Alzheimer Nedir? Alzheimer Belirtileri, Evreleri ve Tedavisi

Alzheimer, hafıza, konuşma, hareket ve net düşünme yeteneğinin kaybıyla sonuçlanan bir beyin hastalığı olup, demans'ın (bunama) en yaygın nedenidir. Özellikle yakın tarihte öğrenilen isim, tarih ve yer gibi bilgileri unutmaya başlama, kelimeleri bulmakta zorlanma nedeniyle cümle kurarken geveleme, kendini bilmez bir halde yürürken sokaklarda kaybolma başta olmak üzere gündelik yaşamı sürdürmeyi engelleyecek düzeyde hafıza sorunları alzheimer başlangıcı ile birlikte görülen belirtilerdir.

Alzheimer Nedir?

Alzheimer, beta-amiloid ve tau proteinlerinin beyin hücrelerinde birikmesi sonucu sinir hücrelerinin ölmesiyle hafıza kaybı, bunama ve günlük aktiviteleri yerine getirememe ile sonuçlanan dejeneratif bir beyin hastalığıdır. Kişide beynin öğrenmeyle ilgili kısmını etkileyerek düşünme, öğrenme ve hatırlama yetisinin kaybolmasına neden olur. 

Hastalığın ileri evrelerinde beynin küçülmesine ve sonunda da beyin hücrelerinin ölümüne yol açan alzheimer, hastalığın sonlarına doğru beyin hücrelerinin ölümüne bağlı olarak diğer organları da olumsuz etkiler ve kişinin vücudunu işlevsiz bir hale getirir.

Erken evrede fark edilebilen yeni öğrenilen bilgileri ve konuşmaları unutmaya başlama, yer ve nesnelerin ismini hatırlayamama, eşyaları farklı yere koyma gibi unutkanlık temelli sorunları gibi alzheimer belirtileri hastalığı erken teşhis etmeye yardımcı olur. Ayrıca yanlış kararlar verme, agresiflik, banyo yapma gibi günlük görevleri yerine getirme yeteneğinin kaybı gibi belirtilerde ortaya çıkar.

Alzheimer Belirtileri Nelerdir?

Alzheimer hastalığına yakalanan kişilerde görülen yaygın belirtiler yakın zamana ait hatıraları ve konuşmaları unutma, bırakılan eşyaların yerini hatırlamama, konuşurken doğru kelimeyi seçememe, yer ve eşya isimlerini unutma, tarihleri hatırlayamama ve kaybolmadır. Alzheimer temelde günlük yaşamı aksatan hafıza kaybına neden olur.

Alzheimer hastalığında görülen yaygın belirtiler şunlardır:

• Yeni öğrenilen bilgileri hatırlama güçlüğü
• Son olayları, yer ve isimleri unutma
• Her zaman yapılan günlük görevleri yerine getirmede zorlanma
• Konuşurken söylemesi gereken kelimeleri hatırlayamama
• Plan ve organizasyon bozukluğu yaşama
• Karar verme ve muhakeme yeteneğinde azalma
• Kaygı ve korku hissinin baskın olduğu ruh haline bürünme
• Problem çözme yetisinde azalma
• Rutin görevlerin tamamlama süresinde artış

Alzheimer teşhisi sonrasında hastalığın ilerlediği evrede yaşanabilecekler ise şunlardır:

• Bakıma ve yardıma ihtiyaç duyar hale gelmek
• Hafıza kaybı ve kafa karışıklığına yaşanan artış
• Mevsim, yıl, hafta veya gün kavramını yavaş yavaş yitirmek
• Aile üyeleri veya arkadaş çevresini tanımakta zorluk
• Aklından geçen düşünce ve olayların sürekli tekrarlanması
• Basit matematik hesaplarını yapamamak
• Özellikle kişisel bakım konusunda yardıma ihtiyaç duymak
• Aslı astarı olmayan şüphe duyguları geliştirmek
• Hastalık ilerledikçe depresif bir ruh haline bürünmek
• Uyku bozuklukları yaşamak

Alzheimer son evresinde yaşanan şiddetli alzheimer belirtileri:

• Tamamen kaybedilen hafıza
• Aile ve yakın çevrenin tamamen unutulması
• Beslenmek, oturmak ve yürümek gibi temel görevleri yardım almadan yapmaması
• İdrar kaçırmak
• Yeme güçlüğü ve kilo kaybı
• İletişim kurma yeteneğinin kaybedilmesi
• Özellikle enfeksiyon gibi hastalıklara karşı bağışıklığı iyice düşmesi

Genel olarak Alzheimer belirtileri en yaygın olarak kişinin hafıza kaybı yaşaması sonrası günlük ihtiyaçlarında yardıma ihtiyaç duyması, yakın çevresini tanımaması ve iletişim kurmakta güçlük çekmesi olarak evreler halinde sıralanabilir. Başlangıç, orta ve şiddetli evreler halinde görülen alzheimer hastalığında kişiler özellikle şiddetli olan son evrede bakımevinde kalırlar.

Son evrede beyinde meydana gelen ciddi fonksiyon kaybıyla birlikte dehidrasyon, yetersiz beslenme ve enfeksiyonlar meydana gelebilir. Yaşanan bu komplikasyonlar Alzheimer hastalarını ölüme götürebilir.

Alzheimer hastalığının davranışsal belirtileri

Alzheimer hastalığı, temelde hafıza kaybına yol açacak bilişsel işlevlerde bozulmanın yanı sıra belirgin bir şekilde davranışsal ve psikolojik değişikliklere de yol açar. Bu değişimler kimi insanda daha net olarak gözlemlenebilir.

Alzheimer’ın yol açabileceği davranışsal değişimler ve belirtiler şöyledir:

• Depresyon ve anksiyete
• Aşırı sinirlilik ve agresiflik
• Sosyal olarak geri çekilme
• Uyku bozukluğu
• Kişilik değişimi
• Halüsinasyon ve sanrılar

Depresyon

Alzheimer tanısı konmuş hastalar genellikle üzüntü, umutsuzluk ve ilgi kaybı yaşarlar. Bu durum, hastalığın erken evrelerinde yaygın bir şekilde görülür.

Aşırı sinirlilik ve agresiflik

Alzheimer hastası olan kişiler, beklenmedik bir şekilde sinirlenebilir veya agresif davranışlar sergileyebilirler. Bu tepkiler, hastalığın ilerleyen evrelerinde daha da belirgin bir hale gelebilir.

Anksiyete

Gelecek hakkında aşırı endişe duyma, huzursuzluk ve korku hissi yaygındır. Bu durum, hastaların günlük yaşamlarını olumsuz etkileyebilir.

Sosyal olarak geri çekilme

Alzheimer hastalarında sosyal etkinliklere katılmaktan kaçınma ve izole olmayı tercih etme gibi ruh hali değişimleri görülebilir. Bu durum hastalığın ilerlemesiyle birlikte daha belirgin hale gelir ve kişi iyice yalnızlaşmış ve içine kapanmış bir yapıya bürünür.

Uyku bozuklukları

Uykusuzluk, gece boyunca sık uyanma veya gündüz aşırı uyuma gibi sorunlar da alzheimer hastalarında görülen davranışsal belirtilerdir ve evreye bağlı olarak görülme sıklığı değişebilir. Bu durum, hastaların genel sağlık durumunu olumsuz etkiler.

Kişilik değişiklikleri

Daha önce sakin yapısıyla bilinen bir kişi, alzheimerla birlikte huzursuz veya şüpheci bir kimliğe bürünebilir. Hastalığın ilerlemesiyle birlikte bu değişimler daha da belirgin bir şekilde gözlemlenebilir.

Halüsinasyonlar ve sanrılar

Alzheimer hastalığında gerçek olmayan şeyleri görme veya duyma (halüsinasyonlar) ve yanlış inançlara sahip olma (sanrılar) durumu ortaya çıkabilir. Bu belirtiler, hastalığın ileri evrelerinde daha da şiddetini artırabilir.

Bu davranışsal belirtiler, Alzheimer hastalığının farklı evrelerinde ortaya çıkabilir ve hastaların yaşam kalitesini önemli ölçüde olumsuz etkileyebilir. Belirtilerin yönetimi ve hastaların desteklenmesi için tedavi programları uygulanmalı ve hasta düzenli olarak takip edilmelidir.

Alzheimer Neden Olur?

Kesin nedeni tam olarak bilinemeyen Alzheimer hastalığı, genel olarak beyinde anormal bir protein birikimi (amiloid ve tau proteini) sonucu beyin fonksiyonlarının zarar görmesi ve ölmesi sonucu meydana geldiği düşünülür.

Genel olarak alzheimer’a neden olduğu düşünülen durumlar ve risk faktörleri aşağıdaki gibidir:

İleri yaş

Özellikle 65 yaş ve üstü, Alzheimer hastalığının en büyük risk grupları içinde yer alır. Yaş aldıkça beyin fonksiyonları yavaşlar ve hastalık daha kolay bir şekilde kendisini gösterme fırsatı bulur.

Genetik faktör

Anne, baba veya kardeş gibi birinci derece yakınında alzheimer hastalığı olanların alzheimer hastalığına yakalanma ihtimali daha yüksektir. Aile üyeleri arasındaki genlerin bu hastalığı nasıl etkilediği konusunda net bir açıklama olmasa da genetik faktörlerin hastalığın gelişiminde rol oynadığı bilinmektedir.

Down sendromu olan kişiler

21. kromozom, beta-amiloid oluşumuna yol açan proteinin üretiminde yer alan bir gendir. Bu kromozomun üç kopyasına sahip olan down sendromlu kişiler, alzheimer hastalığına daha çok yakalanır.

Yaşanan kafa travmaları

Kişilerin yaşadığı travmatik beyin hasarları özellikle 50 yaş ve üstü kişilerde bunama ve alzheimer hastalığı riskini artırır. Daha şiddetli ve çoklu travmaları olan kişilerde bu risk daha da fazladır.

Aşırı düzensiz uykular

Yapılan araştırma ve çalışmalar, uykuya dalma veya derin uyku konusunda zorluk çeken kişilerle Alzheimer arasında bir bağlantı olduğunu ortaya koymuştur. Çünkü düzenli uyku uyumayan kişilerin beyin işlevlerinin geriye gittiği bilinmektedir.

Sigara ve alkol tüketimi

Aşırı sigara ve alkol tüketen kişilerin de Alzheimer hastalığına daha fazla yakalandığı görülmüştür.

Yüksek tansiyon ve kolesterol

Özellikle kalp sağlığını olumsuz etkileyen durumların başında gelen yüksek tansiyon ve kolesterol, bununla birlikte alzheimer’ı tetiklemesiyle de bilinir.

Obezite

Vücut ağırlığının artıp beynin küçülmesiyle birlikte obezite hastası olan kişilerin alzheimer’a daha çok yakalandığı saptanmıştır.

Fiziksel egzersiz yetersizliği

Düzenli egzersizle birlikte hareketli bir yaşam sürmek, meyve ve sebzeler açısından zengin, az yağlı ve sağlıklı bir diyet uygulayan kişilerin alzheimer hastalığına daha az yakalandığı belirlenmiştir.

Alzheimer ve Demans Arasındaki Fark

Demans, beynin normal bilişsel işlevlerini etkileyen bir grup semptomu tanımlayan genel bir terimdir ve hastalık değildir. Bu semptomlar, hafıza kaybı, problem çözme, dil becerilerindeki zorluklar ve günlük aktiviteleri yerine getirme yeteneğinde azalma gibi belirtilerdir. Demans, farklı nedenlerle ortaya çıkabilir ve alzheimer hastalığı da demansın en yaygın nedeni olarak öne çıkar.

Alzheimer hastalığı ise demansın bir türüdür ve kendi başına özel bir hastalıktır. Alzheimer hastalığında beyindeki protein birikimleri (beta amiloid plakları ve tau yumakları) nedeniyle sinir hücrelerinin ölmesi durumu söz konusudur. Bu durum, önce hafıza kaybı ve öğrenme güçlüğü ile başlar, ardından dil becerileri, karar verme ve günlük yaşam becerilerinde ciddi bozulmalara neden olur. Kişi zamanla beyin hücrelerinin ölmesiyle birlikte adeta bir çocuğa döner.

Aslında özetle demans, bir semptomlar grubudur ve hastalık değildir ancak alzheimer hastalığı demansın en yaygın görülen türü olarak kabul edilir. Her Alzheimer hastası demans belirtileri yaşar ancak her demans hastasında alzheimer görülmez. Demansın görülme nedenleri arasında vasküler demans ve lewy demans da bulunur.

Alzheimer Nasıl Teşhis Edilir?

Zamanında ve doğru teşhis yapılması, Alzheimer hastalığının etkilerini azaltma ve hastalığın daha yavaş bir şekilde ilerlemesi konusunda fayda sağlayacaktır.

Alzheimer’ın kesin olarak teşhis edilebilmesi için uygulanacak yöntemler şunlardır:

• Manyetik rezonans görüntüleme (MRI)
• Kan testleri
• Ultrasonografi
• Pozitron yayınlayıcı tomografi (PET)
• Elektroansefalografi beyin taraması (EEG)

Teşhise yönelik tüm testlerin ardından alzheimer şüphesi hala devam ediyorsa alzheimer testi adı altında uygulanan bilişsel fonksiyonların değerlendirilmesine yönelik testler yardımıyla uzmanlar tarafından alzheimer tanısı kesin olarak konulabilir.

Alzheimer Hastalığının Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Alzheimer hastalığının kesin bir tedavisi yoktur ancak ilaç ve semptomatik tedavi ve davranışşal  uygulamalarla Alzheimer hastasının anlama ve kavrama yeteneği ile davranışsal (giyinme, yemek, diş, banyo, hijyen, yakınlarını tanıma) bulgularında oluşan sorunların azalmasına yardımcı olunabilir.

Uzmanlar tarafından kesin bir şekilde Alzheimer olarak teşhis edildikten sonra, tedavi süreci başlar. Bu süreç kişiden kişiye, hastanın yaşına ve Alzheimer’ın düzeyine göre değişebilir.  Alzheimer’ın yol açtığı bazı semptomları yatıştırmak için belirli ilaçlar ve uygulamalar vardır. Alzheimer’lı hastaların mümkün olduğunda bağımsız yaşamasını sağlamak için ev ortamında dolaşmayı rahatlatacak değişimler yapmak ya da etrafa hatıraları tetikleyici nesneler ve notlar bırakmak söz konusu uygulamalardan bazılarıdır.

Bilişsel stimülasyon terapisi gibi psikolojik tedavi yöntemleri ise hastanın hafızasına, problem çözme yeteneğine ve konuşmasına yararlı olabilir. Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından onaylanan ilaçlar Orta Düzey Alzheimer hastalıklarında ve şiddetli Alzheimer vakalarında sıkça kullanılmaktadır.

Bu ilaçlar Alzheimer’in neden olduğu semptomları azaltmak ve davranışsal sıkıntıları gidermek için hekim gözetiminde verilir. Nöronlar arasında mesajları ileten kimyasallar olan sinir taşıyıcılarını yönetme prensibine göre çalışan bu ilaçlar her ne kadar Alzheimer’ın altında yatan sebebi çözümlemese de çoğu hastada etki gösterip semptomları azaltabilir. Hastalığın seyrini değiştirecek ve hastanın hayatının kalitesini artıracak yeni tedaviler üzerinde çalışmalar yapılmaya devam etmektedir.

Alzheimer Hastalığından Korunmanın Yolları Var mı?

Alzheimer hastalığının riskini azaltmak, hastalıktan korunmak veya hiç yakalanmamak mümkün olmasa da riski olabildiğince minimuma indirmek için için yaşam tarzında yapılabilecek bazı değişiklikler bulunur. Bunlar maddeler halinde ve daha sonra ise açıklamalı bir şekilde şöyle ifade edilebilir:

• Düzenli fiziksel aktivite yapmak
• Sağlıklı beslenmek
• Zihinsel aktivitelerde bulunmak
• Sosyal etkileşime girmek
• Kalp sağlığını korumak
• Sigara ve alkol tüketimini bırakmak
• Yeterli ve kaliteli bir uyku düzenine sahip olmak
• Stres yönetimi yapmak

Düzenli fiziksel aktivite yapmak

Sağlık açısından birçok faydası bulunan düzenli egzersiz aynı zamanda beyin sağlığını da destekler ve olası bir alzheimer hastalığına karşı riski minimize edebilir. Çünkü özellikle aerobik egzersizler, özellikle hafıza ve bilişsel işlevleri iyileştirebilmesiyle öne çıkar. Bu da aktif bir beyin yapısı anlamına gelir.

Sağlıklı beslenmek

Aslında her şeyin başı sağlıklı beslenmektir. Özellikle akdeniz diyeti ve DASH diyetinin birleşimi olan MIND diyeti, bilişsel gerilemeyi yavaşlatmada etkili olabilmesiyle değerlendirilir. Bu diyet, yeşil yapraklı sebzeler, meyveler (özellikle yaban mersini), tam tahıllar, fındık, baklagiller, balık ve zeytinyağı tüketimini içerir. Bu da beyin sağlığını destekler.

Zihinsel aktivitelerde bulunmak

Kitap okumak, bulmaca çözmek veya yeni bir dil öğrenmek gibi zihinsel olarak uyarıcı aktiviteler, bilişsel performansı artırıp beyin hücrelerini harekete geçirerek alzheimer riskini minimuma indirebilir. Bu sebeple kişinin zihnini sürekli aktif tutması önemlidir.

Sosyal etkileşime girmek

Sosyal olarak aktif kalmak, bilişsel işlevleri korumaya yardımcı olabilir. Arkadaşlar ve aile ile düzenli iletişim ve aynı zamanda sosyal etkinliklere katılım önemlidir. Sosyal ortamlar kişinin zihin yapısının aktif çalışmasını sağlar.

Kalp sağlığını korumak

Yüksek tansiyon, yüksek kolesterol ve diyabet gibi kardiyovasküler risk faktörlerini kontrol altında tutmak da alzheimer riskine karşı alınması gereken önlemlerdendir.

Sigara ve alkol tüketimini bırakmak

Birçok hastalığında temelinde yatan sigara ve alkol tüketimi beyin sağlığını da olumsuz etkiler. Sigara içmemek, alkol tüketimini sınırlı tutmak ve hatta bırakmak beyin sağlığını korumaya yardımcı olur.

Yeterli ve kaliteli bir uyku düzenine sahip olmak

Yeterli uyku düzeniyle birlikte aynı zamanda kaliteli uykunun beyin sağlığı için önemi çok büyüktür.

Stres yönetimi yapmak

Kronik stres, beyin sağlığını olumsuz etkileyebilecek faktörler arasında yer alır. Özellikle meditasyon ve yoga gibi stres yönetimi teknikleri de bu noktada faydalı olabilir.

Bu yaşam tarzı değişiklikleri, genel beyin sağlığını destekleyerek Alzheimer hastalığı riskini azaltmada yardımcı olabilir.

Alzheimer Hakkında Sık Sorulan Sorular

Alzheimer nasıl anlaşılır?

Gündelik hayatı etkileyecek derecede hafıza kaybı, yer ve zaman kavramının kaybedilmesi, tarihleri ve özellikle son zamanda öğrenilenleri hatırlayamama, konuşma ve yazma yetkinliğinde azalma gibi sorunlar erken teşhisi kolaylaştıran alzheimer belirtileridir. Unutkanlık gibi belirtilerle birlikte ajitasyon, uyku sorunu ve halüsinasyonlar da görülebilir. Kendi kendilerine gezmeye çıkma, ileri geri yürüme ve alışılmadık şekillerde davranmada söz konusudur.

Alzheimer genetik mi?

Birinci derece akrabasında Alzheimer öyküsü olan kişilerin Alzheimer hastalığına yakalanma ihtimali daha yüksektir ancak bu durum kesin bir sonuç vermez. Alzheimer hastalığında en büyük neden ve risk faktörü ileri yaştır.

Alzheimer en çok kimlerde görülür?

Özellikle 65 yaş üstü kişilerde Alzheimer görülme sıklığı daha fazladır.

Alzheimer öldürür mü?

Alzheimer hastalık kişiyi doğrudan ölüme götürmez ancak beyin fonksiyonlarını harap edip sinir bağlantılarını yok ederek hareket etmek, yutkunmak ve yemek yemek gibi gündelik işleri yapmayı engelleyerek diğer organlarda birtakım komplikasyonları neden olarak kişinin ölümüne neden olabilir.

Alzheimer hastalığının yaygın semptomları nelerdir?

Alzheimer hastalığı genellikle hafıza kaybı ile başlar. En yaygın semptomu budur. Bununla birlikte günlük işleri yapmada zorluk, zaman-yer karışıklığı, görsel-mekansal algıda sorun yaşanması, konuşma ve yazmada zamanla güçlükler, eşyaların yanlış yere konması, karar vermede zorluk çekilmesi ve ruh halinde yaşanan değişimler de alzheimer semptomları olarak kabul edilir.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.