IQ testi nedir?

Oldukça karmaşık görünen insan zekası, geçmişten günümüze kadar sürekli araştırılan konuların başında geliyor. Düşünmede çeşitlilik, esneklik, hız, yaratıcılık, doğaçlama becerisi, doğru tahminlerde bulunabilme, çok aşamalı planlar yapabilme, hayal kurma, yaratıcılık, sosyalleşme ve empati yeteneği kişinin zeka puanları belirliyor. Zihin becerilerinin, araştırılması sonucu, zekanın farklı alanlarını ölçmeye yönelik testler günümüzde kullanılıyor. Mantıksal, bilişsel becerileri ölçen zeka testleri en yaygın olarak kullanılan tür olup IQ testleri (Intelligence Quotient-Zeka katsayısı) olarak adlandırılıyor.  Testlerin gerçekten anlamlı olup olmadığı bir taratan tartışılırken, yapılan uzun süreli takip çalışmaları bazı değişkenlerle IQ puanlarının kesin bağlantılı olduğunu gösteriyor. IQ puanları yükseldikçe, ileri dönemde sosyoekonomik statü, genel sağlık durumu, eğitimsel kazanımlar, yaşama süresinin uzunluğu, iş performansı ve hatta yaşam doyum düzeyi de artıyor. Tersine IQ puanı düşük çocukların ileri yaşta işsizlik, eğitimden yararlanmama, okulu terk etme, evlilik dışı çocuk sahibi olma, suç işleme ve sigara kullanımı gibi olumsuz durumlarla karşılaşmaları söz konusu olabiliyor. Bu nedenle günümüzde zekanın daha iyi bir hale getirilmesi önemli bir hedef haline geldi. Zekayı etkileyen yapılar, gelişmesini sağlayan faktörler, zekanın ölçümü, sonucunun yorumlanması gibi konular da oldukça merak ediliyor. Memorial Şişli Hastanesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı (Çocuk Psikiyatrisi) Bölümü’nden Uz. Dr. Leyla Alkaş, daha çok mantıksal zekayı göseren IQ, IQ testleri, IQ puanlaması,  IQ’nun kişinin eğitim, iş ve sosyal hayatındaki etkileri hakkında bilgi verdi. 

IQ nedir? (Intelligence Quotient-Zeka katsayısı)

IQ; düşünmede çeşitlilik, esneklik ve hız yanında yaratıcılık, doğru çözümü bilinmediğinde doğaçlama yapabilme becerisi, doğru tahminlerde bulunabilme, çok aşamalı planlar yapabilme, geçerli bir sonuca varmak için hayal kurma yeteneğidir. Aklı; yaşamın sunduğu seçenekler arasında en doğru olanı bulabilme şeklinde tanımlarsak, zekayı da yaratıcı akıl olarak tanımlamak gerekir. IQ daha çok mantıksal zekayı gösterir.

Zeka PUANI nedir?

Zeka çok boyutlu bir işlevdir.  Dikkat, algı, bellek, dil, öğrenme, yürütücü işlevler gibi birçok bilişsel(cognitif) süreci kapsayan sistemin ürünüdür.

IQ= (Zeka Yaşı / Gerçek yaş) x 100 formülüyle hesaplanır.

Zeka yaşı nedir?

Zeka testinde çıkan skorun, aynı zeka testinin ortalama puan tablosundaki karşılığıdır. Örneğin bir çocuk doğum tarihine göre 6 yaşında olabilir ancak sözel ifade yeteneği 7 yaşında ölçülebilir.

Zeka  çeşitleri nelerdir?

Howard Gardner Çoklu Zeka Kuramı ortaya atmıştır. Buna göre 8-9 zeka alanı tanımlanmıştır.

• Görsel- uzamsal zeka
• Bedensel-kinestetik zeka
• Müziksel-ritmik zeka
• Sözel-dilsel zeka
• İçsel zeka
• Sosyal zeka
• Mantıksal-matematiksel zeka
• Doğasal zeka
• Varoluşsal zeka

EQ Emotional- Duygusal Zeka nedir?

Duygusal zeka, duyguları tanıma, yönetme, yorumlama becerisini değerlendirir. Sözel yetenekler, empati yeteneği, sezgisel yetenekleri tarifte kullanılır. Sağ beyin fonksiyonları ön plandadır. Sosyal zeka ile paraleldir.

SQ Zeka-ruhsal zeka nedir?

Buna ruhsal zeka da denebilir. İçsel ve dışsal dengemizi gösterir. IQ ve EQ’nun uyumlu ve huzurlu kullanılmasıdır, bir tür ruh sağlığımızı gösterir.

IQ muzu belirleyen etkenler nelerdir?

Genetik yapımız, yeterli ve sağlıklı beslenip büyümemiz, çevreden alınan uyaranın zenginliği gibi bir çok faktör IQ yani zeka düzeyini etkiler.

IQ testi nedir?

Yaş farkı gözetmeksizin genel bir IQ puanı ortaya koyan testlere zeka testi adı verilir. Zeka testleri, zihinsel becerileri ölçer ve çok çeşitlidir. Uygulanan kişinin yaşına, yapısına ve öncelikle incelenen bilişsel yeteneğe göre değişiklik gösterir. Test geliştirilirken; öncelikle nüfusu temsil ettiğine kanaat getirilen bir grup insanın skorları üzerinden normalize edilirler. Aynı yaştaki farklı bölgedeki, değişik sosyo kültürel ortamdan kişilere testler uygulanır.  Sonrasında yaş sabit tutularak, ortalama skor 100 IQ kabul edilir. Zeka testlerinin geçerlilik ve güvenilirlik çalışması yapıldıktan sonra toplum içinde kullanılabilir. Örneğin, Amerika da kullanılan bir zeka testi, Türkiye’de geçerlilik ve güvenilirlik çalışması yapılmadan kullanılamaz.

IQ güvenilirlik çalışması nedir?

IQ güvenilirlik çalışması o toplum için yapılmış olan testlerdir ve psikoloğun denetiminde, belli bir süre içinde ve standartta yapılır. Test yapılan ve test yapan sakin bir odada genellikle bir masa etrafında oturur. Test yapılan kişi, kendisine verilen yönergeler doğrultusunda en isabetli cevapları vermeye çalışır. Bazen çizim, bazen yap-boz, bazen hatırlama, sözel ifade, bulmacaya benzer etkinlikler yapılır. Süre tutulması gereken bölümler olur. Test bataryasına göre testin süresi değişir.

IQ testi nerede ve kim tarafından yapılır?

Ülkemizde genellikle testler konusunda uzmanlaşmış psikologlar tarafından yapılır. Uygulayıcının, her bir test için zeka testini yapma konusunda yeterli eğitim ve deneyime sahip olması gerekir. Bir testi yapma sertifikası olması diğer testleri yapabileceği anlamına gelmez.

IQ testler çocuğun yaşına uygun, fiziksel standartların sağlandığı yerlerde yapılmalıdır. Bazen testler tam doğru veriyi vermez. Bu durumda güvenilirlik için birkaç test bataryası beraber kullanılabilir. Çocuğun duygusal süreçleri, kaygıları test performansını olumsuz etkileyebilir. Bu nedenle çocuğun karnı tok, çok yorgun olmadığı, moralinin iyi olduğu, korku yaşamadığı zamanda yapılan testlerden en doğru sonuçlar alınabilir.

Milli Eğitim Bakanlığına bağlı, Rehperlik Araştırma Merkezlerinde, belediyelerin aile sağlığı merkezlerinde, reabilitasyon- özel eğitim uygulayan merkezlerinde, hastanelerde ve özel psikiyatri, psikoterapi kliniklerinde zeka testleri yetkin uzmanları tarafından yapılabilir.

Bir sınav değil değerlendirme olduğu unutulmamalı, çocuğun heyecanı ve performans kaygısı tetiklenmelidir. Cevapları, düşünme şekli ve bilişsel ifadeleri çocuğu tanımak ve değerlendirmek için yapılmaktadır. Aile ve çocuk bu çalışmanın olumlu ve kendilerinin iyiliği için mevcut durumu tespit etmede kullanılacağını bilmelidir.

IQ testi çeşitleri nelerdir?

• Good Enough-Harris insan resmi çizme testi: Klinik muayene sırasında uygulanan çocuğun hem zekası hem de ruhsal dünyası hakkında bilgi veren bir IQ testidir.
• WISC-R 4: Çocuklarda çok daha ayrıntılı incelemeyi sağlar. Uzun sürmesi nedeniyle kullanımı zor bir IQ testidir.
• CAS: 5-17 yaş arasındaki çocuk ve ergenlik dönemindeki gençlerin bilişsel yeterliliğin değerlendiren bir IQ testidir. CAS IQ testi ile öğrenme ve dikkat sorunlarını tespit edilebilmektedir.
• Stanford Binet: 1905 de İlk resmileşmiş IQ zeka testidir. 2 yaşından yetişkinlere kadar uygulanır. Uzman eşliğinde yapılır. Giderek seviyesi artan 30 soru kullanılır.
• Wechsler WAIS: Yetişkinlerde kullanılan bir IQ testidir. Sözel ve performans olarak iki kategorisi vardır.
• Wechler Çocuk Zeka Testi(WISC-R): 6-16 yaş arasındaki çocuklarda en yaygın olarak uygulanan IQ testlerindendir.
• Cattell Zeka Testi
• Porteus Labirent Testi
• Alexander Zeka Testi
• Leiter Zeka Testi: Konuşma ve işitme sorunu yaşayan çocuklarda kullanılan bir IQ testidir.
• Bender Gestalt Görsel Motor algı testi: Görsel mekansal algılama, ince motor becerileri değerlendiren bir IQ testidir.
• MOXO: Bilgisayar ekranından yapılan bir IQ testidir. Zamanlama, dikkat, hiperaktivite, dürtü selliği değerlendirir.

IQ testi puanları ne anlama gelir?

IQ testi kişinin yaşına, yaşadığı ortam ve öncelikle incelenen bilişsel yeteneğe göre değişiklik gösteren bir testtir. Test, nüfusu temsil ettiğine kanaat getirilen bir grup insanın skorları üzerinden normalize edilir. Aynı yaştaki farklı bölgedeki, değişik sosyokültürel ortamdan kişilere testler uygulanır.  Sonrasında yaş sabit tutularak, ortalama skor genellikle 100 IQ kabul edilir. IQ puanları ve hangi anlamları taşıdığını şu şekilde sıralamak mümkün;

•  0-24 puan aralığı zihinsel engelli
• 25-44 puan aralığı öğretilebilir zihin engelini
• 45-75 puan aralığı eğitilebilir zihinsel engeli
• 76-89 puan aralığı donuk zeka-sınır zeka
• 90-110 puan aralığı normal zekayı
• 111-129 puan aralığı parlak zekayı
• 130-160 puan aralığı üstün zekayı
• 160 ve üstü puan ise dahiliği gösterir.

IQ testi niçin yapılır?

1. Çocuklarda gelişmekte olan beynin genel olarak zihinsel (mental) ve özel olarak bilişsel (cognitive) gelişim seviyesini değerlendirmek için IQ testleri yapılır. Örneğin; İlkokula başlayacak çocuğun okula gitmeye hazır olup olmadığını anlamakta IQ testi yardımcı olabilir.
2. Yaşına göre zekanın ileri veya geri olmasından kaynaklanabilecek davranışların olduğu durumlarda IQ testleri yapılır. Sanılanın tersine zekası yüksek çocuklarda da ciddi davranış ve uyum sorunları görülebilir.
3. Zihinsel ve davranışsal hastalıkların tanısını koymak için IQ testlerinden faydalanılır. Örneğin; dikkat eksikliği, hiperaktivite bozukluğu, öğrenme bozuklukları, disleksi gibi hastalıklarda çocuğu yapılan IQ testi doktorun değerlendirmesini destekler.
4. Bir hastalığın tanısı yanında, yapılacak eğitimsel tedavinin planlanması ve hastalığın takibini yapmada da IQ testi verileri kullanılır. Örneğin; ince motor becerilerinin değerlendirilip, eksiklerin giderilmesi için yapılması gereken egzersizlerin planlanması ve tedaviden yararlanmanın takip edilmesinde kullanılır.
5. Birçok zihinsel, ruhsal sorun oluşturan beyini etkileyen hastalıkların eşlik ettiği durumlarda IQ testi kullanılır.
6. Prematüre doğum, oturma-yürüme- konuşma gecikmelerinde, kronik bedensel hastalıkların zihni etkileyip etkilemediğini anlamak gerektiğinde, sara hastalığı, nörolojik hastalıklarda, kafa travmaları gibi durumlar sonrasında algılama ve öğrenme sorunlarına yol açan hastalıkların takip edilmesine IQ testleri yardımcı olur.
7. Eğitim, kariyer planlamasında; öğrenirken güçlü ve zayıf olduğu becerilerin değerlendirilmesinde IQ testi verileri kullanılır

Yüksek yetenekli çocukların özellikleri nelerdir?

IQ puanları çok yüksek olan üstün yetenekli çocukların erken dönemlerinde gözlenen bazı özellikleri aileleri tarafından iyi gözlemlenmesi gerekir. Üstün yetenekli çocukların sahip olduğu davranışları şu şekilde sıralayabiliriz; 

• Bebeklikte olağan dışı ataklık
• Uzun dikkat süresi
• Geniş hayal ve imgeleme gücü
• Uykuya daha az ihtiyaç duyma, enerjik olma
• Gelişimsel dönüm noktalarına daha hızlı ilerleme
• Keskin gözlem yapma
• Aşırı merak duyma
• Güçlü bellek
• Erken ve olağanüstü dil gelişimi
• Hızlı öğrenme yeteneği
• Aşırı duyarlılık
• Akıl yürütme ve problem çözme becerisi
• Mükemmeliyetçilik
• Sayılar, bulmacalar ve yap-bozlar ile oyun becerisini geliştirme
• Kitaplara aşırı ilgi duyma
• Soru sorma
• İlgi alanının oldukça geniş olması
• Gelişmiş mizah duygusu
• Eleştirel düşünebilme
• İcatlar yapabilme
• Aynı anda birkaç işi yapabilme, yoğunlaşabilme
• Yaratıcılık

Bir çocuğun üstün yetenekli olarak görülmesi için yukarıda adı geçen bütün özelliklere sahip olması gerekmemektedir. Yüksek IQ’ya sahip, üstün yetenekli bir çocukta öne çıkan bir özellik, bir başka üstün çocukta hiç görülmeyebilir. Dolayısıyla yüksek IQ puana sahip çocuklarda bireysel farklılıkların olabileceği dikkate alınmalıdır.

IQ testi hakkında sık sorulan sorular 

IQ test puanı yüksek çıkınca nasıl davranılmalıdır?

IQ puanlarını çocuklar kendisine doğrudan söylemeseniz bile “üstün zekalı” olduğunu birilerine anlatırken mutlaka duyabilir. Bu durum çevrenin çocuktan beklentilerini artırdığı gibi, çocuğun da kendisini üstün görmesine neden olur. Her iki durumda çocuğun çocukluğunu yaşamasını engellediği gibi, deneyimle kazanılan bilginin mal edilmesi sürecini bozar. Yeni öğrendikleri için emek verme çabalama, yapamadığı durumlarla baş etme, akranlarını sevip-sayma davranışları bozulur.

Ergenler özellikle IQ test yani zeka puanlarını merak ederler. Kendilerinin özel biri olduğunu duymaya ihtiyaç duyarlar. Bu nedenle IQ puanları yerine kişinin güçlü ve zayıf yönleri hakkında bilgi verilmesi doğru yaklaşım olur.

IQ testi düşük çıkarsa nasıl davranılmalı?

Her aile çocuklarının yüksek IQ puanları olmasını ister. Aileler, başka çocukların gelişimi konusunda tecrübeli değilse, hatta internetteki bilgi kirliliği içinde çok zeki olduğu için hareketli, meraklı, girişken bir çocuğu olduğunu düşünerek IQ testi yaptırmaya geldiyse, test sonucu ciddi hayal kırıklığı yaşayabilir. Çocuğunun geleceği ile ilgili kurduğu eğitim, üniversite, kariyer hayalleri IQ test puanlarının düşük çıkması ile birlikte birden bire alt üst olabilir. Aile çocuğunun düşük IQ puanı nedeniyle en karamsar senaryolar düşünmeye başlayabilir. Birden kendini, geçmişte olanları suçlamaya, bunun nedenini bulmaya uğraşır. Bu yoğun kaygı, üzüntü, öfke durumu gerçekçi değerlendirmeyi bozar. Çocuğun yetenekli ve işlevse olan birçok yönünü gelişmesini sağlamak yerine, çocuğu veya sorununu reddetmeye neden olur. Mental Retardasyon- Zeka Geriliği, bir zihinsel durumu tariften çok hakaret, küfür olarak kullanılması bu durumun en büyük sebebidir.

Aile zaman içine çocuğunun zayıf ve desteklenmesi gereken yönlerini, güçlü ve öne çıkarılabilecek becerilerini keşfedecektir. Toplumda kendine yeten, üretken bir birey olması konusunda gerçekçi kariyer planlaması yapması gerekir.

IQ testi raporu tek başına tanı koydurur mu?

IQ testi raporu kesinlikle tek başına tanı konulmasında yeterli değildir. Öncelikle testler tek başına bir tanı koydurmaz. IQ testlerinin doğru yorumlanması çocukla ve aileyle yapılan değerlendirme sonrası yapılabilir. Çocuğun doğumdan itibaren gelişimsel öyküsü alınır, çocuk psikiyatrisince muayenesi yapılır. Bazen okuldan bilgi almak, çocuğun defterlerinin incelenmesi gerekebilir. Hatta kan tahlilleri, nörolojik değerlendirme ile zihnin çalışmasını olumsuz etkileyen faktörler araştırılır. Basit bir gripten, sara hastalığına, açlıktan, uykusuzluğa birçok faktör IQ testinin performansını etkiler.

IQ sosyal medyadaki testlerle ölçülür mü?

Sosyal medyada karşınıza çıkacak bir IQ test sizin belli becerilerinizi (yap-boz çözebilme, örüntü tanıyabilme veya matematik gibi) ölçebilir; ancak bundan yola çıkarak size genel geçer bir IQ skoru veremez; verdiği skorun herhangi bir geçerliliği olmaz. Zaman kullanımı, yönergelerin takibi, çoklu analizle testin raporlaması ancak uzman biri tarafından yapılabilir.

 Zeka becerilerinizi ve hafızanızı hızlı ve kolay bir şekilde artırabileceğini iddia eden uygulamalara şüpheyle yaklaşmanız gerekir.

IQ skorlarının dışsal değerlendirmesi?

Dışsal geçerlilik bakımından yapılan çalışmalarda IQ skoru normal ve üstü olan bireylerde; sosyoekonomik statü, genel sağlık durumu, eğitimsel kazanım, gelir, ömür uzunluğu, iş performansı ve hatta yaşam doyum düzeyi ile pozitif ilintili bulunmuştur. İşsizlik, eğitimden yararlanmama, okulu terk etme, evlilik dışı çocuk sahibi olma, suç işleme ve sigara kullanımı gibi alışkanlıkları olan kişilerde IQ yani zeka skoru düşük olduğu gözlemlenmiştir.

IQ yaşla beraber değişir mi?

Teorik olarak zeka yaşının, biyolojik yaşa oranı olduğu için pek IQ puanları pek değişmez. Zekanın tanımını geniş anlamda alırsak; deneyim, olgunlaşma ve uyum konusunda zihinsel becerilerimiz her gün gelişmeye devam eder.

Normal IQ’lu çocukların zekası artırılabilir mi?

Erken eğitimsel ve çevresel müdahaleler başta IQ puanını yükseltse de uzun vadede sönümleme olduğu yönünde çalışmalar mevcut. İleri yaşta IQ puanındaki aşırı artış olmasa bile, erken çevresel ve eğitimsel yönden desteklenen çocukların, sosyoekonomik statü, genel sağlık durumu, eğitimsel kazanım, gelir, ömür uzunluğu, iş performansı ve hatta yaşam doyum düzeyinde artış olduğu bulunmuştur.

Çocuğun merak duygusu IQ’sunu artırır mı?

Erken çocuklukta öğrenilen kelime sayısı, sembol ve imgeleri kullanma, bedenin esnek ve dengeli büyümesi, çocuğun merak ve motivasyonunun yüksek olmasını sağlayan yaklaşımların zekanın değişik yönlerini geliştirdiği görülmüştür.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.