Kalça protezi nedir?

Total kalça artroplastisi veya halk arasında bilinen ismi ile total kalça protezi, kalça eklemi ileri derecede kireçlenmiş (osteoartrit) veya hasarlanmış kişilerde, hasarlı eklemin değiştirilmesi yani yenilenmesi ameliyatıdır. Bu ameliyatın yaklaşık 70 yıllık bir geçmişi vardır. Teknoloji, ameliyat tekniği ve malzemelerdeki büyük gelişmeler sayesinde bugün modern haline ulaşmıştır. Memorial Sağlık Grubu Ortopedi ve Travmatoloji Bölümü Uzmanları, kalça protezi ve kalça protezi hakkında merak edilenler hakkında bilgi verdi.

Total kalça protezi hangi hastalıklarda kullanılır?

Esas olarak orta yaştan sonra yapılan bir ameliyattır. Bu ameliyat için üst sınır bir yaş yoktur. Endikasyonuna göre de kemik gelişimini tamamlamış veya tamamlamak üzere olan herkese uygulanabilir. Özellikle gelişimsel kalça displazisi denilen kalça çıkığı veya avasküler nekroz denilen femur başının kanlanma problemlerinde 20-40 yaş arası gençlerde kesin çözüm üreten, sonuçları çok iyi olan, ağrı-topallama-kısalık giderici bir ameliyattır.

Genel olarak; kireçlenme, kalça çıkığı ve büyüme plağı kayması gibi çocukluk çağı hastalık sekelleri, romatizmal hastalıklar, iltihap sekelleri, tümörler, ileri yaş kalça kırıkları ile kanlanma problemi sonrası kemik nekrozları kalça protezinin uygulandığı hastalık gruplarıdır. Bu hastalıkları bulunan kişiler ameliyat dışı tedavilerden fayda görmediyse veya fayda görmeyeceği öngörülüyorsa kalça protezi ameliyatı için adaylardır.

Kalça protezi ameliyatı nasıl yapılır?

• Hastanın aktif bir enfeksiyonu yoksa( idrar yolu, boğaz veya diş enfeksiyonu gibi) ameliyat hazırlıkları için kan örnekleri alınır ve anestezi hekimine danışılır.
• Herhangi bir engel çıkmaz ise ameliyat günü veya ameliyattan 1 gün önce hasta hastaneye yatırılır.
• Şeker ve tansiyon hastalıkları bu ameliyata engel değildir. Fakat kontrol altında olmalıdır.
• Sigara enfeksiyon riskini arttıracağı için önerilmez.
• Ameliyat genel anestezi denilen narkoz altında veya belden uyuşturularak hasta uyanık iken yapılabilir.
• Ameliyat için kalçadan yapılan 10-20 cm ‘lik bir cilt kesisi cerrahın tercihine göre kullanılır.
• Hasarlı kemikler çıkarılıp yerine protezler konduktan sonra; kapsül, kas, fasya, cilt altı dokular ve cilt dikilir.
• Ameliyat sonrası hasta servisteki yatağına çıkar.
• Ameliyat sonrası ortalama 4-6 saat sonra hastaların ağızdan normal beslenmesine izin verilir.
• Hemen ameliyat akşamı veya ameliyatın ertesi günü hastalar destekle yürütülür.
• Hastalar bu dönemde varis çorabı ve yürüteç kullanmak zorundadır.
• Yara pansumanı 2 günde 1 kez yapılır.

Kalça protezi ameliyatı hakkında sık sorulan sorular 

Total kalça protezi adayı hastaların belirtileri nelerdir?

Şiddetli ağrı en sık görülen belirtidir. İlk başta yürürken olan ağrı daha sonra istirahat halinde hatta gece uykuda bile olmaya başlar.

• Hareket kısıtlılığı
• Topallama
• Bacakta kısalık çok sık görülen diğer belirti ve bulgulardır.

Kalça protezi ameliyatının geciktirilmesinin zararları nelerdir?

İlaçlar, fizik tedavi uygulamaları, PRP veya kök hücre gibi eklem içi enjeksiyonlar, baston kullanımı gibi ameliyat dışı tedaviler hastaların endikasyonuna göre uygulanabilir. Fakat bu tedaviler ile ameliyat gereken hastaların ameliyatları geciktirilmemelidir. Çünkü tedavi geciktirildiğinde sağlam olan her iki diz, diğer kalça hatta bel ve sırt bölgeleri ciddi kireçlenme ve bozulma riski altına girmektedir. Tüm bu bölgelere daha çok yük bineceğinden, ameliyatın geciktirilmesi ile bu yerlerin de ilerde ameliyat olma olasılığı artmaktadır.

Kalça protezi ameliyatı yerine kök hücre tedavisi uygulanabilir mi?

Özellikle kök hücre uygulaması yapılacak hastaların çok iyi seçilmesi gerekmektedir. Kalça protezinin kesin yapılması gerektiği hastalarda kök hücre tedavisi bu ameliyatı önlememektedir. Ama seçilmiş olgularda hastaya tedavinin objektif sonuçları anlatılarak uygulanabilir.

Kalça protezi ameliyatı için yaş sınırı var mıdır?

Özel durumlarda erken erişkin dönemde bile gündeme gelse de; esas olarak orta yaştan sonra yapılan bir ameliyattır. Bu ameliyat için üst sınır bir yaş yoktur. Endikasyonuna göre de kemik gelişimini tamamlamış veya tamamlamak üzere olan herkese uygulanabilir.

Kalça protezi kimlere yapılmaz?

Sanılanın aksine ilerde gebe olmayı düşünen genç bayanlarda bu ameliyat başarı ile uygulanabilmektedir. Bunun yanında:

• Kişisel hijyeni bozuk, demans veya akıl hastalığı olanlar
• Kalçasında aktif enfeksiyonu olan bireyler
• Atar veya toplardamarda ileri düzeyde yetmezliği olanlar
• Nörolojik hastalıklara bağlı kalça çevresi kas felci olanlar bu ameliyat için uygun adaylar değildir.
• En önemlisi de cerrahın deneyimi yetersiz ise veya sağlık kurumunun koşulları yeterli değilse, en kaliteli implantlar kullanılmayacaksa yine kalça protezinin yapılması uygun görülmez.

Total kalça protezi çeşitleri nelerdir? Protezin yapısı nasıldır?

Günümüz modern protezlerinin uyluk ve leğen kemiğine oturan ana parçaları krom, kobalt veya titanyum yapıda iken; bunların eklemleştiği yerdeki ara parçalar da seramik, polietilen veya metal yapıda olabilir. Örneğin seramik kalça protezi denildiğinde; bu ara parçalarda kullanılan malzemenin seramik olduğu anlaşılmaktadır. Onun dışında kemiklere oturan ana parçalar metaldir. Vücut ile tamamen uyumludur.

Kalça protezi kimlere çimentolu kimlere çimentosuz yapılır?

Genç hastalarda sıklıkla çimentosuz kalça protezi kullanılır. Bu hastalarda protez kemiğe sıkı oturtulur ve hastanın kemiği protezin üzerine kaynayarak çok iyi bir tespit sağlanır. İleri yaşlı hastalarda da kemik kalitesi çok iyi değilse protez kemik çimentosu dediğimiz özel bir dolgu maddesi ile kemiğe tespit edilir. Kemiğin yapısının bozuk olduğu veya anatomisinin uygun olmadığı genç hastalarda da çimentolu protezler tercih edilir. Çimentolu protezlerin de sonuçları iyi yapıldığında çimentosuzlar ile benzerdir.

Kalça protezinin ömrü ne kadardır?

Konusunun uzmanı bir cerrah kaliteli merkez ve kaliteli malzeme kullanıldığında kalça protezinin bir ömür boyu dayanması hedeflenmektedir. Birçok faktöre bağlı olsa da kaliteden ödün verilmediğinde protezin en az 15 yıl dayanması beklenmektedir. Bu sürenin 30 yıl veya daha fazla olduğu hastalar da vardır. Uzun dönemde takibini düzgün aralıklar ile olmuş hastalarda; protez ömrünü tamamladığı zaman tüm protezin değiştirilmesi yerine sadece ara parçaların değiştirilmesi mümkün olabilmektedir. Protezin ömrünü tamamladığı bazı durumlarda da kemiğe oturan ana parçalar dahil tüm protez de değiştirilebilmektedir. Her iki durumda da yeni protezlerin ömrü ilk protezler ile aynı olabilmektedir.

Kalça protezi ameliyatı sonrası evdeki planlama

Eve çıkarken hastanın koltuk değnekleri ile merdiveni nasıl çıkıp- ineceği hastalara detaylı uygulamalı anlatılır. İlk başlarda oturup kalkarken mutlaka hastanın tutunabileceği destekleri olan koltuk ve sandalyeler tercih edilir. Oturulan sandalyelerin çok alçak olmamasına özen gösterilmelidir. Oturulduğunda yere göre dizler kalçadan daha yukarıda kalmamalıdır. Evde kayma riski doğuracak durumlardan kaçınılmalıdır. Banyo yapılırken yüksek bir duş sandalyesi kullanılmalı veya ayakta gerekiyorsa destekle duş almaya özen gösterilmelidir.

Kalça protezi ameliyatı sonrası yürüme

Kalça protezi ameliyatı sonrası hareket kısıtlılığı, ağrı ve topallama şikayetleri düzeldiği için hastalar en geç ertesi gün hemen yürütülür. Kontrollü olsun diye hastalar önce yürüteç ile yürütülür. Hastanın durumuna göre 2-3 hafta arası sürede yürüteç veya koltuk değneği terk edilir.

Kalça protezi ameliyatı sonrası koşma

Kalça protezi ameliyatından sonra koşma gibi hafif sportif aktivitelere 4. aydan sonra başlanabilir.

Kalça protezi ameliyatı sonrası yatış pozisyonu

Kalça protezi için birden çok ameliyat tekniği mevcuttur. Uygulanan tekniğe bağlı olarak ameliyat sonrası öneriler de değişebilmektedir. Genelde ameliyat sonrası hastaların belli bir süre sırtüstü yatması istenir. Ameliyatlı tarafa veya diğer tarafa yan yatma için gereken süre ameliyatın tipine göre değişir. Hastalara nasıl yan dönüp yatacaklarının eğitimi verilir.  Hastalar ameliyat sonrası ortalama 3-5 gün hastanede yatmaktadır. Son yıllarda uygulanan hızlı hasta iyileştirme protokolü sayesinde hastalar ameliyat sonrası 2. Gün taburcu edilebilmektedir. Hastanede uzun süreli kalmanın enfeksiyon riski açısından da olumsuzluğu mevcuttur.

Kalça protezi ameliyatı sonrası banyo

Kalça protezi ameliyatından sonra hastalar 2. Haftadan sonra banyo yapabilmektedir.

Kalça protezi ameliyatı sonrası araç kullanma

Total kalça protezi sonrası cerrahın tercihine göre değişse de ortalama 1. Aydan sonra hastalar otomobil sürmeye başlayabilir. 2 ay sonra hastalar bisiklet kullanabilir.

Kalça protezi ameliyatı sonrası namaz kılınması

Kalça protezi ameliyatından sonra hastaların sandalyede namaz kılması önerilmektedir.

Kalça protezi ameliyatı sonrası tuvalet kullanımı

Kalça protezi ameliyatından sonra il 6 ay alaturka tuvalete izin verilmemektedir.  Bacak bacak üstüne atma 2 ay önerilmemektedir.

Kalça protezi ameliyatı sonrası cinsel ilişki

Kalça protezi ameliyatından 6 hafta sonra cinsel ilişkiye izin verili. Fakat cinsel ilişki pozisyonları erkek ve kadın hastalar için değişmektedir. Hastalara bu pozisyonlar ile ilgili şematik görseller verilir.

Kalça protezi ameliyatı sonrası komplikasyonlar nelerdir?

Kalça protezi ameliyatının deneyimli olmayan ellerde potansiyel riskleri olabilen bir ameliyattır. Bunun yanında iyi merkezlerde, deneyimli kişilerce ve kaliteli malzeme ile başarı oranı çok yüksektir. Tüm branş ameliyatları içerisinde memnuniyet oranı en yüksek olan ameliyatlardan biridir.

Kalça protezi ameliyatlarında enfeksiyon en çok korkulan ve olmaması için en çok önlemin alındığı konudur. Enfeksiyon olduğunda protezin değişmesi de gündeme gelmektedir. Uzun süreli antibiyotik kullanımını da gerektirmektedir. Enfeksiyon riski iyi merkezlerde son derece düşüktür. Protezin ömrünün modern tasarımlar ile çok uzun olması beklenmektedir. Fakat uzun süreli ağır işlerde çalışma doğal olarak protez ömrünü kısaltacaktır. Buna bağlı protez ara parçaları erken aşınabilir. Aşınmaya bağlı küçük partiküller kemik ve protez ara yüzünde birikip protezde gevşemeye de yol açabilir. Bu durumda protezin değiştirilmesi gerekmektedir. Değiştirilmediğinde geri dönüşümsüz kemik erimelerine yol açabilir. Revizyon ameliyatı ilk ameliyata göre daha teknik ve zor bir ameliyat olduğundan mutlaka iyi merkezlerde ve deneyimli ellerde yapılması gerekmektedir. Kalça protezi sonrası pıhtı riski olsa da; ameliyat sonrası varis çorabı kullanımı, kan sulandırıcı ilaç alımı ve erken harekete başlama gibi önlemler ile bunu engellemek veya oluştuğunda başarı ile tedavi etmek mümkündür. Protezlerin yerinden çıkması, damar ve sinir yaralanması, protez çevresi kırıkları diğer görülebilecek komplikasyonlardır.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.