Gut Hastalığı Nedir? Belirtileri, Nedenleri ve Tedavisi

Gut hastalığı, eklemlerde çok fazla ürik asit birikmesi ile oluşan iltihaplı artrit türüdür. Bir veya daha fazla eklemi etkileyen, genellikle ayak baş parmağında, bilhassa geceleri aniden ortaya çıkan şiddetli yanma, ağrı ve şişlik gibi hassasiyetlere neden olan bir hastalıktır. Eklemlerde iltihaplanma nedeniyle eklemlerde kızarıklık, etkilenen eklemlerde ağrı ve hareket kabiliyetinde kısıtlılık gut hastalığının belirtileridir. Gut ağrıları genellikle geceleri aniden başlar, şiddeti uykudan uyandıracak kadar yoğun olabilir. Toplumun %5'ni etkilediği bilinen gut hastalığı  gut hastalığı sanıldığının aksine yalnızca et fazla et tüketimi ile ortaya çıkan bir hastalık değildir. Bu hastalıkta kişinin metabolizmasında ki sorunlar, farklı hastalıkları beslenme alışkanlıklarında ki düzensizlikler de gut hastalığına neden olur. 

Gut Hastalığı Nedir?

Gut, eklemlerde ve çevresinde ürik asit kristallerinin birikmesine bağlı olarak yine eklemlerde kızarıklık ve hassasiyete neden olan ağrılı bir artrit türüdür. Sağlıklı bir vücutta, maddeler ürik aside dönüştürülerek vücuttan atılır. Özellikle protein yapısındaki maddelerin vücuttan atılım şekli olan ürik asitlerin atılması sağlanamıyorsa ya da ürik asit üretimi çok fazla ise vücutta birikir ve kandaki oranı da artar. Ürik asidin kanda ve eklemlerde birikmesi ile eklemlerde iltihaplanmaların oluşmasına "gut hastalığı" adı verilir.

Gut hastalığı romatizmal bir sağlık sorunu olsa da aynı zamanda bir metabolizma hastalığıdır. çok fazla miktarda ürik asit, vücutta özellikle eklemlerde bazen de böbreklerde birikmektedir. Böbrekte birikmesi, taş hastalığına yol açabilir ya da taş oluşturmadan da böbrekleri harap edebilmektedir.

Gut Hastalığının Evreleri Nelerdir?

Gut hastalığı akut atak, interkritik dönem, kronik gut, tofüslü gut olarak 4 evrede ele alınır. 

Bu evreler ve semptomları şöyledir:

• Akut atak: Eklemde ani başlayan, sıklıkla da5-10 gün süren şişme ve ağrı ile karakterizedir.
• İnterkritik dönem: Bu evrede hastanın şikayetleri ortadan kalkmıştır ancak bir sonraki evrenin sonrasında şiddetli semptomlar ortaya çıkar. 
• Kronik gut: Hastalık tüm semptomlara ve verdiği rahatsızlığa rağmen tedavi edilmediği takdirde kronik bir hal alır. Gut hastalığının kronikleşmesi eklemlerde kalıcı ağrı, şişlik ve hareket kısıtlılığı oluşmasına neden olur. Bu evre romatoid artrit denilen iltihaplı eklem romatizması ile karışabilir.
• Tofüslü gut: Tofüs denilen ürik asit kristallerinin bir araya toplanarak cilt altında ya da dokularda çökmesi ile oluşan birikintiye bağlı şişliklerin olduğu evredir. 

Gut hastalığı ilerledikçe ürik asit kristalleri eklem ve eklemlerin çevresindeki dokularda birikir. Bu ürik asit kristallerin aşırı olarak birikmesine "tofüs" denilmektedir. Özellikle ayak başparmağının birinci tarak kemiğinde sık görülür. Bunun dışında el, dirseklerin yanında, parmakların üstünde, büyük eklemlerde de ortaya çıkabilmektedir.

Gut Hastalığı Neden Olur?

Gut hastalığı, vücut düzgün atamadığı için eklemlerde ve yumuşak dokularda ürik asit kristallerinin birikmesinden kaynaklanan ağrılı ve iltihaplı bir artrit türüdür. Gut hastalığında, vücutta ürik asit üretiminin çok fazla olması ya da böbreklerin bunları olması gerektiği gibi süzememesi, ürik asidin birikmesine ve eklem içi veya çevresinde kristallerin birikmesi gut hastalığı olarak tanımlanır.

Gut hastalığının bir diğer nedeni de metabolizma bozukluğudur. Gut hastalığında özellikle diyabet, metabolik sendrom ve obezite gibi hastalıklar ürik asidin vücutta çok üretilmesine ve dolayısıyla gut hastalığına sebep olabilir.

Yaş ve cinsiyet de gut hastalığının gelişmesinde önemli bir faktördür. Nedeni çok bilinmemekle birlikte gut hastalığı daha çok erkeklerde görülen bir hastalık türüdür. Erkeklerde özellikle 30 yaşından sonra görülen gut hastalığı menopoz sonrası kadınlarda da sıkça görülebilir.

Gut hastalığı gelişiminde genetik faktörler de önemlidir.  Doğuştan gelen bazı hastalıklar gut hastalığına neden olabilmektedir.

Dolayısı ile ürik asit birikimi, yaş ve cinsiyet, genetik, diyabet, obezite ve diğer bazı metabolizma hastalıkları gut hastalığına nedenleri arasında gösterilebilir.

Gut Hastalığının Belirtileri Nelerdir?

Gut hastalığında eklemlerde şişlik ve hassasiyet, vücutta asit iyonları birikmesine bağlı özellikle sabaha karşı dizler, ayak bilekleri ve başta ayak başparmağı olmak üzere parmak uçlarında ağrı ile birlikte böbrek kaynaklı bel ağrısı ve idrar yaparken yanma sık görülen belirtilerdir.

Gut hastalığı belirtileri şunlardır:

• Etkilenen eklemlerde şişlik ve kızarıklık
• Ciltte soyulma ve pullanma
• Geceleri artan eklem ağrıları
• Temasa karşı hassasiyet
• Yanma hissi
• Böbrek kaynaklı belirtiler (bel ağrıları, idrarda kan, böbrek taşı gibi)
• Ağrıların kronikleşmesi ve eklemlerde deformasyon

Bu belirtiler bir anda ortaya çıkar, genelliklede 3 ila 10 gün arasında sürer, ardından ağrılar geçer.

Gut ataklarını tetikleyen nedenleri şu şekilde sıralayabiliriz:

• Aşırı alkol tüketimi
• Hatalı ve aşırı beslenme (aşırı kırmızı et tüketimi)
• Ani, şiddetli hastalık halleri
• Yanlış diyet uygulanması
• Eklem travmaları
• İlaç tedavileri (aspirin, idrar söktürücü ilaçlar)
• Geçirilen cerrahi operasyonla

Gut herkesi aynı şekilde etkilemez. Bazı insanlar hayatları boyunca bir tek atak geçirirler ve bundan başka hiçbir semptom yaşamayabilirler. Bazılarında ise zamanla eklemlerde hasara ve ağrıya yol açan şiddetli kronik ataklar görülür. Gut hastalığının kesin çözüm sağlayan bir tedavisi yoktur ancak iyi bir tedavi ile hastalık tamamen önlenebilir.

Gut Hastalığının Tanı ve Teşhisi Nasıl Koyulur?

Gut hastalığının yaygın belirtileri olan eklemlerde şiddetli ağrı, eklemere hafif dokunmada bile hassasiyet, eklemlerde sıcaklık ve yanma hissidir. Fiziksel muayenede gözlenen tanılayıcı semptomlar yanı sıra kan testine ihtiyaç duyulur. Ürik asidin normal kabul edilen en yüksek seviyesi 7 mg/dL'dir, gut hastalığında kandaki ürik asit düzeyi 7-9 mg/dL'e ulaşır. Tabi ürik asit yüksekliğide tek başına gut hastalığının teşhisi için yeterli değildir ve eklemler için film çekilmesi, eklemlerden sıvı alınması da gerekebilir. Dolayısı ile gut hastalığının anlaşılabilmesi için kandaki ürik asit düzeyini öğrenmek için ürik asit testi, eklemlerde ki şişliği görmek için film çekilmesi ve kristal olup olmadığının anlaşılabilmesi için de eklemlerden sıvı alınması gereklidir ve bu bilgiler ışığında gut tanısı konulabilir.  

Gut Hastalığı Nasıl Tedavi Edilir?

Gut hastalığın tedavisinde, iltihaplanma döneminde ortaya çıkan semptomları bastırmaya yönelik olarak hastalığı tetikleyen yiyecek ve içeceklerin tüketimini azaltma, iltihaba bağlı ağrıyı ve şişliği dindirmek ve ürik asit seviyesini düşürmeye yönelik ilaç kullanımı ile uygulanır. Akut ataklar ve ataklar arası olarak uygulanan tedavi sürecinde, "antienflamatuar" ilaçlar ağrılı dönem için verilir. Hastalığın seyri ve evresine göre belirtildiği gibi ürik asit seviyesini düşürmeye yönelik ilaçlarda kullanılır.

Diğer yandan risk faktörlerinden biri de aşırı yorgunluktur. Bu dönemde hastalığı tetikletmemek için kendinizi yoracak spor ve egzersizlerden de uzak durulur. 

Gut hastalığında iltihaplı eklemlere buz koymak, ağrı ve şişliğin azalmasında etkilidir ancak hastalığı iyileştirmeye yönelik değil, sadece ağrı ve şişliği geçirmeye yönelik uygulanabilecek bir işlemdir. 

Gut Hastalığı Diyeti Nasıl Yapılır?

Gut hastalığında yiyecek ve içecek hastalığı tetikleyebildiği için, beslenme alışkanlığı ve dolayısı ile diyet oldukça önemli bir başlıktır. Kandaki ürik asit yükselmesine bağlı olarak ortaya çıkan gut hastalığı da etin kısıtlanmasını gerekir. Aşırı et tüketimine bağlı olarak hastalarda gut krizleri yaşanabilmektedir. Bu nedenle gut hastaları bayramda eti, mümkün olduğu kadar küçük porsiyonlarda tercih etmelidir. Bununla birlikte ürik asit dengesini sağlayan süt ve yoğurt gibi yiyeceklerle birlikte etin tüketilmesi gut hastaları için tavsiye edilmektedir.

Gut hastalığında kesinlikle alkol tüketilmemelidir. Bunların dışında, gut hastalarının aspirin türü ilaçları kullanmaması gerekir. Bilinçsizce alınan ilaçlar yarardan çok zarara sebep olmaktadır. Akşam alkol ve ağır yemekler almış ise gece ağrılar artabilir.

Hastalığın ilk seyirlerinden itibaren kişilerin besin tüketimine dikkat etmeleri, azar azar ve sık sık beslenmeleri, ara öğün kaçırmamaları ve hafif tempolu yürüyüş hareketleri ile yaşam kalitelerini arttırmaları gerekmektedir. 

Gut Hastalığına Ne İyi Gelir?

Gut hastalarının yiyecek içecek tüketirken dikkat etmesi gereken durumlar şu şekilde sıralanabilir:

• Gut hastaları için önerilen günlük et miktarı 60 gramlık, 2 avuç içi kadar büyüklüktedir.
• Dalak, işkembe, yürek, sucuk, pastırma, salam, sosis, ördek ançüez (balık ezmesi), sardalye, kabuklu deniz ürünleri, ördek eti, kaz eti, küçük balıklar ve tam yağlı peynirlerin tüketilmemesi önerilmektedir.
• Yağı az olan kuzu eti, dana eti, hindi, tavuk ya da balıketi tüketimi günlük önerilen miktar düzeyinde olmalıdır.
• Gut hastalığında kuru baklagiller ve bazı sebzelerin tüketimi de büyük önem taşır. Özellikle mercimek, kuru fasulye, nohut gibi baklagillerin bir öğünde en fazla 6-7 yemek kaşığı kadar tüketilmesi gereklidir. Ispanak, karnabahar gibi sebzelerin 8 yemek kaşığı kadar, bezelye, mantar ve kuşkonmaz 2 yemek kaşığı kadar tüketilmelidir. Diğer sebzelerden istenildiği kadar tüketilebilir.
• Maya ve kuruyemişler yasaklılar arasındayken, tuz, nane, maydanoz, sirke tüketilebilir. Meyvelerde hiçbir sıkıntı bulunmadan kişiler istedikleri meyveleri tüketebilir.
• Tam yağlı süt ürünleri, tam yağlı yoğurt ve karbonatlı yiyeceklerden esmer ekmekler, çavdar yulaf, tam taneli ve kepekli ürünlerden kaçınılması gerekmektedir. Zayıflamanın gerektiği bazı gut durumlarında ise diyetisyenler ürik asit dengesi ve vücudun diğer kronik durumlarını göz önünde bulundurarak esmer ürünlere geçiş yapabilirler ancak gut diyetlerinde tam yağlı yiyecekler, et türevleri ve esmer gıdalar yer almamalıdır.
• Gut hastalığında kızarmış yumurta önerilmemektedir. Ancak iki günde bir rafadan veya haşlanmış bir adet tüketilebilir. Margarin tereyağı katı yağlar ve iç yağlar en büyük yasaklılar listesindedir.
• Gut takibinin sürdürülmesi gereken ileriki dönemlerde böbrekleri yorabilecek önemli bir hastalıktır. Bu hastalığın tedavisinde ilaç tedavisi kadar beslenme tedavisi oldukça büyük önem taşır. Sadece beslenme alışkanlıkları değişerek ürik asit düzeylerinde olumlu düşüşler yaşanmış hastaların sayısı oldukça fazladır.

Gut Hastalığı ile İlgili Sık Sorulan Sorular

Gut hastalığının nedeni nedir?

Ürik asit üretimi vücudun yiyecek ve içeceklerde bulunan pürin adı verilen kimyasalı parçalaması ile gerçekleşir. Böbreklerde ürik asidi filtreler idrar yolu ile vücuttan atılmasını sağlar. Vücutta ürik asit üretiminin fazlalaşması veya böbrekler yolu ile bu ürik asitin vücuttan atılamaması, bu kristallerin eklemlerde birikmesine neden olur. Bu da gut hastalığının nedenidir.

Gut hastalığı tedavi edilebilir mi?

Hayır, gut hastalığını ortadan kaldıran bir tedavisi bulunmuyor. Gut hastalığında uygulanan tedavi yöntemi semptomları yönetmek, kandaki ürik asit miktarını dengelemek ve ağrıları dindirmek üzerine uygulanan önleyici tedbirleri içermektedir.

Gut hastalığı önlenebilir mi?

Eklemlerde oluşan stresi ortadan kaldırmak için yoğun olmayan egzersizler, bol bol su tüketimi, alkol kullanmama, obeziteden kaçınma, yiyecek ve içeceklerde pürin içeriği yüksek olanları tüketirken dikkat etmek hatta sınırlandırmak gut'u önlemeye yardımcı olabilir.

Gut hastalığına hangi besinler neden olur?

Fruktoz oranı yüksek mısır şurubu, yüksek şeker içeriğine sahip yiyecek ve içecekler, alkol, hindi eti, kırmızı et ve işkembe beyin gibi sakatatlar, midye ve ton balığı gibi bazı deniz ürünleri pürin içerikleri ile kanda yüksek oranda ürik asit seviyelerinin oluşmasına neden olabilirler.

Gut olma olasılığını ne arttırır, kimler gut olur?

Erkek olmak, aşırı kilo, hipertansiyon, böbrek sorunları, diyabet ve alkol kullanımı gut olma olasılığını arttırır. Gut hastalığı erkeklerde kadınlara göre daha çok görülür.

Gut hastalığına iyi gelen besinler nelerdir?

Ürik asit seviyesini düşürerek, dengelemeye yardımcı olacak olan günde 8-15 bardak arası sıvı tüketimi(en az yarısı su olmalı), kafeinli kahve, C vitamini takviyesi, kiraz, karpuz, salatalık ve kabak gibi sebzeler ve meyveler yanı sıra yoğurt ve yağsız ya da az yağlı süt ürünleri, fındık ile fıstık ezmesi ve alkolü azaltmak  gut hastalığına ve gut atakları riskine karşı iyi gelecektir.

Stres gut hastalığına neden olur mu?

Gut bir artrit türüdür ve idrarla atılan ürik asit kristalleri eklemlerde biriktiğinde ortaya çıkar. Dolayısı ile stresin kendisi direk gut hastalığına neden olmaz fakat semptomları artırabilen ürik asit seviyesine dolaylı olarak etki edebilir. 

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.