Insomnia (Uykusuzluk) Nedir? Uykusuzluğa Ne İyi Gelir?

Insomnia (uykusuzluk), uykuya dalma, uykuda kalma ve uykuyu sürdürmede zorluk yaşamaya neden olan uyku bozukluğudur. İnsomnia hastalığında kişiler kısa süre içinde uykuya dalamaz, dalsa bile derin bir uyku uyuyamadığı için uykuda kalamazlar,  uyandılarsa da uykuya geri dönemezler. Genellikle uyku alışkanlıklarının değiştirilmesi uykusuzluğa iyi gelirken, altında başka bir hastalık söz konusuysa ilaç tedavisi de uygulanabilir. 

Insomnia (Uykusuzluk) Nedir?

İnsomnia, sık sık uyanma, uyandıktan sonra veya çok erken uyanıp uykuya dönememe nedeniyle uykuya dalma veya uykuyu sürdürmede zorluk yaşanan uyku bozukluğudur. İnsomnia sorunu kısa süreli (akut) olabildiği gibi, kişiyi kronik bir şekilde de etkileyebilir.

Uykusuzluk yakınması süresine göre 3 kısma ayrılır; uykusuzluk yakınması bir haftadan uzun sürmediyse akut ya da geçici, bu süre bir hafta ile üç ay arasındaysa subakut, uykusuzluk yakınması üç aydan fazla ise kronik insomniadan bahsedilir.

Dünya üzerinde yaygın görülen bir rahatsızlık olan uykusuzluk, her yaş ve cinsiyetten insanları etkiler. Nedenleri kişiye bağlı olarak değişkenlik gösterebilen insomnia, genellikle uyku saatinin sürekli değişmesi, uyku öncesi yemek yemek, strese bağlı depresyon ve alkol gibi faktörlere bağlı şekilde meydana gelir.

Kişinin sosyal çevresi ve iş hayatında çeşitli problemlere yol açabillen insomnia hastalığında kişiler ruhsal ve bedensel olarak kendilerini kötü hisseder. Bu hissiyat, uykusuzluğun psikolojik bir yansımasıdır.

Geceleri uykuya güçlükle dalmak, uykunun sık sık bölünmesi, sabahları erken uyanmak, gün içinde uykusuzluğa bağlı enerjinin düşmesi ve agresif, gergin bir kişilik yapısı insomnia'nın yaygın görülen belirtileri arasında yer alır.

Uykusuzluk hastalığı genellikle uyku düzeninin değişmesiyle iyileşir ancak uykusuzluğun altında tıbbi bir hastalık yatıyorsa bu durumda ilaç tedavisi önerilebilir.

Insomnia (Uykusuzluk) Neden Olur?

Uykusuzluğun altında yatan yaygın sebepler strese bağlı depresyon, uyku öncesi yemek yenmesi, uyku saatinin sürekli değişmesi, uyku apnesi, nörolojik hastalıklar, hormonal problemler, huzursuz bacak sendromu, alkol tüketimi ve egzersiz eksikliğidir. Bu sebeplere, tiroid bezinin fazla çalışması ve kalp yetmezliği gibi hastalıklar da eklenebilir.

Uykusuzluğun en yaygın nedenlerini şöyle sıralamak mümkündür:

• Strese bağlı depresyon
• Uykudan önce yemek yenmesi ve çay-kahve içilmesi
• Uyku saatinin sürekli değişmesi
• Uyku apnesi
• Nörolojik hastalıklar
• Hormonal problemler
• Huzursuz bacak sendromu
• Alkol tüketimi
• Egzersiz eksikliği
• Tiroid bezinin fazla çalışması
• Kalp yetmezliği
• Bazı antidepresan, astım veya tansiyon ilaçları

Insomnia (Uykusuzluk) Belirtileri Nelerdir?

Geceleri uykuya dalmakta zorlanıyorsanız, uykularınız sürekli bölünüyorsa veya her ikisinden de muzdaripseniz yaşadığınız bu belirtiler insomnia hastalığının işaretleridir. Bunlarla birlikte sabahları erken uyanmak, gün içindeki enerji düşüklüğü, gergin ve agresif bir ruh hali, konsantrasyon bozukluğuna bağlı olarak gün içinde odaklanamama problemi ve sık hata yapmak uykusuzluk yaşayan kişilerde görülen belirtilerdir.

Aşağıda yer alan şu belirtiler insomnia (uykusuzluk) hastalığını işaret eder:

• Uykuya dalmakta zorluk çekmek
• Uykunun sürekli bölünmesi
• Sabahları erken uyanmak
• Gün içinde enerji düşüklüğü, yorgunluk
• Gergin ve agresif bir ruh hali
• Konsantrasyon bozukluğuna bağlı odaklanamama problemi
• İş veya günlük yaşamda sık sık hatalar yapmak 

Uykusuzluk nelere yol açar?

İnsanların sağlıklı bir yaşam sürdürebilmeleri için gereken temel faktörler arasında uyku yer alır. Uyku sorunu yaşayan kişilerin hayat kalitesi düşer ve hem ruhsal hem de bedensel sağlıkları olumsuz etkilenir.

Ayrıca uykusuzluk problemi şu problemlere yol açabilir:

• Gündüzleri dikkat eksikliği, yorgun hissetme
• Konsantrasyon güçlüğüyle birlikte aşırı sinirlilik, 
• İş performansında düşme,
• Depresyon
• Yüksek tansiyon ve metabolik bozukluklar
• Obezite riski
• Bağışıklık sisteminin zayıflaması

Insomnia (Uykusuzluk) Nasıl Teşhis Edilir?

Uykusuzluk tanısı için öncelikle hastanın şikayetleri ve yaşadığı belirtiler ele alınır. Bu araştırmaların ardından tıbbi bir hastalğın varlığının incelenmesi adına kan testi yapılabilir. Eğer hala insomnia tanısı konulamadıysa kişi uyku merkezinde (polisomnografi) 1 gece tutularak çeşitli vücut aktiviteleri takip edilip kaydedilir. Buna beyin dalgaları, nefes alışverişine bakılması, kalp atışı, göz hareketleri ve vücut hareketleri dahildir.

Insomnia (Uykusuzluk) Tedavisi Nasıl Yapılır?

Uykusuzluk tedavisinde öncelikle uykusuzluğun nedenlerine kökenlerine yönelik bir araştırma yapılmalıdır. Uykusuzluk şikayeti olan hastaların bir bölümü yalnızca uyku alışkanlıklarının düzenlenmesinden önemli ölçüde yararlanırlar. İnsomniahastaları bazı kurallar konusunda nedenine bakılmaksızın bilgilendirilmelidirler.

Uykusuzluk tipine göre öncelik olarak yaşam düzenlenmeleri yapılmalı daha sonra melatonin takviyesi gibi ilaç tedavileri tercih edilmelidir.

Kronik uykusuzluğa gün içinde yapılan hatalar neden olabileceği gibi uyku apnesi, huzursuz bacaklar sendromu veya gece gelen panik atak gibi farklı rahatsızlıklar da yol açabilir. Rahat kaliteli bir uyku için ilaçları tercih etmek yerine uykusuzluğa neden olan başlıca sorunun ne olduğu belirlenip buna uygun bir tedavi planlamak gerekir.

Uykusuzlukta ilaç tedavisinde nelere dikkat etmeli?

Uykusuzluk probleminin altından yatan nedenlerde psikiyatrik kökenli hastalıklara sıklıkla rastlanmaktadır. Depresyon gibi duygulanım bozuklukları uykusuzluk yakınmasına yol açabilir. Uykusuzluk yakınması psikiyatrik kökenliyse nedene göre tedavi uygulanmalıdır. Uykusuzluk yakınmasının daha çok geçici veya kısa süreli olduğu durumlarda uyku ilaçları (hipnotikler) bir haftayı geçmeyecek şekilde kullanılabilir.

Prensip olarak kronik uykusuzlukta uyku ilacı kullanımı yöntemiyle tedavi gerçekleşmez. Şayet zorunlu kalınırsa uyku ilaçları (hipnotikler) doktor kontrolünde hastadaki gerginliği kırabilmek adına 4-6 haftayı aşmamak koşuluyla verilebilir.

Hastaların doktor tavsiyesi almadan rasgele kullandıkları uyku hapları olumsuz neticeler doğurabilir. Zira hastaların kullandıkları bu tip ilaçlara zamanla tolerans gelişir. Yani aynı etki için dozun zamanla artması gerçekleşebilir. İlaçlar kesildiği takdirde ise uykusuzluk yakınması daha şiddetli bir biçimde geri döner.

Uykusuzluğa Ne İyi Gelir?

Uykusuzluk hastalığının önüne geçmek ve daha kaliteli bir uyku uyumak istiyorsanız öncelikle uyku düzeninize dikkat edip aynı saatlerde yatıp aynı saatlerde kalkmaya özen gösterin. Bununla birlikte gündüz uyuyarak gece uykusunun önüne geçmemeniz gerekir. Ayrıca egzersiz yaparak vücudu yorup uykuya daha kolay dalmayı sağlayabilirsiniz. Diğer yandan yatmadan önce bir şey yememeli, çay-kahve tüketmemeli ve gerekirse melatonin takviyesi alabilirsiniz.

Uykusuzluğa iyi gelen yöntemler daha detaylı bir biçimde şöyle sıralanabilir:

• Aynı saatte yatıp aynı saatte kalkın
• Karanlık bir odada, elektronik cihazlardan uzak bir şekilde uyuyun
• Gündüz uyumamaya çalışın
• Hafif egzersizler yapıp vücudu yorarak uykuya dalmayı kolaylaştırın
• Yatmadan önce yemek yemeyin, çay-kahve tüketmeyin
• Uykuyu tetikleyici etkisiyle papatya çayı, melissa çayı ve süt için
• Stresten uzak durun
• Rahatlatıcı özellikleriyle meditasyona yönelin
• Düzenli ve sağlıklı beslenin
• Alkolü hayatınızdan çıkarın
• Gerekirse melatonin takviyesi alın

Insomnia (Uykusuzluk) ile İlgili Sık Sorulan Sorular

Uyku nedir?

Uyku, hem bedensel dinlenmeyi sağlayan hem de zihinsel fonksiyonların da yenilendiği bir dönemdir. Düzenli uyku beden ve ruh sağlığı için çok önemlidir. Zira uykusuzluk problemi, uyku düzenindeki bozukluklar insan sağlığını bağışıklık sisteminden, kalp sağlığına, kan şekeri düzeyinden beyin fonksiyonlarına kadar olumsuz etkiler. Uykunun gün içindeki düzeni ve dağılımı (ritmi), kişinin biyolojik saati tarafından oluşturulmaktadır. Kişinin biyolojik saatine yol gösteren en önemli etmenlerden birisi ışıktır. Gözler tarafından algılanan ışık beyindeki ilgili merkeze ulaşır ve bu merkez de ışığın miktarına (gündüz-gece) bağlı olarak, uyku getirici şeyler veya uyanıklığı sağlayan (diğer bir ifadeyle uykuyu kaçıran şeyler) madde ve hormonları salgılayan merkezlere uyarıcı veya engelleyici mesajlar yollar. Bunun anlamı gün içinde saat içinde kişilerin uyumaya yatkın olduğu veya istese kolayca uyuyamayacağı dönemler vardır.

Uykunun faydaları nelerdir?

Uyku esnasında stres hormonları azalır, vücut; kendini onarır, yapılandırır, yeni güne hazırlar. Düzenli uyku anksiyete (kaygı bozukluğu), depresyonu azaltır, düzenli uyuyan çocukların hafızası daha güçlü olmakla birlikte  düzenli uyku çocuklarda hiperaktivite riskini de azaltır.

İdeal uyku süresi ne kadardır?

Uyku süresi genetik faktörlerin etkisiyle kişiden kişiye değişiklik gösterir ve aynı zamanda uyku süresi parmak izi gibi kişiye özel bir durumdur. Kişiden kişiye farklılık göstermekle birlikte uyku süresinin 4-11 saat arasında değiştiği bilinmektedir. Genelde yetişkinler için ortalama 7-8 saatlik uyku yeterli olmaktadır. Yetişkinlerde olduğu gibi, çocuklarda da uyku süreleri ve saatleri genetik faktörlerin etkisine göre değişiklik göstermektedir.

Uykusuzluk neyin habercisi?

Özellikle kronik uykusuzluk hastalığı yaşayan kişiler vücutlarında kronik ağrı, diyabet, kalp hastalığı, astım, gastroözofageal reflü hastalığı (GERD), aşırı aktif tiroid, depresyon, parkinson hastalığı ve alzheimer hastalığı'nın habercisi olabilir.

Uyku bozukluğu sadece uykusuzluk mudur?

Tanımlanmış 80’i aşkın uyku hastalığı arasında kişiyi uykusuyla ilgili en çok rahatsız eden, uyku problemlerine dair farkında olduğu en büyük yakınma uykusuzluktur. Nitekim uyku sorunlarıyla ilişkili doktora başvuran hastaların çoğunluğunu uykusuzluktan yakınanlar oluşturur. Buna karşın aşırı uykululuk yani gün içinde sürekli uyku hali, yorgun kalkmalar birçok hasta tarafından önemsenmeyerek normal karşılanabiliyor.

Tanımlanmış onlarca uyku hastalığının sadece küçük bir bölümünü oluşturan uykusuzluk şikayetinde, doktora başvuran hastalar sonuçları bakımından daha hayati veya acil rahatsızlıkları önemsemeyerek atlayabilmektedir. Uyku bozukluğundan şüphelenilen hastanın önce bir uyku bozuklukları uzmanı tarafından muayene edilmesi gerekir.

Bazen sadece muayene ile hastaya tanı konabilirken; bazen de hastaya uyku tetkikleri yapılarak altta yatan sebepler ortaya konabilir. Gereken tetkikler hastanın kendi evinde veyahut uyku bozuklukları merkezinde yapılabilir.

Kronik uykusuzluk alzheimer riskini artırır mı?

Kronik uykusuzluk sorunu yaşayan bir kişi aynı zamanda alzheimer risk genlerine sahipse bu durumdaki kişinin alzheimer olma riski çok daha artmaktadır. Buna sebep olan durum çok fazla uykusuz kalındığında beyindeki amiloidin artış gösterip beyne zarar vermesidir.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.