdahale edenler olmak üzere iki geniş gruba ayrılır.

Hormon tedavisini kimler kullanabilir?

Hormon tedavisi, büyümek için hormon kullanan prostat, meme, rahim ve nöroendokrin kanserlerini tedavi etmek için kullanılır. Hormon tedavisi en sık diğer kanser tedavileriyle birlikte kullanılır. İhtiyaç olan tedavi türleri, kanserin türüne, yayılıp yayılmadığına ve ne kadar uzağa yayıldığına, büyümek için hormonları kullanıp kullanmadığına ve başka sağlık sorunlarının olup olmamasına bağlı olmaktadır.

Kanser tedavisi sırasında ne zaman hormon tedavisi verilir?

Hormon tedavisi genellikle diğer tedavilerle birlikte verilir. Zamanlama, diğer faktörlerin yanı sıra tümörün evresine ve konumuna bağlı olarak değişir.

Hormon tedavisi diğer kanser tedavileriyle birlikte kullanıldığında ne gibi etkilerde bulunur?

Hormon tedavisi cerrahi, kemoterapi ve radyoterapi gibi diğer kanser tedavileriyle birlikte kullanılabilir. Diğer kanser tedavileriyle birlikte kullanıldığında hormon tedavisi şu etkilerde bulunur:

- Ameliyattan veya radyasyon tedavisinden önce bir tümörü küçültmek için kullanılır. Buna neoadjuvan tedavi denir.

-Ana tedaviden sonra kanserin geri gelme riskini azaltır. Buna adjuvan tedavi denir.

-Geri dönen veya vücudun diğer bölgelerine yayılan kanser hücrelerini yok eder.

Hormon tedavisinin yan etkileri nelerdir?

Hormon tedavisi vücudun hormon üretme yeteneğini engellediği veya hormonların nasıl davrandığına müdahale ettiği için istenmeyen yan etkilere neden olabilir. Ortaya çıkan yan etkiler, alınan hormon tedavisinin türüne ve vücudun buna nasıl tepki verdiğine bağlı olarak gelişir. Her hasta aynı tedaviye farklı tepkiler verebilir, bu sebeple herkeste aynı yan etkiler görülmez. Cinsiyete bağlı olarak bazı yan etkiler de farklılık gösterebilir.

1-Prostat kanseri için hormon tedavisi alan erkeklerde görülebilen bazı yaygın yan etkiler şunlardır:

-Sıcak basmaları

-Cinsel isteksizlik ve cinsel işlev kaybı

-Kemiklerde zayıflama

-İshal

-Mide bulantısı

-Genişlemiş ve hassas göğüsler

-Yorgunluk

2-Meme kanseri için hormon tedavisi alan kadınlarda görülebilen bazı yaygın yan etkiler şunlardır:

-Sıcak basması

-Vajinal kuruluk

-Menopoza girmeyenlerde regl dönemlerinde değişiklikler

-Cinsel isteksizlik

-Mide bulantısı

-Ruh hali değişiklikleri

-Yorgunluk

3-Rahim kanseri için hormon tedavisi alan kadınlarda görülebilen bazı yaygın yan etkiler şunlardır:

-Su tutma

-Kilo alımı (su tutma nedeniyle)

-Meme rahatsızlığı

-Yorgunluk

-Hasta hissetmek

-Cinsel istek kaybı

Kanserde hormon tedavisi nasıl verilir?

Hormon tedavisi kanser hastalarına birçok farklı şekilde verilebilir.

-Oral: Hormon tedavisi yutulabilen haplar ile verilir

-Enjeksiyon: Hormon tedavisi, kol, uyluk veya kalçadaki bir kastan veya koldan ya da bacak veya karnın yağlı kısmındaki derinin hemen altından yapılan atış ile verilir

-Ameliyat: Hormon üreten organların ameliyat ile çıkarılmasıdır. Bu ameliyatta kadınlarda yumurtalıklar, erkeklerde testisler çıkarılır.

Kanserde hormon tedavisinin işe yarayıp yaramadığı nasıl anlaşılır?

Tümörü izlemek için test ve görüntüleme yöntemleri kullanılır. Prostat kanseri olan erkeklere, hormonlarını ölçmek için prostat spesifik antijen (PSA) testleri adı verilen düzenli kan testleri yapılır. Bazı durumlarda prostat kanserini izlemek için prostat MR’da kullanır.

Göğüs kanseri için hastalara tanısal mamogramlar, meme ultrasonları veya gerektiğinde meme MRG'leri ve ayrıca laboratuvar testleri verilir. Hem prostat hem de meme kanserleri için tedavinin ne kadar iyi çalıştığını belirlemek için kandaki hormon seviyeleri izlenir. Tedavi sırasında kandaki hormon seviyeleri yükselirse veya tümör büyümeye devam ederse, ilgili uzman hekimler hormon tedavisinin işe yaramadığını anlayacaktır.

Kanserde hormon tedavileri ile hedefe yönelik tedavi birleştirilebilir mi?

Vücudun diğer bölgelerine yayılan kanser için hormon tedavisi (metastatik meme kanseri) bazen hormon tedavilerini hedefe yönelik tedaviyle birleştirir. Hedefe yönelik tedavi ilaçları kanser hücrelerindeki belirli zayıflıklara saldırır. Kombinasyon hormon tedavisini daha etkili hale getirebilir.

Hormon reseptörü testi nedir?

Hormon reseptörü testleri, kanser hücrelerinin içindeki veya üzerindeki belirli proteinlerin (hormon reseptörleri olarak adlandırılır) miktarını ölçer. Vücutta doğal olarak üretilen hormonlar (östrojen ve progesteron gibi) kanser hücrelerindeki bu proteinlere bağlanarak büyümelerine yardımcı olabilir. Test pozitifse, hormon muhtemelen kanser hücrelerinin büyümesine yardımcı oluyordur. Bu durumda hormon tedavisi yardımcı olabilir. Test negatifse, hormon kanser hücrelerinin büyümesini etkilemez. Bunun yerine diğer kanser tedavileri kullanır.

Kanserde hormon tedavisi için özel bir diyete ihtiyaç var mıdır?

Prostat kanseri için hormon tedavisi kilo alımına neden olabilir. ideal kiloyu koruyabilmek için mutlaka bir diyetisyenden yardım almak gerekir.

Hormon tedavisi alan kanser hastaları iş hayatlarına devam edebilir mi?

Hormon tedavisi çalışma yeteneğini etkilemez. Bu tedaviyi alan hastalar iş yaşamlarına devam edebilirler. 

Prostat kanserinde hormon tedavisinin cinsel yaşama etkisi var mıdır?

Prostat kanseri ve tedavisi cinsel isteğini etkileyebilir. Prostat kanseri için hormon tedavisi cinsel dürtüyü düşürür. Bunun nedeni, bazı hormon tedavisi türlerinin testosteron seviyesini düşürmesidir. Hormon tedavisi durdurulduktan sonra cinsel istek artabilir, ancak bu birkaç ay sürebilir.

Kastrasyona dirençli prostat kanseri nedir?

Kastrasyona dirençli prostat kanseri (CRPC), androjen düşürme tedavisine rağmen hastalığın ilerlemesi ile tanımlanır. Bu durumda serum prostat spesifik antijen (PSA) seviyelerinde sürekli bir artış, önceden var olan hastalığın ilerlemesi ve/veya yeni metastazların oluşması gözlemlenir.

Hormon tedavisinin etkileri kalıcı mıdır?

Hormonal ilaç tedavisi görmüş kadınlarda tedaviye bağlı menopoz geçici olabilir. Bazı kadınlar için, özellikle hormonal ilaç tedavisi başladığında doğal menopoza yakınsa veya yumurtalıkları cerrahi olarak alınan ya da yumurtalıklarına radyasyon tedavisi uygulanan kadınlarda tedaviye bağlı menopoz kalıcı olabilir.

Hormon tedavisi gören erkeklerde cinsel fonksiyon bozukluğu (erektil disfonksiyon ) hormonal tedavinin uzun vadeli bir yan etkisi olabilir. Bazı erkekler, prostat kanseri için belirli hormonal tedavilerin bir sonucu olarak cinsel fonksiyon bozukluğu yaşayabilir. Bu durum hormon tedavisi ile geçici olabilir. tedavinin kesilmesinden sonra cinsel fonksiyonun yeniden kazanılması 3-12 ay arası bir zaman alabilir.  Ancak her iki testisin çıkarılması durumunda cinsel fonksiyon bozukluğu kalıcı olur.

Kanserde hormon tedavisi kısırlığa neden olur mu?

Hormon tedavisi gören kanser hastalarında doğurganlık sorunları geçici veya kalıcı olabilir. Kalıcı bir doğurganlık kaybı (kısırlık), testislerin veya yumurtalıkların cerrahi olarak çıkarılmasından kaynaklanabilir. Hormon tedavisi ve radyasyon tedavisi de geçici veya kalıcı kısırlığa neden olabilir.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.