Narkolepsi nedir? Belirtileri, Nedenleri, Teşhisi ve Tedavisi

Narkolepsi hastaları çalışırken, araba kullanırken, toplu taşıma araçlarında ayakta giderken çok kısa sürede uyuyabildiği için kazalara karışabiliyor. Pek fazla önemsenmese de kazalara sebep olduğundan narkolepsi önemli bir hastalık olarak sınıflandırılmaktadır. Memorial Sağlık Grubu Nöroloji Bölümü Uzmanları narkolepsi hakkında bilgi verdi.

Narkolepsi nedir?

Narkolepsi, ani kısa süreli derin uyku nöbetleri de dahil olmak üzere gündüzleri aşırı uyku hali yaratan kronik uyku bozukluğuna neden olan nörolojik bir hastalıktır. Sinir sistemini etkileyen bu hastalık, insanların beynin uyku-uyanıklık döngüsünü kontrol etme yeteneğini kısıtladığından ve karşı koyması neredeyse imkansız olduğundan kişinin ne zaman uyanacağını veya uyuyacağını seçmesini engeller.

Narkolepsi tipleri nelerdir?

Narkolepsi tip 1 ve tip 2 olarak kategorilendirilebilir. Tip 1 olan ani kas tonusu kaybı olan katapleksi ile ilişkilidir. Bu tipte hipokretin seviyesi düşüktür. Tip 2'de katapleksi görülmez ve hipokretin seviyeleri düşük değildir.

Narkolepsi belirtileri nelerdir?

Narkolepsi, gün içinde önlenemez uyku ataklarının olduğu, uyku dışında da kişinin kendisini sürekli yorgun hissettiği bir sorundur. Narkolepsininin belirtileri arasında hastaların kaslarında gevşeme olması vardır. Genelde uykuya dalma sırasında kol ve bacaklarda, gövdede ani kuvvet kaybı oluşabilir. Narkolepsinin bir başka belirtisi de toplumda “Karabasan” olarak bilinen uyku felci durumudur. Yani hasta uykuya dalma sırasında veya uyanırken birtakım halüsinasyonlar görmektedir. Uykunun birçok evresi bulunur ve uyku evreleri kişinin fizyolojik değişimine göre şekillenir. Örneğin yenidoğan bebekler belli bir yaşa kadar sık sık uyumaktadır. Yaş ilerledikçe gündüz uykuları olmaz sadece gece uyunur. Kişi yaşlandıkça tekrar bebeklik dönemine benzer bir uyku sürecine girer. Ancak narkolepsi hastalarında durum böyle değildir. Hasta gün içerisinde pek çok yerde uyuyakalabilir.

Narkolepsinin belirtileri şu şekilde özetlenebilir:

• Olur olmaz yerlerde gelen uyku atakları
• Sürekli hissedilen yorgunluk
• Kol, bacak ya da gövdede kuvvet kaybı
• Karabasan olarak bilinen uyku felci (REM uykusu bozukluğu)
• Uykuya dalarken ya da uyanırken görülen halüsinasyon
• Bakışlarda donukluk
• Gündüz saatlerinde odaklanma sorunu ve uykulu olma sorunu

Narkolepsi neden olur?

Narkolepsinin nedeni, hipokretin adı verilen, görevlerinden biri de uyku-uyanıklık döngüsünü düzenlemek olan nörokimyasalın azalmasından kaynaklanmaktadır. Yapılan araştırmalarda narkolepsi hastalarında beynin hipokretin adında ki kimyasalı yapmakta zorlandığı fark edilmiştir. Kalıtsal problemler, otoimmün sorunlar düşük narkolepsi ile ilişkilidir. Yine yapılan araştırmalarda ayrıca beynin REM uykusunu kontrol eden kısımlarında da problemler keşfedilmiştir.

Uykunun evreleri vardır. Non-REM ve REM olarak iki uyku evresi görülür. Non-REM uykusu 4 evreden oluşur. Evre 0 diye adlandırılan devrede uyanıklık durumu değişmiştir. Evre 1’de uyku bastırır. Bu devrede uyandırılan kişi uyumadığını uyanık olduğunu söyler. Evre 2′ de kişi uyandırıldığında uykuda olduğunu fark edebilecek kadar uykuda kalmıştır. Evre 3 ve Evre 4 esnasında kişinin beyin dalgaları yavaştır. Daha sonrasında da REM uykusuna geçilir. Ancak narkolepsi hastaları REM uykusuna hızlı ve erken girerler. Nedeni tam olarak bilinmeyen narkolepside araştırmalarda Tip 1 narkolepsisi olan kişilerde hipokretinin düzeyinin düşük olduğu belirlenmiştir. Hipokretin REM uykusunu düzenleyen bir nörokimyasaldır. Özellikle katapleksi yani kaslarda kuvvet kaybı yaşayan bireylerde hipokretin seviyelerinin düşük olduğu görülmektedir. Hipokretin üreten hücrelerin neden kaybolduğu henüz bilinmemekle birlikte uzmanlar bunun bir otoimmün reaksiyondan kaynaklandığından şüphelenebilmektedir. Bazı çalışmalarda narkolepsinin kalıtımsal olduğu ifade edilmektedir ancak bir ebeveynden bu sorunun çocuğa geçme riski yaklaşık yüzde 1 gibi düşüktür.

Narkolepside hem gece hem de gündüz Non-REM evresini yaşamadan REM uykusuna girmek mümkündür. Narkolepside yaş ve aile öyküsü gibi bazı risk faktörleri de bulunmaktadır. Tipik olarak 10-30 yaş arasında bir dönemde başlayabilen bir sorundur eğer narkolepsi geçiren bir aile üyesi varsa riski yüzde 20-40 arasında artırabilir.

Narkolepsi teşhisi nasıl konulur?

Konusunda uzman bir nöroloji doktoru uykulu hal ve ani kas tonusu kaybı varsa teşhis koyabilir. Sonrasında uyku analizi yapılır. Nöroloji uzmanı ayrıntılı bir uyku geçmişi hikayesini sorgular. Epworth Uykululuk Ölçeği ile hastaya bazı sorular sorulur. Sorular arasında hastanın otururken ya da okurken, tiyatro ya da toplantı gibi yerlerde, sohbet esnasında, öğle yemeği sonrasında, televizyon izlerken, araba kullanırken veya bir saati aşmayan yolculuk sırasında uykululuk halleri sorgulanır. Ölçekte, "Hiç uyuklamam", "Bazen uyuklarım", "Genelde uyuklarım", "Mutlaka uyuklarım" gibi yanıtlar bulunmaktadır. Bu yanıtlar sonrasında puanlanmaktadır. 10 puan altı normal, 10-15 puan artmış uykululuk, 16 puandan büyük sonuçlarda tehlikeli uykululuk hali olarak değerlendirilir. Uzman hekim bir ya da iki hafta boyunca ayrıntılı bir uyku günlüğü isteyebilir. Böylece uzman uyku düzeni, uykululuk ve uyanıklık sürelerini net olarak görebilir. Buna ek olarak aktigraf cihazı ile aktivite ve uyku süreleri ölçülür. Ayrıca Polisomnografi (PSG) ve çoklu uyku latans testleri de narkolepsi teşhisiyle derecesini belirler. Polisomnografi testi geceyi uyku merkezinde, özel bir odada geçirmeyi içerir. Bu testle beyin dalgaları, kas aktiviteleri, kalp ritmi, göz-vücut hareketleri ve solunumu algılayan elektrotlar sayesinde ölçümlenir. Hemen akabinde de çoklu uyku latans testi yapılır. Bu test gün içinde uyuklamanın ne kadar sürdüğünü ölçer.  Elektrodlar çıkarılmadan 4 kez 2’şer saat aralıklarla 20 dakika sürelerle dinlenmeye de olanak sağlanacaktır. Bu sürelerde uyku kayıtları alınır ve eğer kişi narkoleptikse bu kısa sürelerde bile uykunun REM evresini uyur. Bu iki testin bulgularıyla birlikte çok nadir olarak HLA tiplemesi için alınan kan testi ile birlikte narkolepsi teşhisi konulabilmektedir.

Narkolepsi tedavisi nasıl yapılır?

Uyku ortalama 8 saatlik bir süreçtir. Tabii uyku ihtiyacı kişiden kişiye göre değişebilir. Kimileri 6 saat uykuyla sağlıklı olur kimileri 10 saat. Yani 6-10 saat dışında bir uyku dilimi varsa bu kişilerde uyku problemleri vardır. Bunların önüne geçebilmek için öncelikle uyku hijyeni sağlanmalıdır. Uyku hijyeni için önemli noktalar şunlardır:

• Akşamları aşırı yemek yenmemeli, uykudan birkaç saat öncesinde yemek kesilmeli
• Potasyum değerleri dengede tutulmalı
• Zamanında yatmaya dikkat edilmeli
• Uyunacak ortam temiz olmalı
• Uyunacak ortam ışıklandırma, sıcaklık ve havalandırma açısından uygun olmalı
• Uyunacak yerde telefon, tablet, televizyon gibi aletler bulunmamalı
• Uyunacak ortamda kitap okunmamalı
• Yatak, yorgan gibi materyaller kişiye uygun olmalı
• Uykudan önceki 4-5 saatlik süreçte kafein, alkol alınmamalı; sigara içilmemeli
• Gündüz uykularında 45 dakika aşılmamalı

Eğer bu şartlar sağlanıp, yine de uyku problemleri yaşanıyorsa bir nöroloji uzmanına başvurulmalıdır.

Narkolepsi hastalığı için ilaç tedavileri uygulanmaktadır. Baş ağrısı ve anksiyete ilaçlarının bazıları tedavide kullanılmaktadır. Bu ilaçların doktor gözetiminde kullanılması gerekmektedir. Eğer kişide diyabet, hipertansiyon gibi sorunlar varsa bu mutlaka doktora bildirilmelidir. Bazı alerji ve soğuk algınlığı ilaçlarından kaçınmak önerilebilir. Ayrıca yaşam tarzının değiştirilmesi gerekir. Tütün ürünlerinden alkolden kaçınılmalıdır. Uyumadan en az beş saat önce düzenli egzersiz yapılmalıdır. Hasta durumunu mutlaka işverenine, yakınlarına ya da öğretmenlerine bildirmelidir. Eğer uykulu hissediliyorsa da araba kullanmaktan kaçınmalıdır.

Narkolepsi hakkında sık sorulan sorular 

Narkolepsi kazaya neden olur mu?
Uyku bozuklukları hipertansiyon, diyabet, obezite, bağışıklık sistemi hastalıkları ve diğer kronik hastalıkların oranını da artırmaktadır. Yüzlerce uyku bozukluğu vardır. Gündüz aşırı uykululuk hali durumu da birçok hastalık için ortak bir belirtidir. Ancak unutulmaması gereken en önemli hastalıklardan birisi “Narkolepsi”dir. Burada hastalar neredeyse 24 saat uyuma isteği içindedirler. Hastalar araç kullanırken kırmızı ışıkta beklerken ya da çalışırken uyuyakalırlar ve iş yapamaz hale gelirler. İş kazaları, trafik kazalarına sebep olan bir hastalıktır. Bu anlamda Narkolepsi gündelik hayatı olumsuz etkiler.

Narkolepside ne zaman doktora gitmeli?

Toplantı, ders, trafik gibi olur olmaz bir yerde uyuklama hali varsa, yorgunluk varsa, araba kullanmada, iş yapmada, günlük aktvitelerde engel yaşanıyorsa hemen bir nöroloji uzmanı ile görüşülmelidir.

Narkolepsi ne kadar yaygındır?

Amerika Birleşik Devletleri'nde yapılan araştırmalarda 100 bin kişiden 20-67 kişiyi etkilemektedir. Ancak yetersiz tanı ya da tanıdaki gecikmeler nedeniyle narkolepsi prevelansını hesaplamak zordur. Birçok hastaya da önemsemedikleri için teşhis hemen konulmaz. Kabaca erkek ve kadınlarda eşit oranda görülür.

Çocuklarda narkolepsi görülür mü?

Evet çocuklarda da narkolepsi görülür. Çocuklarda huzursuzluk veya sinirlilik olabilir. Hatta bu bir davranış sorunu olarak da yorumlanabilir. Narkolepsili çocuklar geceleri daha uzun süre uyuyabilir ve uyku sırasında aktif vücut hareketleri görülebilir. Kas tonusu kaybı çocuklarda daha az olabilir.

Narkolepsinin etkileri nelerdir?

Narkolepsi güvenliği olumsuz etkileyebilir. Örneğin narkolepsili kişilerin bir trafik kazasına karışma olasılığı üç ya da dört kat daha fazladır. İş ya da okul başarısı olumsuz etkilenebilir. Narkolepsili kişi sosyal hayattan geri çekildiği için ruh sağlıkları bozulabilir. Narkolepsili kişiler obezite, yüksek tansiyon, depresyon, anksiyete, dikkat eksikliği gibi sorunlar açısından daha yüksek risk altındadır.

Çocuklarda narkolepsi tedavisinde dikkat edilmesi gerekenler nelerdir?

Çocuklarda da tedaviler yetişkinlerdeki tedavilere benzer. Ancak ilaçlar ve dozları seçerken ek önlemler alınır. Amerikan Pediatri Akademisi, çocuklarda ilaç kullanımı öncesi kardiyovasküler değerlendirme önermektedir.

Gebelikte narkolepsi tedavileri nasıl olur?

Hamileler, anne adayları ya da emziren kadınlarda ilaç kullanımı hakkında sınırlı sayıda veri bulunmaktadır. Uzmanların çoğu bu süreçte ilaçların kesilmesi gerektiğini savunmaktadır. Gebelere davranışsal düzenlemeler önerilmektedir.

Narkolepsinin bağışıklık sistemiyle ilgisi var mı?

Bazı araştırmalarda narkolepsili kişilerde olağandışı bağışıklık sistemi aktivitesinin varlığını düşündürmektedir. Boğaz ağrısı ve grip sık olanların narkolepsi yaşayabildiklerine dair bazı çalışmalar vardır.

Narkolepsi vitamin desteği alınmasını gerektiren bir hastalık mı?
Bazı çalışmalarda narkolepsi hastalarının D vitamini eksikliği yaşadığı görülmektedir. D vitamini eksikliğinin en önemli işaretlerinden biri de yorgunluk ve ağrılardır. Dolayısıyla D vitamini değerlerine de bu hastalık için bakılmalıdır, eğer eksiklik varsa takviye alınması konusunda doktor yönlendirme yapacaktır.

Narkolepsi hastalığı bitkisel tedavi ile düzelir mi?
Hiçbir hastalıkta bitkisel tedavilerin yeterliliği kanıtlanmamıştır. Uzmana sormadan bitkisel yöntemleri denememek gerekmektedir. Bu yarardan çok zarar verebilir.

Narkolepsi teşhisi zor mudur?

Narkolepsinin tanısı kolay gibi görünse de hastalar incelendiğinde hastalığın başlangıç yaşı ile tanı arasında yaklaşık 10 yıla varan gecikmeler olduğu; tanı öncesinde hastaların ortalama üç hekime gittiği bilinmektedir. Narkolepsi, farklı sorunlarla karıştırılabilir. Örneğin artmış gündüz uykusu depresyon, yorgunlukla benzeyebilir. Uykululuk hali içe kapanmayı getirebilir. Ayrıca hastalıktaki davranışlar bazen epilepsiyle de karıştırılabilir. Katapleksi senkop, psikojen nöbetler, atonik nöbetler ile karışabilir. Öte yandan bu kataplektik düşmeler kaza, travma, dengesizlik, sakarlık, beceriksizlik veya dikkatsizlik şeklinde ifade edilebilir Hipnagojik halusinasyonlar uyku terörü, kabus veya panik ataklar ile karışabilir. Bu nedenle uzman bir nöroloji hekimine gidilmelidir.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.