Antidepresan Nedir? Ne İşe Yarar, Yan Etkileri Nelerdir?

Antidepresan, depresyon hastalığı sonucunda beyinde değişime uğrayan hormonların düzenlenmesi için kullanılan ilaçlar bütünüdür. Antidepresanların temel amacı depresyonu tedavi etmek veya etkisini azaltmaktır Türkiye’de her 10 kişiden biri, psikolojik sorunlar nedeniyle bir uzmana başvurup doktor önerisi ile antidepresan kullanmaktadır. Ancak son yıllarda bilinçsizce kullanılan ve doktora danışmadan alınan antidepresan grubundaki ilaçların önemli sağlık sorunlarına yol açtığı görülür. Antidepresanların uzman kontrolünde kişiye özel verilmesi, uygun dozda kullanılması ve bırakılırken de birden alımı kesmek yerine belirli doz ayarlamaları yapılması gerekir.

Antidepresan Nedir?

Antidepresanlar, depresyon, anksiyete, obsesif-kompulsif bozukluk, bağımlılık ve kronik ağrı gibi diğer rahatsızlıkların tedavisine yardımcı olan ve kalıcı olarak çözüm sunan yaygın reçeteli ilaç sınıfıdır.

İnsanlar üzerindeki etkisi 70’li yıllarda keşfedilen molekül şeklindeki antidepresanlar, beyindeki hormonları (nörotransmitter)  değiştirmek için kullanılmaktadır. Çünkü dışardan verilen bu hormonların doğrudan kan aracılığı ile beyine geçmesi mümkün değildir. Bu ilaçlar beyinde azalan ya da değişen hormonları normal seviyesine düşürmekte veya yükseltmektedir.

Antidepresan ilaçların temel amacı depresyon hastalığının meydana getirdiği stres, kaygı, umutsuzluk, huzursuzluk, mutsuzluk, tükenmişlik hissi ile birlikte ağır vakalarda intihar fikrini kalıcı olarak sonlandırmaktır. Ancak burada önemli olan nokta antidepresanların doktor kontrolünde bilinçli bir şekilde kullanılmasıdır. 

Bilinçsiz ve kişinin kendi başına verdiği kararla kullanılan antidepresanların faydadan çok zarar getirdiği bilinir. Antidepresanların yaygın yan etkileri ve zararları arasında uyku problemleri, baş dönmesi, baş ağrısı, mide problemleri ve ağız kuruluğu yer alabilir. Ancak bu yan etkiler antidepresan kullanan her kişide görülmez.

Antidepresan Türleri Nelerdir?

Temelde depresyonu tedavi etmek ve etkilerini kalıcı olarak yok etmek için kullanılan antidepresan ilaçlar beyindeki etkilerine göre kendi içlerinde farklı gruplara ayrılmıştır. Bunlar şöyle sıralanıp açıklanabilir:

Seçici serotonin gerialım inhibitörü (SSRI)

Mutluluk hormonu olarak da bilinen serotonin, beyindeki pek çok farklı olayda görev almaktadır. Duyguların düzenlenmesi, sinir ve öfkenin kontrolü, antisosyal davranışların engellenmesi, stres cevabı ve kaygı kontrolü gibi pek çok vazifesi vardır. Sinir hücreleri arasında iletişimi sağlayan nörotransmitterler, bir hücreden çıkarak ve alıcı hücre tarafından alınarak etkisini göstermektedir. Serotonin, de vücuttaki birçok mekanizmada görev alan bir nörotransmitterdir. Temelde ise seçici serotonin gerialım inhibitörleri, seratonin hücreye geri alımını engelleyerek uyaracağı alıcı hücrenin daha fazla serotonine maruz kalmasını sağlamaktadır. Vücuttaki serotonin düzeyinin artması depresyon seviyesinin artmasını engellemektedir. Bu gruptaki ilaçlar; essitalopram, sitalopram, paroksetin, fluoksetin, fluvoksamin etken maddesi içeren ilaçlardır ve anksiyete bozuklukları, depresif ve obsesif kompulsif bozuklukların tedavisinde kullanılır.

Serotonin - norepinefrin geri alım inhibitörleri (SNRI)

SSRI’lara benzer şekilde çalışan bu gruptaki antidepresanlar serotoninin geri alımını engellemek yerine, sinir sisteminde bulunan  kimyasal haberci niteliğindeki norepinefrinin de hücre içine geri alımını engellemektedir. Bu ilaçlar sayesinde alıcı hücrenin ulaşabileceği serotonin ve norepinefrin miktarı artmaktadır. Bu gruptaki ilaçlar; venlafaksin, duloksetin etken maddesini içermektedir. SNRI grubu ilaçlar depresyon tedavisinden farklı olarak fibromiyalji, diyabete bağlı sinir hasarı ile anksiyete bozukluğunda kullanılmaktadır.

Trisiklik antidepresanlar

Antidepresanlar arasında en eski olanları trisiklik antidepresanlardır. Bu gruptaki ilaçlar da SSRI ve SNRI grubu ilaçlarda olduğu gibi serotonin ve norepinefrin düzeylerini ve eser miktarda dopamini artırmaktadır. Ayrıca bu ilaçlar asetilkolin adı verilen bir başka nörotransmitterin etkilerini de azaltmaktadır. Bunun için ciddi yan etkiler görülebilmektedir. Genelde SSRI ve SNRI grubu ilaçların işe yaramadığı durumlarda hekim kontrolünde verilir. Amitriptilin, imipramin, nortriptilin, klomipramin etken maddesini içeren ilaçlar bu gruptadır. Zona veya diyabete bağlı sinir hasarı anksiyete, fibromiyalji ile migren tedavisinin yanı sıra çocuklarda altına kaçırma gibi sorunların tedavisinde kullanılmaktadır. Bu gruptaki ilaçların, bazen kalp ritminde bozulma (aritmi), kan basıncında yükselme, ayağa kalınca oluşan tansiyon düşmesi gibi ciddi yan etkileri olabilmektedir.

Monoamin oksidaz inhibitörleri (MAOI)

Bunlar da trisiklik gruptaki gibi eski antidepresanlar arasındadır. Nörotransmitterlerin yıkımını engelleyerek serotonin, dopamin ve norepinefrin gibi nörotransmitterlerin düzeyini artırmaktadır. Depresyon, panik atak, anksiyete bozukluğu tedavisinde işe yaramaktadır. Genelde diğer antidepresan ilaçları işe yaramadığında kullanılmaktadır. İzokarboksazid, fenelzin, selejilin, maklobemid etken maddeleri olan ilaçlar bu grupta yer alır.

Serotonin antagonist ve gerialım inhibitörleri (SARI)

Serotonin antagonist ve gerialım inhibitörleri, diğer antidepresanların yaptığı gibi beyindeki serotonin düzeyini artırmak için kullanılır. Beyindeki etkisi diğerlerinden farklı olan bu ilaç panik atak ve anksiyete bozukluğunun tedavisinde hastalara verilmektedir. Trazodon, nefazodon etkin maddeli ilaçlar bu grupta yer almaktadır. Ayrıca bir yan etki olarak ortaya çıkan uyku hali nedeniyle, uykusuzluk ve uyumada güçlük çekenlere verilebilir. 

Diğer antidepresanlar

Mirtazapin, bupropion, vilazodon gibi etkin maddesi olan pek çok farklı çeşitteki antidepresanlar halen kullanılmaktadır. Vücuttaki benzer etkiler oluşturan bu ilaçlar baş ağrısı, uyku güçlüğü, baş dönmesi, cinsel problemler ile yorgunluk ve güçsüzlük gibi sorunların tedavisinde olumlu etki göstermektedir.

Antidepresan Ne İşe Yarar?

Antidepresanlar, beyinde sinir hücreleri arasındaki iletişimi sağlayan ‘nörotransmitter’ adı verilen maddelerin dengesini değiştirmek için kullanılan ilaçlardır. Bu sayede antidepresan ilaçlar, bozulmuş dengeyi düzelterek depresyonun ve panik atak gibi durumların yarattığı huzursuzluk, mutsuzluk ve tükenmişlik gibi etkilerin kalıcı olarak yok edilmesini sağlar.

Özetle antidepresanlar bozulmuş dengeyi değiştirerek, beyinin yeniden normal bir şekilde çalışmasını sağlamak için kullanılır.

Antidepresan ilaçların faydaları şu şekildedir:

• Depresyonun kalıcı olarak bitmesine yardım eder
• Antidepresanlar stres ve kaygı düzeyini azaltır
• Problem çeken kişiler için uykuları düzeltir
• Huzursuzluk, mutsuzluk ve tükenmişliğin önüne geçer
• Antidepresan ilaçlar ruh halini dengeler
• Enerji seviyesini yükseltir
• Kişinin hayata daha pozitif bakmasını sağlar
• Takıntı ve aşırı düşünmeyi engeller

Antidepresan hangi hastalıkların tedavisinde kullanılır?

Antidepresan ilaçlar, depresyon tedavisinin yanı sıra obsesif kompulsif bozukluk, anksiyete bozuklukları ile zihinsel ve bedensel belirtisi olan ve ciddi psikolojik sorunlara neden olan birçok hastalığın tedavisinde kullanılmaktadır. Sadece depresyon için değil, kaygı bozukluğu olan hastalar üzerinde etkili oldukları,yapılan araştırmalar sonucunda belirlenmiştir.

Antidepresan ilaçların kullanılmasını gerektiren hastalıklar şöyledir:

• Depresyon 
• Obsesif kompulsif bozukluk
• Anksiyete, panik atak
• Bipolar
• Travma sonrası stres bozukluğu

Antidepresanların Yan Etkileri Nelerdir?

Antidepresan ilaçlar ilk kullanımda vücudun reaksiyon göstermesi sonucu endişe hissi ile kendini gösterebilir. İlk birkaç gün kişi uyku sorunu, baş ağrısı veya mide problemleri de yaşayabilir. Ancak bu yan etkiler günümüzde minimum düzeye indirilmiştir.

Antidepresan ilaçların olası yan etkileri şunları içerir:

• İlk zamanlarda ortaya çıkan endişe ve kaygı hissi
• İlaca başlanan ilk birkaç gün görülen uyku problemi
• Baş ağrısı ve baş dönmesi
• Mide problemleri
• Ağız kuruluğu
• Libidoda artış veya azalma

Ancak tüm bu yan olası yan etkiler genellikle antidepresanların bilinçsiz kullanıldığı senaryolarda ortaya çıkar. Antidepresan ilaçların hastaya uygun dozda ve kişinin problemine göre verildiğinde yararı vardır. Uygun kişiye ve uygun dozda verilmeyen antidepresanların yan etkileri çok fazladır. Bu sebeple bazı ilaçlar gibi gelişi güzel alınmamalıdır.

Toplumda bilinçsiz antidepresan kullanımı son yıllarda artmıştır. Psikiyatri doktorunun önerisi olmadan eş, dost, arkadaş gibi kişilerin, ‘Bana iyi geldi, sen de kullan’ önerisi ile alınan antidepresanlar önemli sağlık sorunlarına yol açabilmektedir. Antidepresanlar farklı özelliğe sahip ve insan vücudundaki etkileri ağır seyredebilen ilaçlar olduğundan, hastanın şikayetleri doğrultusunda iyi değerlendirilip, uzman doktor tarafından yine kişiye özel olarak verilmelidir. Ayrıca kişiye uygun olmayan antidepresanların kullanımı ciddi sonuçların ortaya çıkmasına neden olabilmektedir.

Antidepresanlar Ne Kadar Kullanılmalıdır?

Her hastadaki kaygı ve duygu-durum bozukluğu farklı şekilde kendini göstermektedir. Bu nedenle hastaya özel antidepresan kullanılır yani tedavi planı kişiye uygun olarak belirlenir. Antidepresan grubu ilaçların etkisi, bir iki gün içinde değil ilaç kullanılmaya başladıktan iki hafta sonra hissedilir ve 8’inci haftaya kadar aşamalı olarak devam eder. Örneğin kaygı bozukluğu ortaya çıktığı andan itibaren başlayan ve en az 6 ay süren ilaç tedavisi önerilir. İlaçların etkisine, hastalığın seyrine ve tekrar ediş sayısına göre tedavi süresi belirlenir. Bazı ilaçların etki süreleri hastaya göre de değişebilmektedir. Antidepresanların başlangıç ve bitiş sürelerinde doz ayarlamaları yapılmalıdır.

Antidepresan Hakkında Sık Sorulan Sorular

Antidepresanlar organlara zarar verir mi?

Halk arasında, bu gruptaki ilaçların böbrek ve karaciğere zarar verdiği, hatta beyni çürüttüğü düşüncesi kesinlikle doğru değildir.

Antidepresanlar bağımlılık yapar mı?

Antidepresan ilaçların bağımlılık yapıcı özelliği bulunmamaktadır. Özellikle seçici seratonin geri alım inhibitörleri grubundaki antidepresanlar bağımlılık yapmayan gruptadır. Ancak ilaç doktorla görüşülmeden bırakılır veya doz atlanırsa bazı ‘çekilme semptomları’ oluştuğuna dair araştırma sonuçları bulunmaktadır. Antidepresan grubundaki ilaçları bırakırken de dost tavsiyesi üzerine değil uzman hekimlerin önerisi esas alınmalıdır.

Antidepresanlar kesinlikle kullanılmalı mı?

Bazı psikolojik sorunların tedavisinde antidepresandan başka tedavi yöntemi bulunmamaktadır. Kaygı bozukluğu nedeniyle uygun ilacı kullanmayan bazı hastaların kaygı seviyeleri artmakta, çarpıntı ve uyku bozukluğu gibi fizyolojik sonuçlar ortaya çıkmaktadır. Psikolojik olarak kontrol edilemeyen heyecan ve huzursuzluk hissi, kişiyi duygusal bir sarmalın içine çekmektedir. Aşırı sinirlilik hali ve ağlama nöbetleriyle tablo daha da ağırlaşmaktadır. Sonuç olarak kaygı seviyesinin yoğunlaşmasının, zamanla intihar düşüncesine dönüşme gibi bir riski bulunmaktadır.

Antidepresanlar uyarıcı mıdır?

Her antidepresanların uyarıcı etkisi bulunmamaktadır. Bazıları uyarıcı nitelikte bazılarıysa yatıştırıcı niteliktedir.

Antidepresanlar ile uyuşturucu ilaçlar aynı mıdır?

Genelde toplumda aynı olduğuna dair bir yargı olsa da antidepresanların içinde uyuşturucu özelliğe sahip bir madde yoktur. Antidepresanların uyuşturucu özelliğe sahip ilaçlar gibi hemen etki etmemesi bunun bir göstergesidir.

Antidepresanlar uyku haline neden olur mu?

Antidepresanlar içinde uykuya neden olan ilaç grubu bulunmaktadır. Özellikle depresyon söz konusu olduğunda uykusuzluk daha büyük sorunlara neden olacağından kullanıldığında uykuya neden olan antidepresanlar verilmektedir. Ancak hastanın durumuna (çalışıyorsa) göre uyku haline neden olmayan antidepresanlar da uzman doktor tarafından verilmektedir. Hatta uyku yapmayan bazı antidepresanlardan kişiyi daha zinde ve hareketli yapabilmektedir.

Antidepresanlar diğer ilaçlarla etkileşime girer mi?

Antidepresanların birçok ilaçla etkileşime girme ihtimali az da olsa vardır. Basit bir ağrı kesici ile bile etkileşime girebilir. Bazı antidepresanlar kan seviyelerinde artma ya da azalmaya neden olacağından diğer ilaçlarla kullanılacaksa kesinlikle uzman doktor tavsiyesi üzerine alınmalıdır.

Antidepresanlar alkolle birlikte alınabilir mi?

Antidepresanlar alkolle birlikte kullanıldığında etkisini yitirebilir ya da birlikte kullanıldığında beyinde olumsuz etkilere sebep olabilir. Antidepresanların alkolle birlikte alınmaması gerekir.

Antidepresanların uzun süre kullanımı zarar verir mi?

Antidepresanlarla ilgili yapılan araştırmalarda uzun süreli kullanımı ile ilgili vücutta kalıcı bir hasar bıraktığı belirlenmemiştir.

Antidepresan kullanımı için yaş sınırı var mı?

Antidepresanlar belli bir yaş aralığındaki çocuklarda da kullanılabilmektedir. Çocuk yaş grubunda çalışma izni alan bazı ilaçlar 6 yaşından itibaren kullanılabilmektedir.

Antidepresan nasıl bırakılır?

Antidepresan bir anda kişinin kendi inisiyatifiyle bırakılmamalıdır. İlacı veren uzman doktor nasıl uygun görüyorsa o şekilde bırakma süreci başlamalıdır. Ancak genellikle antidepresanların bırakılması doz azaltarak yapılır.

Antidepresan kilo aldırır mı?

Kilo alımı neredeyse tüm antidepresanların olası bir yan etkisi olarak değerlendirilebilir ancak her birey antidepresanlara farklı şekilde reaksiyon gösterir. Bazı kişiler belirli antidepresanları kullanıkları süreç için kilo alabilirken kimi bireylerde kilo alımı görülmez.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.