Gıda Zehirlenmesi Nedir? Gıda Zehirlenmesi Belirtileri Nelerdir?

Gıda Zehirlenmesi Nedir?

Gıda zehirlenmesi, gıdalarda bakterilerin veya toksik ürünlerin yer alması sonucunda mide bulantısı, ishal ve kusma şeklindeki belirtilerle kendini gösteren akut gastrointestinal bozukluktur. Virüs ya da parazitlerle kontamine olmuş herhangi bir yiyecek ya da içeceğin tüketimi sonucu meydana gelen enfeksiyon ya da intoksikasyon durumu gıda zehirlenmesi olarak adlandırılır. Kişi zehirli olarak bilinen bu besini tükettiği durumda vücuttaki toksinleri temizlemek için tepki oluşturur. Bu tepkiler kusma ve ishaldir. Bu nedenle gıda zehirlenmesinde ortaya çıkan belirtiler aslında vücudun toksinleri atması için oluşturduğu bir tepki olarak bilinir. Bazı kişilerde bu gıda zehirlenmesi belirtileri bir ya da iki gün içerisinde yok olurken bazı kişilerde ise tedavi gerektirebilir.

Gıda zehirlenmesinde besinlerin kirlenmiş, bakteri , mantar, parazit veya virüs gibi toksik bir organizma ile enfekte olması durumu söz konusudur. Bazen, bu organizmaların toksik yan ürünleri de gıda zehirlenmesine neden olabilir. Gıda zehirlenmesine sebep olacak toksit bir besin tüketildiğinde vücut toksinleri temizlemek için reaksiyon gösterir. Kusma, ishal veya her ikisi de bu reaksiyonlar arasındadır. Ayrıca ateş yükselmesi de görülebilir. Gıda zehirlenmesinin rahatsız edici semptomları, vücudun sağlığına kavuşmak için çalışma şekli olarak kabul edilir. Bu durum genellikle bir veya iki gün içinde işe yarar.

Kirlenmiş ve toksin besinler tüketen herkes gıda zehirlenmesi yaşayabilir ancak bazı insanların kontaminasyondan hasta olma riski diğerlerinden daha yüksektir. Bu durum ne kadar toksin alındığına ve toksinlerin ne kadar yoğun olduğuna bağlıdır.

Diğer yandan kişinin genel sağlık durumu da gıda zehirlenmesi riskinde önemli bir rol oynar. Örneğin bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerin gıda zehirlenmesine daha kolay yakalanabileceği değerlendirilir. 

Gıda zehirlenmesi tedavisinde ise öncelikle vücuttaki kaybedilen sıvı ve elektrolitlerin yerine konması amaçlanır. Bu amaçla bol miktarda su ve elektrolit solüsyonlarının tüketilmesi önerilir. Özellikle istirahat etmek, vücudun enfeksiyonla mücadelesine destek verirken mideyi rahatlatmak için birkaç saat boyunca besin tüketiminden kaçınmak da faydalı olabilir. Kusma ve ishal azaldıktan sonra, kademeli olarak nispeten sindirimi kolay ve yağsız yiyeceklerle beslenmeye başlamak önerilir. Örneğin, kraker, tost, muz ve pirinç gibi gıdalar tercih edilebilir. Ancak süt ürünleri, kafeinli içecekler, yağlı ve baharatlı yiyeceklerden kaçınmak, mideyi tahriş etmemek adına tavsiye edilir. 

Eğer gıda zehirlenmesinde semptomlar şiddetliyse, kanlı ishal, yüksek ateş veya sürekli kusma gibi durumlar görülüyorsa vakit kaybetmeden bir sağlık kuruluşuna gitmek gerekir. Ayrıca, bağışıklık sistemi zayıf olan bireyler, hamileler, yaşlılar ve küçük çocuklar gibi risk gruplarının da tıbbi yardım alması gerekir. Bilinenin aksine antibiyotikler genellikle gıda zehirlenmesi tedavisinde kullanılmaz çünkü çoğu gıda zehirlenmesi vakası viral kaynaklıdır ve antibiyotikler bu tür enfeksiyonlara karşı etkili değildir. Gıda zehirlenmesinden korunmak için ise besinleri uygun sıcaklıklarda pişirmek, elleri düzenli olarak yıkamak ve hijyen kurallarına dikkat etmek kritik bir öneme sahiptir.

Gıda Zehirlenmesi Neden Olur?

Kontamine yiyecek ve içeceklerin tüketilmesi sonrasında kusma ve ishalle seyreden bir hastalık olan gıda zehirlenmesine en sık neden olan mikroorganizmalar şöyle sıralanmaktadır: rota, adeno, hepatit A gibi virüsler, escherichia coli, salmonella, shigella, listeria, clostridia, helikobakteri türü bakteriler ile entamoeba, histolytica ve giardia intestinalis gibi parazitler.

Bu virüs, bakteri ve parazitlere maruz kalan besinlerin tüketilmesi tüketilmesiyle gıda zehirlenmesi gerçekleşir. Bu maruziyet gıdanın işleme, üretim aşamalarında ya da son tüketicinin muhafaza aşamasında gerçekleşmiş olabilir. Bunun yanında çeşitli amaçlarla besinlerin içerisine eklenen diğer besinler bozulmaya yol açabilir.

Gıda zehirlenmesi nedenleri şöyle sıralanabilir:

• Bakteriler
• Virüsler
• Parazitler
• Toksinler
• Gıdaların uygunsuz koşullarda saklanması
• Hijyen eksikliği

Bakteriler

Gıda zehirlenmesine başta salmonella olmak üzere E. coli, Listeria gibi bakteriler neden olur. En yaygın gıda zehirlenmesi nedeni olarak değerlendirilen bakteriler, çiğ ya da az pişmiş etlerde bulunabilir. Bunların yanında pastörize edilmemiş süt ve süt ürünleri, yumurtalar bu bakterilerin taşıyıcısı olarak bilinir.

Virüsler

Norovirüs ve hepatit A gibi virüsler, gıdalar yoluyla kişiye geçerek gıda zehirlenmesine neden olur. Bu virüs türleri, özellikle hijyenik olmayan koşullarda hazırlanan besinlerden ya da sularda kişiye geçebilir.

Parazitler

Gıdalar içerisinde yer bazı parazit türleri gıda zehirlenmelerine yol açabilir. Özellikle çiğ balık ve etlerde bulunan ve oralarda üreyen parazitler, insanlara besinler yoluyla geçerek sindirim sisteminde enfeksiyona sebebiyet verebilir.

Toksinler

Toksinler, bakteriler tarafından üretilerek özellikle bitki ve mantarlarda yer alırlar. Bu toksinler vücuda girdiği durumda ise zehirlenmelere neden olabilir. Küflü besinler içerisinde yer alan mikotoksinler veya bazı balık türlerinde doğal olarak bulunan toksinler tüketildiğinde gıda zehirlenmesi riski de artar.

Gıdaların uygunsuz koşullarda saklanması

Gıdaların uygun sıcaklıkta saklanmamasından kaynaklı olarak bakterilerin hızla çoğalması görülebilir. Örneğin, et, süt, deniz ürünleri gibi bozulmaya müsait besinlerin uzun süreler açıkta bırakılması bakterilerin üremesini kolaylaştıran bir durumdur.

Hijyen eksikliği

Besinlerin hazırlanması sırasında hijyen kurallarına uyulmaması, kirli yüzeylerle temas etmesinden kaynaklı olarak besin kirliliği ortaya çıkar. Bu gıdaların tüketilmesi de zehirlenme sebeplerinden biri olarak değerlendirilir.

Uygun olmayan koşullarda muhafaza edilen besinler bozulabilir. Uygun olmayan materyallerden üretilmiş kaplarda saklanan besinler bozulabilir. Tüm bu bozulmaların gerçekleştiği besinlerin tüketimi gıda zehirlenmesine neden olabilir.

Gıda Zehirlenmesi Belirtileri Nelerdir?

Gıda zehirlenmesinin en sık görülen belirtileri ishal, mide ağrısı, karın krampları, mide bulantısı, kusma ve ateştir. Belirtiler genellikle zehirlenmeyi takip eden 30 dakika ile 72 saat içerisinde ortaya çıkar. Yaşanabilecek semptomlar kişinin kontamine besinlere tepkisine, alınan bakteri veya toksine, besinin kontaminasyon derecesine, tüketilen miktara ve bireyin bakterilere ve toksinlere gösterdiği duyarlılığa göre de değişiklik gösterebilir.

Gıda zehirlenmesi belirtileri şunlardır:

• Mide bulantısı
• Kusma
• Sulu ishal (kanlı olabilen)
• Midede kramp ve şiddetli karın ağrısı
• Ateş ve titreme
• Halsizlik
• İştahsızlık
• Baş ağrısı
• Karında şişkinlik ve gaz
• Bulanık veya çift görme
• Uzuvlarda hareket kaybı
• Yutma güçlüğü
• Ciltte karıncalanma ve kaşıntı

Mide bulantısı ve kusma

Müde bulantısı ve kusma, gıda zehirlenmesinin en belirgin semptomlarının başında gelir. Zehirlenmeye neden olan besine bağlı olarak durumun şiddeti değişkenlik gösterse de genel olarak gıda zehirlenmesi gastrointestinal sisteme zarar verir ve bu da mide bulantısı ile birlikte kusma gibi belirtilerle kendini gösterir.

Sulu ishal (kanlı olabilen)

Gıda zehirlenmesinin bir diğer belirtisi de sulu ishal olabilir. Zehirlenmenin gastrointestinal merkezi ve bağırsağı olumsuz etkileyebilme riski düşünüldüğünde bazı vakalarda kanlı olabilen sulu ishal ortaya çıkabilir. 

Midede kramp ve şiddetli karın ağrısı 

Gıda zehirlenmesinin yaygın belirtileri arasında midede kramp ve şiddetli karın ağrısı da olabilir. Gıda tüketiminden sonraki birkaç saat içinde zehirlenmenin etkileri başlayabilir. Bu etki farklı farklı şekilde kendini gösterebildiği gibi midede kramp ve şiddetli karın ağrısı şeklinde de yaşanabilir. 

Ateş ve titreme 

Gıda zehirlenmesinin vücutta enfeksiyona yol açtığı durumlar da söz konusu olabilir. Enfeksiyona yol açan gıda zehirlenmesi durumlarında ateş ve titreme yaşanabilir. 

Halsizlik 

Zehirlenmenin sebebine bağlı olarak vücutta farklı belirtiler ortaya çıkabilir. Bu belirtilerin arasında halsizlik de olabilir. Kişi zehirlenme sürecinde halsiz ve bitkin düşebilir. Bunun gerekçelerinden biri olarak şiddetli kusma da gösterilebilir.

İştahsızlık

Mide-bağırsak problemleri, kramp, şiddetli karın ağrısı ve ateş gibi belirtilerin yanında gıda zehirlenmesiin göstergesi kabul edilebilecek durumlardan bir diğeri de iştahsızlık olabilir. 

Baş ağrısı

Diğer belirtiler gibi aşırı yaygın olmasa da gıda zehirlenmesi yaşayan kişilerde baş ağrısı görülme ihtimali de vardır. 

Karında şişkinlik ve gaz

Gıda zehirlenmesine neden olan bakteriler arasında yer alan escherichia coli, salmonella ve clostridium gibi bakteriler bağırsaklarda çoğalarak sindirim sisteminde aşırı gaz üretimine yol açabilir. Bu da akabinde karında şişkinlik, kramp ve rahatsızlık hissi oluşturabilir.

Bulanık veya çift görme

Gıda zehirlenmesinin daha az yaygın ama ciddi belirtilerinden biri de bulanık veya çift görme durumudur. Bu durum özellikle botulizm adı verilen ve clostridium bakterisinin ürettiği toksinle meydana gelen bir gıda zehirlenmesi vakasında görülür. 

Uzuvlarda hareket kaybı

Sinir sistemini etkileyen toksinler, kaslarda zayıflık, refleks azalması ve zamanla da uzuvlarda hareket kaybına sebebiyet verebilir.

Gıda Zehirlenmesi Nasıl Teşhis Edilir?

Gıda zehirlenmeleri genellikle kendiliğinden geçer. Ancak ağır seyreden ve kendiliğinden geçmeyen durumlarda sağlık kuruluşuna başvurulduğunda hastanın gıda geçmişi öyküsü alınması ardından gaita tetkiki ve kan tetkikleri ile konulmaktadır.

Gıda Zehirlenmesi Nasıl Tedavi Edilir?

Gıda zehirlenmelerinin çoğu kendiliğinden geçmektedir. Ancak geçmez ise ishal ve kusma ile kaybedilen sıvı ve mineral kayıplarının yerine konması yeterli olabilir. Yetmediği durumlarda gaita tetkiki ve kan tetkikleri sonrasında antibiyoterapi gerekebilmektedir.

Gıda zehirlenmesi şüphesinde ne zaman sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır?

• 24-48 saatte kendiliğinden geçmemesi durumunda,
• Oral alım olmuyor ise,
• Yüksek ateş varsa,
• Kanlı ishal varsa,
• Uyku eğiliminde artış varsa,
• Gebelik durumunda vakit kaybetmeden bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.

Gıda Zehirlenmesi Nasıl Önlenir?

Gıda zehirlenmelerinden korunmak için genel gıda güvenliği kurallarına uymak, kişisel hijyen ve ortam hijyeni kurallarına uymak, buzdolabında muhafaza edilmesi gereken besinlere dikkat etmek, buzdolabına konmaması gereken besinlere dikkat etmek, paketli gıdalardaki tüketim tarihlerini doğru incelemek ve uymak önemlidir. Bireysel temizlik yemek öncesi ve sonrası el yıkamak tuvalet sonrası temizliğinde sabunla ve bol suyla elleri yıkamak açıkta bulunan sular içilmemeli açıkta satılan gıdalar kesinlikle tüketilmemeli. Gıda zehirlenmesine ne iyi gelir hastalarda bulantı kusma ishal ve karın ağrısı olduğundan sıvı kaybının yerine konması ishal diyeti ile beslenmeye geçilmelidir posasız ve yağsız gıdalar ile beslenilmeli yağsız haşlama beyaz ekmek yağsız peynir yoğurt pirinç lapası yenmelidir.

Gıda Zehirlenmesi ile İlgili Sık Sorulan Sorular

Tavuk zehirlenmesi belirtileri nelerdir?

Tavuk zehirlenmelerinde tıpkı diğer gıda zehirlenmelerinde olduğu gibi, bulantı, kusma, ishal, karın veya mide krampları ve ağrısı, enerji eksikliği, baş dönmesi ve ateş en sık görülen belirtilerdir.

Gıda zehirlenmesi kaç saat sonra belli olur?

Gıda zehirlenmeleri kontamine yiyecek ve içeceklerin tüketiminden sonra 30 dakika ile 72 saat arasında geçen sürede ortaya çıkmaktadır.

Gıda zehirlenmesi olduğunu nasıl anlarız?

İshal, bulantı, kusma, şiddetli karın ağrısı, vücut sıcaklığı artışı gibi belirtiler gıda zehirlenmesine işaret etmektedir.

Gıda zehirlenmesinde ateş olur mu?

Ağır seyreden gıda zehirlenmesi durumlarında yüksek ateş semptomu da görülebilmektedir.

Gıda zehirlenmesi kan tahlilinde çıkar mı​?

Gıda zehirlenmesi kan tahlilinde ortaya çıkabilir. Kan tahlili, vücutta yer alan enfeksiyon belirtilerini yüksek beyaz kan hücresi sayısı ile gösterebilir. Spesifik bakterilerin, virüslerin veya toksinlerin varlığını da bu şekilde belirlenir.

Bebeklerde gıda zehirlenmesi​ nasıl anlaşılır?

Bebeklerde gıda zehirlenmesi, yetişkinlerdeki gibi bazı belirtilerle kendini gösterir. Fakat daha hassas oldukları için belirtiler daha belirgin ve tehlikeli olarak görülebilir. Bebeklerde gıda zehirlenmesi durumunda ortaya çıkan belirtiler ise şu şekildedir:

• Sık ve sulu dışkılama yani ishal
• Bebekte ani kusma veya sürekli mide bulantısı
• Hafif ya da yüksek ateş
• Bebeklerde iştahsızlık ve genel huzursuzluk hali
• Ağlama nöbetleri
• Dehidrasyon belirtileri
• Ağız kuruluğu

Gıda zehirlenmesi kendi kendine geçer mi?

Gıda zehirlenmesi, hafif karın ağrısı, ishal, kusma ve ateş gibi belirtilerle ortaya çıkarak, zaman içerisinde kendi kendine geçebilir. Bu noktada dikkat edilmesi gereken durumlar arasında dehidrasyon yer alır. Bol sıvı tüketimi bu noktada önemlidir. Belirtilerin ilerlediği durumda ise doktordan tavsiye almak gerekir.

Gıda zehirlenmesi nasıl geçer?

Vücudun sıvı ve elektrolit dengesini korumak için sıvı replasmanı, bakteri kaynaklı bir gıda zehirlenmesi varsa antibiyotik tedavisi, tıbbı tedavi dışında istirahat etmek, muz, pirinç, elma püresi ve tost gibi hafif besinler tüketmek, probiyotik takviyesi almak ve mideyi dinlendirmek gibi adımlar gıda zehirlenmesinin etkisinin azaltılmasına yardımcı olacak faktörlerdendir.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.