Işın Tedavisi (Radyoterapi)

Kalp ve damar hastalıklarından sonra sıklıkla hayati risk oluşturan sağlık sorunlarının başında kanser geliyor. Tüm kanser hastalarının yaklaşık % 50- %60’ı nedenlerle ışın tedavisi görüyor. Radyoterapi, radyasyon tedavisi ve şua tedavisi olarak da adlandırılan ışın tedavisinin alanında uzman ekipler tarafından tam donanımlı merkezlerde uygulanması büyük önem taşıyor. Memorial Sağlık Grubu Radyasyon Onkolojisi Bölümü Uzmanları, ışın tedavisi (radyoterapi) ile ilgili bilinmesi gerekenleri anlattı.

Işın tedavisi (radyoterapi) nedir?

Işın tedavisi kanser ile mücadelede en sık başvurulan yöntemlerden biridir. Alman fizikçi Wilhelm Röntgen katot ışınları ile çalışırken daha önce hiç keşfetmediği ve tanımadığı bu ışınlara X- ışınları yani adı bilinmeyen ışınlar adını vermiştir.  Enerjileri yükseltilmiş X ışınları kanserli dokulara yönlendirilmektedir. Yalnızca kanserli dokuların bulunduğu alanı hedefleyen ışın tedavisi pek çok kanser türünde kullanılmaktadır. Buradaki temel amaç kanserli hücrelerin yapısının bozularak bölünme yeteneklerini kaybetmelerinin sağlanmasıdır. Bu sayede hastalığın kontrol altına alınması mümkün olabilmektedir. Işın tedavisi yani radyoterapi farklı amaçlarla (radikal, adjuvan, neoadjuvan, profilaktik, palyatif) kullanılmaktadır.

Işın tedavisi (radyoterapi) hangi hastalıklarda kullanılmaktadır?

Uygun görülen kanser hastalarında ışın tedavisi uygulanabilmektedir. Özellikle lenfoma  (lenf kanseri) ve baş- boyun kanserlerinde radyoterapi birincil kanser tedavisi olarak kullanılabilir.

Ulusal Kanser Enstitüsü (NCI) ışın tedavisi kullanıldığı kanser türlerini şöyle sıralamaktadır:

• Meme kanseri
• Akciğer kanseri
• Prostat kanseri
• Kolon kanseri
• Baş veya boyun kanserleri

Brakiterapinin vücudun belirli bölgelerindeki kanserler için özellikle etkili bir tedavi olabileceğini bildirilmektedir.

• Serviks kanseri (rahim ağzı kanseri)
• Rahim kanseri
• Rektum kanseri
• Baş ve boyun bölgesi kanserleri
• Göz tümörleri
• Beyin tümörü
• Akciğer kanseri
• Cilt kanseri
• Meme kanseri
• Yemek borusu kanseri
• Anüs bölgesi kanserleri
• Mesane kanseri

Işın tedavisinin (radyoterapi) avantajları nelerdir?

Tüm kanser çeşitlerinin %50 - %60’ı ışın tedavisine ihtiyaç duymaktadır. Sağlığına kavuşan bireylerin yaklaşık %25’inde bu tablo ışın tedavisinin etkisiyle gerçekleşmektedir. Kanser tedavisinde uygulanan cerrahi sonrası varlığını devam ettirebilecek kanserli hücrelerden arınmak için ışın tedavisi kullanılmaktadır. Aynı zamanda kanser bulgularını azaltmak amacıyla da radyoterapi uygulanmaktadır.

Işın tedavisinin avantajları şöyle sıralanmaktadır:

• Erken evrede yakalanan kanserlerde kısa sürede iyileşme sağlanabilir.
• Kanserin vücudun başka bölümlerine yayılması durdurulabilir.
• Nüks eden kanserlerde etkin tedavi sağlanabilir
• İleri evde kanserlerde semptomlar hafifletilebilir
• Uygulama sırasında ağzı ve sızı olmaz
• Uygulama sırasında radyasyon hissedilmez

Işın tedavisi (radyoterapi) nasıl uygulanır?

Işın tedavisi (radyoterapi) eksternal ( external- dış tedavi) ve brakiterapi (iç tedavi) şeklinde ikiye ayrılmaktadır. Genellikle uygulamalar dışarıdan (eksternal) yöntemle gerçekleşmektedir. Tedavi esnasında tedavinin gerçekleştirileceği masada hastanın hareketsiz bir şekilde yatması istenmektedir. Kendine özgü cihazları ve aparatları bulunan radyoterapi çoğu zaman kanser teşhisi konulmuş bireylerde uygulandığı gibi, bazı iyi huylu tümör saptanmış bireylerde de uygulanmaktadır. Özel cihazların konumlandırıldığı bu oda içerisinde tedaviler seanslar şeklinde gerçekleştirilmektedir. Işın tedavisi (radyoterapi) için kanser oluşumunun varlık gösterdiği nokta hedef alınmaktadır. Farklı bir oda içerisinden kameralarla durum kontrol edilerek radyasyon verilmesi gereken süre ve radyasyon verilen bölgenin doğruluğu teyit edilir. Işın tedavisi (radyoterapi) uygulaması esnasında acı, yanma veya çarpma hissedilmez. Kişiler radyasyon aldıklarını fark etmezler. Bazı anatomik bölgelerde radyoterapi uygulanırken hareketi azaltabilmek adına maske ve aksesuarlar kullanılmaktadır.

Sıkça sorulan sorular

Işın tedavisi (radyoterapi) aşamaları nelerdir?

Her hastalıkta olduğu gibi kanserin tedavisinde de belli bir şema ya da yol izlenmektedir. Işın tedavisi (radyoterapi) uygulaması için şu şekilde bir yol haritası planlanmaktadır:

• Temel adım hastanın değerlendirilmesidir. (evrelenmesi, tedavi endikasyonu konulması)
• Simülasyon (planlanma, CT çekimi)
• Hedef dokunun ve korunması gereken organların bilgisayar programları aracılığı ile çizimleri ve 3 boyutlu yapılarının oluşturulması ( tümör boyutu, yerleşimi, sağlam, çevre, doku)
• Tedavi planlanması ( ışın tipleri, doz hesapları, tekniklerin karşılaştırılması)

Işın tedavisi ve kemoterapi arasındaki fark nedir?

Kanser hücrelerinin oluşum gösterdiği alanı hedef alarak ışınlar aracılığıyla tedavi sağlanması ışın tedavisi veya radyoterapi olarak adlandırılmaktadır. Bölge odaklı olan bu tedavi, o bölgedeki kanser hücresini ortadan kaldırarak tekrar aynı bölgede kanserli hücre oluşmasını engellemeyi amaçlar. Tüm vücudu hedef alarak kanserli hücreleri yok etmeyi hedefleyen ve ilaçlar yolu ile uygulanan tedavi yöntemi ise kemoterapi olarak adlandırılmıştır. Kanser türü ve evresine göre tedavi seçeneği ise uzman hekimler tarafından belirlenmektedir.

Işın tedavisi (radyoterapi) kanserin hangi evresinde uygulanır?

Işın tedavisi (radyoterapi) tümör barındıran tüm organ hastalıklarında teşhis döneminden başlayarak son evresine kadar uygulanabilir.

Işın tedavisi (radyoterapi) kaç seans olur?

Bu süreç kanserin evresi ve mevcut koşullara olarak bağlı değişmektedir. Uzman hekimlerin idaresinde kararlar verilerek yürütülen bu süreç genellikle 10 ila 40 gün arasında belirli radyoterapi dozlarının küçük parçalara bölünerek her gün (hafta sonları hariç) verilmesi ile tamamlanmaktadır.

Işın tedavisi (radyoterapi) ne kadar sürer?

Radyoterapi bölge tedavisi ve hastalığın evresine bağlı olarak değişmekle birlikte, her gün yaklaşık 10-20 dakika süren bir tedavidir.

Işın tedavisi (radyoterapi) sırasında ağrı hissedilir mi?

Işın tedavisi (radyoterapi) esnasında herhangi bir ağrı, sızı hissedilmemektedir. Işın tedavisi gözle görülmemektedir. Görülmeyeceği gibi tat, koku veya işitme gerçekleşmemektedir.

Işın tedavisi (radyoterapi) ne zaman sonuç verir?

Işın tedavisinin genellikle çok hızlı ve ani sonuç vermesi beklenemez. Işın tedavisi kanserli hücre odaklarını hemen öldürmez. Kanserli hücrelerin ölmesi; gün, hafta ya da aylarla ifade edilebilmektedir. Hatta ışın tedavisi (radyoterapi) bittikten sonra da bu hücreler ölmeye devam eder.

Işın tedavisi (radyoterapi) alan hasta nasıl beslenmeli?

Işın tedavisi alan hastaların protein içeriği zengin besinler tüketmesi önemlidir. Tedavi evresinde iştah kaybı görülebilmektedir. İştah problemi her bireyde olmayabilir, ancak boğaz ağrıları, kusma, yorgunluk, bitkinlik, diş ve diş eti sorunları, tat almada yaşanan değişimler beslenme sorunlarına yol açabilir. Dokuların yenilenmesi için protein tüketiminin önemi kadar bu evrede halsizlik ve yorgunluk hissi ile savaşmanın önemi için ise vücuda enerji sağlayan karbonhidrat tüketimi oldukça önemlidir. Işın tedavisi sürecinde ağız ve diş bakımına, bağırsak sağlığına çok dikkat edilmelidir.

Işın tedavisi (radyoterapi) alan hasta radyasyon yayar mı?

Bu durum toplumda sıkça yanlış bilinen bilgiler arasındadır. Işın tedavi alımı sonrası kişilerin radyasyon yayması olanaksızdır.

Işın tedavisi (radyoterapi) alan bir kişi ne yapmalı?

Öncelikle ilk aşamada hastalığın takibini sağlayan hekimin tavsiyelerine mutlaka uyulmalıdır. Genel olarak ideal kilonun altına ya da üstüne çıkılmamalıdır. Tüm sağlıklı bireylerde olduğu gibi sıvı tüketimi başta olmak üzere vitamin, protein, karbonhidrat vb. gıda alımları ile vücuda enerji sağlaması önemlidir. Bu süreçte hücre yenilenmesini sağlayan besinlerin tüketimine önem gösterilmelidir. Ancak dışarıdan temin edilecek ek gıdalar, bitki çayları, vitaminler, şifa sağlayacağı düşünülen özel tarifler asla uzman hekime danışılmadan kullanılmamalıdır. Cildi tahriş etmeyecek dokuya sahip kumaşlı giysiler tercih edilerek güneş ışınlarından korunmaya özen gösterilmelidir. Bu süreçte profesyonel psikolojik destek alımı sağlanabilir.

Işın tedavisi (radyoterapi) yan etkileri nelerdir?

Her tedavide olduğu gibi radyoterapinin de bazı yan etkileri olabilmektedir. Bu yan etkiler hastalığın yeri ve evresine göre değişmektedir. Burada hatırlanması gereken nokta radyoterapi lokal bir tedavi olduğu için uygulandığı alan dışında yan etki beklenmediğidir. Genellikle bunlar arasında ışın tedavisi uygulanan bölgede tahriş, kıl, saç, tüy dökülmeleri görülür. Yutmada zorluk, tat almada değişimler, idrarda yanma, bitkin hissetme, ishal ve ağız kuruluğu görülebilir. Örneğin meme radyoterapisi uygulanan bireylerde bölgede ciltte tahriş, evresine göre yutma güçlüğü beklenirken bu tedaviye bağlı saç dökülmesi beklenmez. Batın / karın bölgesi kanserlerinin tedavisinde ishal, mide ağrısı, idrarda yanma, sık idrara çıkma şikayet gözlenebilir. Bunun gibi her bölgenin uygulanan tedavi sonrası oluşabilecek yan etkileri birbirinden farklılık gösterebilir. Bunlarla beraber bilinmesi gereken noktalardan bir diğeri ise radyoterapi seansı esnasında günlük yaşantıya rahatlıkla devam edilebileceğidir.

Işın tedavisi (radyoterapi) yarım kalırsa ne olur?

Radyoterapi kanser türü, evresine göre farklı doz ve süreler içeren bir tedavi olup, genellikle hafta içi uygulanır. Tedavinin teknik nedenler dışında bu şartlarda aralıksız uygulanması başarısı açısından önemlidir. Ancak bazen oluşabilecek yan etkileri azaltabilmek için hekim kontrolünde ara verileceği gibi, teknik aksaklıklar nedeni ile tedavi uygulamasına ara verilmesi halinde yine aynı şekilde hekim kontrolünde gerekli hesaplamalar yapılarak tedavi süresinde revizyon yapılabilir.

Işın tedavisi ( radyoterapi) nerede uygulanır?

Işın tedavisi gelişmiş kanser merkezlerinde uygulanmaktadır. Kanser hastaları tıbbi onkoloji, radyasyon onkolojisi, nükleer tıp ve ilgili branş doktorlarının da yer aldığı ekipler tarafından multidisipliner yaklaşımlarla tedavi edilebilir.

Işın tedavisinde hangi cihazlar kullanılmaktadır?

Işın tedavisi yani radyoterapi için Memorial Sağlık Grubu’nda Electa Versa Hd, Elecra Versa Signature ve TrueBeam STx  gibi gelişmiş teknolojilerden yararlanılmaktadır.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.