Bilirubin Nedir? Bilirubin Yüksekliği ve Düşüklüğü Ne Anlama Gelir?

Bilirubin, kanda doğal olarak bulunan, eski kırmızı kan hücrelerinin parçalanması ile oluşan sarımsı bir pigmenttir. Safrada üretilen ve bulunan bilirubin, sarılık hastalığında cildin dönüştüğü sarımsı renktende sorumludur. Bu madde karaciğerden geçtikten sonra vücuttan dışarı atılır.  Bilirubin testi ile kanda yer alan bilirubin seviyesi ölçülür. Bilirubinin yüksekliği ya da düşüklüğü karaciğer, safra yolu ve anemi gibi bazı hastalıkların habercisi olarak görülür. Karaciğerin hasar görmesi ile birlikte kan ve idrara sızabilen bilirubin, kan ve idrar testleriyle ölçülerek hastalıkların teşhis ve tedavi edilmesinde kullanılır.

Bilirubin ­Testi Nedir?

Bilirubin, karaciğer bozukluklarını taramak ve izlemek için kullanılır. Vücutta herhangi bir fonksiyonu bulunmayan bilirubinin yüksekliği ya da düşüklüğü karaciğer, safra yolu ve anemi gibi bazı hastalıkların habercisi olabilir.

Vücudun kırmızı kan hücrelerini parçalama işlemi sırasında ortaya çıkan sarımsı bir madde olan bilirubin, karaciğerde bulunur ve normal olarak sindirim sırasında vücuttan dışarı atılır. Karaciğerin hasar görmesi durumunda, bilirubin kan ve idrara sızabilir. İdrarda bilirubin, karaciğer hastalığının bir belirtisi olabilir. Bu durumda kandaki bilirubin miktarını ölçmek için bilirubin testi uygulanır. Bu maddenin vücutta bir fonksiyonu bulunmamaktadır. Bilirubin türleri şöyle sıralanır:

Unkonjuge (indirekt) bilirubin: Unkonjuge bilirubin, kırmızı kan hücrelerinin parçalanmasından sonra meydana gelen türdür.

Konjuge (direkt) bilirubin: Karaciğer tarafından işlenip glukuronik asit ile birleştirilen türdür. Konjuge bilirubin idrar yoluyla vücutta atılabilir. Karaciğerin metabolik süreçlerinde rol oynar.

Bilirubin Total: Total bilirubin, kandaki dolaşımda olan toplam bilirubin miktarıdır.

Direkt bilirubin nedir?

Direkt bilirubin, suda çözünebilen bilirubindir. Eritrositin (alyuvar, kırmızı kan hücresi) yıkımı ile oluşan indirekt bilirubin, kanda albumine bağlı olarak karaciğere taşınır. Karaciğerde glukuronik asitle birleştirilir ve suda eriyebilen direkt (konjuge) bilirubin oluşur.

Direkt bilirubin yüksekliği erişkinlerde en çok tıkanma sarılığında görülür. Tıkanma sarılığında karaciğer dışındaki safra yollarında değişik nedenlerle safra akışı durmaktadır. Safra yolu tıkanıklıklarında direkt bilirubin düzeyi artar. Önce sklera, sonra ciltte sarılığa (ikter), bağırsağa akamadığı için beyazlaşmış gaitaya ve idrarda arttığı için idrar renginin çay gibi kırmızılaşmasına neden olur.

İndirekt bilirubin nedir?

İndirekt bilirubin, suda çözünmeyen bilirubindir. Eritrositin yıkımı ile oluşur, kanda albumine bağlı olarak karaciğere taşınır. Karaciğerde indirekt bilirubin glukuronik asitle birleştirilir ve suda eriyebilen direkt (konjuge) bilirubin oluşur. Tek başına indirekt bilirübin yüksekliği varlığında eğer beraberinde karaciğer enzimleri normal, hepatit testleri de negatif ise bu durum gilbert sendromu’na işaret edebilir.

Total Bilirubin Nedir?

Total bilirubin, kanda bulunan direkt (konjige) ve indirekt (konjuge olmayan) bilirubin formlarının toplamıdır. Total bilirubin yüksekliği, direkt ve indirekt bilirubini yükselten tüm hastalıklardan etkilenir.

Bilirubin Testi Hangi Hastalıkların Tanısı İçin Yapılır?

Bilirubin testi, karaciğer bozukluklarını taramak ve izlemek için kullanılır. Hastada karaciğer hasarı, karaciğer hastalığı, safra yolu tıkanıklığı, hemolitik anemi veya karaciğerle ilişkili metabolik sorunlara ait belirti ve bulguların olduğu düşünülüyorsa bu test istenir ve yaptırılır.

Bilirubin Testi Nasıl Yapılır?

Bilirubin testi, yenidoğanlarda numuneyi topuktan alınan kan oluşturur. Bebeğin topuk derisi küçük keskin bir aletle delinir ve küçük bir tüp içine birkaç damla kan toplanır. Erişkinlerde ise bu numune koldaki damarlardan alınır.

Bilirubin Normal Değeri Nedir?

Tam kan sayımı ile kontrol edilen bilirubin değeri, karaciğer ve safra kanalı hastalıklarını tespit etmek için kullanılır. Laboratuvarlara göre farklılık gösterse de total bilirubin için 0.2 ila 1.2 mg/dL aralığı normal değer olarak kabul edilir. Bu değer unkojuge ve konjuge için ayrı ayrı ölçülebilir.

Yenidoğan bebeklerde karaciğer tam anlamıyla çalışmadığından bilirubini işlemeyebilir. Bu nedenle bebeklerde bu değer 5.2 mg/dL’nin altında olması gerekir. Bilirubin yüksekliği olduğu durumda bebeklerde yenidoğan sarılığı görülebilir. Bu durumda birkaç hafta sonra kendiliğinden düzelebilir.

Kanda bilirübin testi normal değerleri yaşa göre değişiklik gösterir. Yaşlara göre normal bilirubin değerleri şu şekilde olmalıdır:

• Prematüre bebeklerde                               0,40-12,00 mg/dl
• 0-7 günlük bebeklerde                               0,40-16,00 mg/dl
• 7 gün-1 aylık bebeklerde                            0,40-10,00 mg/dl
• 2-3 aylık bebeklerde                                   0,40-2,00 mg/dl
• 3 ay çocuklar ve yetişkinlerde                    0,40-1,35 mg/dl

Bilirubin Yüksekliği (Hiperbilirubinemi) Neden Olur?

Vücut çok fazla kırmızı kan hücresi parçaladığı durumda kanda bilirubin fazlalığı artar ve bilirubin yüksekliği görülür. Bilirubin yüksekliği, safra taşı, hepatit gibi karaciğer sorunları, travma ya da ilaç reaksiyonu gibi nedenlerden dolayı karaciğerde veya safra kanalında bir tür tıkanıklığa bağlı göz akı ve ciltte sararma olarak bilinen sarılık durumuna işaret edebilir. Karaciğerin normal bilirubin yükünü işlemekte zorlandığı durumda da bilirubin yüksekliği yani hiperbilirubinemi meydana gelir. Bunun yanında safra kanallarında veya safra kesesinde safranın yedeklenip kan dolaşımınıza sızmasına neden olan bir tıkanıklık nedeniyle de oluşabilir.

Bilirubin Düşüklüğü (Hipobilirubinemi) Neden Olur?

Bilirubin düşüklüğü, antibiyotikler, doğum kontrol hapları, uyku hapları ve nöbet ilaçları dahil olmak üzere bazı ilaçlar nedeniyle görülür ve kan testinde düşük olarak çıkar. Düşük seviyeler genellikle endişe kaynağı olarak nitelendirilmemektedir.

Bilirubin Testi İle İlgili Sık Sorulan Sorular 

Bilirubin düşüklüğünün sebepleri nelerdir?

Kafein, oksijen eksikliği, penisilin ilacı, uyku ilacı veya sakinleştirici olarak kullanılan barbitürat ilaçları, Nonsteroidal antienflamatuar olarak adlandırılan bazı ağrı kesiciler bilirubinin düşük çıkmasına neden olan etkenler arasında yer almaktadır.

Bilirubin yüksekliğinin sebepleri nelerdir?

Anemi, siroz, kan transfüzyonu reaksiyonu, viral hepatit, ilaçlara tepki
alkol sebebiyle olan karaciğer hastalığı, safra taşları gibi etmenlerin yanı sıra (Gilbert, Rotor, Dubin-Johnson, Crigler-Najjar sendromları gibi kalıtsal hastalıklarda bilirubin düzeylerinin yükselmesine neden olabilmektedir.

Bilirubin yüksekliği hangi durumlarda görülür?

Yüksek bilirubin düzeyleri, çok fazla bilirubinin üretildiği (genellikle artmış hemolize bağlı olarak) veya karaciğerin safra yollarında tıkanıklık, siroz, akut hepatit gibi karaciğer hastalıkları veya bilirubin metabolizmasındaki kalıtsal sorunlar nedeniyle karaciğerin bilirubini ortamdan zamanında ve yeterince uzaklaştırma kapasitesinin olmadığı durumlarda görülür. Bununla birlikte açlıkta, yorgunlukta ve enfeksiyon hallerinde kısa süreli bilirubin artışları olabilir ancak bu durum genellikle önemli bir sorun yaratmaz.

Bilirubin yüksekliği nedir?

Bilirubin yüksekliği, sarılık olarak tanımlanan, ciltte ve göz akında sararma şeklinde fark edilen duruma yol açar. Bilirubin temel olarak karaciğerde alyuvarlar yıkımı sonrası açığa çıkan artık madde olduğu için, bilirubin yüksekliği vücutta anormal hızlı alyuvar yıkımı olduğu anlamına gelebilir. Bilirübin yüksekliği,direkt ve indirekt bilirübin yüksekliği olarak iki ana başlıkta incelenebilir.

Bilirubin düşüklüğü nedir?

Kanda ve idrarda bilirubin seviyesinin düşük çıkması endişelenecek bir durum değildir ve genellikle takip gerektirmez.

Sarılık nedir?

Karaciğer ve kan hastalıkları gibi rahatsızlıklarda bilirubinin kandaki seviyesi yükselir, buna sarılık (ikter, ikterus) denir. Yetişkinlerde sarılık ve bebeklerdeki sarılığın ortaya çıkış şekli farklı olur.

Sarılığın nedenleri nelerdir?

Yüksek bilirubin ile birlikte enfeksiyon ya da virüsler de sarılık nedenleri arasında yer alabilir. Bunlar da sarılığın hangi çeşit olduğunu belirler.

Sarılığın belirtileri nelerdir?

Göz içi ve ciltte sarılık, en başlıca sarılık belirtisi olmaktadır. Bununla birlikte kaşıntı, karın ağrısı, açık renkli dışkı, kilo kaybı ve ateş gibi semptomlar da sarılık hastalığı belirtileri arasında yer alır.

Sarılık tedavisi nasıl yapılır?

Öncelikle sarılığa sebep olan bilirubin seviyesinin normal düzeylere düşürülmesi gerekmektedir. Bilirubinin vücuttan uzaklaştırılması sarılık tedavisinde büyük önem taşır. Burada önemli olan şey; sarılığın altında yatan nedenleri tedavi etmeye dayalıdır. Sarılık tedavi şekilleri, hemolitik sarılık, hepatosellüler sarılık, tıkanıklık sarılığı tedavisi olmak üzere farklılık göstermektedir. 

Yetişkinlerde sarılık ne kadar sürer?

Sarılık nadiren de olsa kendi kendine geçmektedir. Kendi kendine geçen sarılıklar genelde karaciğerdeki anlık fonksiyon bozukluklarından kaynaklanmaktadır. Bu süre yaklaşık olarak üç haftadır. Sarılık vakalarının yüzde doksan beşine ise tıbbi olarak müdahale edilmesi gerekir. Bilirubinin uzaklaştırılması için yapılan takviyeler dört – altı hafta kadar sürebilir. Karaciğer hasarının tedavisinde kullanılan ilaçlar ve diğer yöntemler iki aylık iyileşme süresini getirmektedir. Eğer safra kanalının tıkanmasından kaynaklanan sarılık var ise de tedavi cerrahi olarak gerçekleştirilmektedir ve iyileşme bir hafta kadar sürmektedir. Hepatit B kaynaklı olarak gelişen sarılık hastalığı ise hastalık geliştikçe yeniden tedavi edilmektedir.

Yenidoğan bebeklerde sarılık nedir?

Bebeklerde gözlenen sarılığa yenidoğan sarılığı denir. Bebeklerdeki sarılığın birçok nedeni olabilir. En sık gözlenen nedenlerden bir tanesi fizyolojik sarılıktır. Bebeklerin karaciğeri, doğduktan sonra bilirubin yıkılması görevini plasentadan daha yeni devir aldığı için gelişmekte olan karaciğer, bilirubinin uzaklaştırılmasını ilk zamanlar etkin bir şekilde gerçekleştiremez. Zaman geçtikçe karaciğer bilirubini etkin bir şekilde uzaklaştırır ve belirtiler kendiliğinden kaybolur. Yenidoğan bebeklerde iki tür sarılık belirtileri oluşabilir. Yenidoğan bebek sarılığı ile aynı belirtileri gösteren anne sütü sarılığı birbirinden farklı durumlardır.

Uzamış sarılık ne kadar sürer?

Uzamış sarılık olarak tanımlanan tablo, zamanında doğan bebeklerde iki hafta, erken doğanlarda ise üç haftadan uzun sürebiliyor. Sarılık değerleri ve sarılık süresinin uzun olduğu bu durumun detaylı değerlendirilmesi ve nedenlerinin tespit edilmesi gerekmektedir.

Anne sütü sarılığı nedir?

Anne sütü sarılığının geç ve erken olmak üzere iki çeşidi bulunur. Erken anne sütü sarılığı anne sütünün yetersiz kaldığını gösterir. Geç anne sürü sarılığında ise neden anne sütünün kendisi olmaktadır.  β-glukunoridaz isimli enzimler ve bazı maddeler, bağırsaklarda bulunan bilirubinin geri emilimine neden olduğu için enzim hareketini artırır. Bu hareket esnasında dışarı atılamayan bilirubin bir süre sonra kana karışarak bebeğin sarılık olmasına neden olur.

Yenidoğan bebeklerdeki sarılık belirtileri nelerdir?

Yenidoğan bebekte sarılık belirtileri arasında artmış uyku hali, dışkı ve idrar renginde değişme, emme güçlüğü görülür. Sarılık olan bebeklerde belirtiler kafada başlar ve vücuda yayılır. Artan sarılıkta en son el ve ayak gibi organlar sarı rengi alır. Bebeklerde geç başlangıçlı bir sarılık türü gözlenmişse ise bu genelde anne sütü sarılığı nedeniyledir. Bu tür sarılık yaklaşık 2-3 ay sürebilir. Kandaki bilirubin seviyesi tehlikeli sınıra ulaşmadığı sürece anne sütüne ara verilmez. Bilirubin yüksekliği tedavi edilmediği takdirde kalıcı beyin hasarına neden olabilir.

Yenidoğan bebeklerde sarılık tedavisi nasıl uygulanır?

* En çok merak edilen sorular arasında “Yenidoğan sarılığı nasıl geçer” önemli bir yer tutmaktadır. Öncelikle yenidoğan bebeklerin hemen emzirilmeye başlanması gerekir. Doğumdan hemen sonra emzirmek sarılık gelişme riskini azaltmaya yardımcı olabilir ve hatta bebekte zaten sarılık varsa tedavi etmeye başlayabilir. Erken kilo alımı bebeğin gelişimine yardımcı olur ve karaciğerin görevini gerçekleştirmesini kolaylaştırır.

• Bebeklerin sık sık beslenmesi gerekir.
• Bebek gün içerisinde çıplak olarak ya da sadece beziyle bir veya iki kez beş dakikayı aşmayacak şekilde güneş ışığına maruz bırakılmalı.
• Eğer bilirubin seviyesi yüksek ise bebek “fototerapi” denilen özel dalga boyunda ışık yayan lambalar altında ışık tedavisine tabi tutulur. Bu ışık sarılığa neden olan bilirubinin idrarda çözünerek vücuttan atılmasını sağlar.

Kernikterus nedir?

Yeni doğan bebeklerin şiddetli sarılık geçirmeleri halinde, kanda yükselen bilirubinin kan-beyin bariyerini geçerek beynin bazı çekirdeklerine zarar vermesi durumuna kernikterus denilmektedir. Bu durumu yaşayan çocuklarda zeka geriliği ve spastisite görülebilir.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.