Amilaz Nedir? Amilaz Yüksekliği ve Düşüklüğü Ne Anlama Gelir?

Amilaz, ağırlıklı olarak pankreas ve tükürük bezlerinde bulunan, karbonhidratları parçalamasına yardımcı olan sindirim sistemi enzimidir. Pankreas ve tükürük bezleri çok yüksek konsantrasyonlarda amilaz içerir. Amilaz ayrıca bir dizi başka organ tarafından da daha düşük konsantrasyonlarda üretilir. Amilaz yüksekliği, pankreas hasar gördüğünde, bu sindirim enzimleri kana karışır ve seviyeleri normalden daha yüksek olur. 200 U/L ve üzeri amilaz değeri pankreatit varlığına işaret eder. Daha yüksek sonuçlar pankreasta daha ciddi bir sorun olabileceğini gösterir. Diğer yandan safra kesesi sorunları, ciddi yanıklar, böbrek rahatsızlıkları, inflamatuar bağırsak sorunları ya da meme, kolon veya akciğerde kansere de işaret edebilir.

Amilaz Nedir?

Amilaz, esas olarak tükürük bezleri ve pankreas sıvısında bulunan, sindirim sürecini tetikleyen bir proteindir. Amilaz, vücudun nişasta ve glikojen gibi karbonhidratları parçalayarak basit şekerlere dönüştürmesine yardım ettiği için enzim olarak sınıflandırılır. İnsan vücudunda amilaz enziminin büyük bir çoğunluğunu pankreas karşılar. Amilaz enzimi yüksek oranda pankreastan salgılandığı için, hastalarda karın ağrısı, bulantı veya eşlik eden ateş şikayetleri varlığında pankreas kaynaklı hastalık olabileceği akılda tutulmalıdır.

Amilaz testi nedir?

Amilaz enziminin normal değerinin üstünde ya da altında olması durumunda uygulanan bu test genellikle pankreas hastalıkları ve sindirim sistemi rahatsızlarının tespiti için uygulanmaktadır. Kan ve idrarda bulunan amilaz miktarına bakılarak durum değerlendirmesi yapılmaktadır.

Amilaz için Normal Değerler Nelerdir?

Laboratuvara göre değişmekle birlikte, amilaz için normal aralıklar kan testinde litre başına 30 ila 140 U/L, idrar testindeki aralıklar ise saatte 2,6 ila 21,2 IU/h'dir. Kan testinde 110 U/L ya da idrar testinde saatte 21,2 IU/h çıkan değer amilaz yüksekliği olarak kabul edilir. Kan tahlilinde 30 U/L ya da idrar testinde saatte 2,6 IU/h altında kalan bir değer ise amilaz düşüklüğü olarak görülür.

Amilaz Yüksekliği Nedir?

Hiperamilazemi yani amilaz yüksekliği, kandaki enzimin litre başına 140 U/L üzerinde olmasıdır ve genellikle pankreasta bir sorun olduğunun işaretidir. 200 U/L ve üzeri bir ölçümde pankreasta iltihap, apandisit, safra hastalıkları, böbrek sorunları ve kanser gibi ciddi sağlık sorunlarından şüphelenilir.

Amilaz Yüksekliği Neden Olur?

Amilaz değerinin çok yüksek olması pankreastaki kanallardan birinin tıkanmış veya hasar görmesi sonucu yaşanır ve pankreası etkileyen bir rahatsızlığın varlığını gösterir. Amilaz yüksekliği birçok nedene bağlı olarak görülebilir ancak yaygın nedenleri şunlardır:

• Pankreatit gibi pankreas rahatsızlıkları
• Safra kesesi sorunları
• Tükürük bezi enfeksiyonları
• Aşırı alkol alımı
• Nörolojik rahatsızlıklar
• Dış gebelik
• Apandist
• Anoreksiya
• Strees
• Mide ülserleri
• Kabakulak

Pankreatit gibi pankreas rahatsızlıkları

Pankreasta iltihaplanma meydana geldiğinde pankreasın ürettiği sindirim enzimleri (amilaz dahil) anormal bir şekilde kana salınır. Akut pankreatitte amilaz seviyeleri hızla yükselirken, kronik pankreatitte hafif veya orta derecede bir yükseklik meydana gelebilir. 

Safra kesesi sorunları (Safra taşları, kolesistit)

Safra taşları veya safra kesesi iltihabı, pankreas kanalında tıkamaya yol açarak pankreasta enzimlerin birikmesine yol açabilir. Bu durum, amilazın kana sızmasına yol açabilir ve bu durum da amilaz yüksekliğine sebebiyet verebilir. 

Tükürük bezi enfeksiyonları

Tükürük bezlerinde (özellikle parotis bezinde) iltihap oluştuğunda bezlerin salgıladığı amilaz kana karışarak amilaz seviyesini yükseltir. Özellikle kabakulak gibi viral enfeksiyonlar bu duruma neden olabilir.

Aşırı alkol tüketimi

Alkol tüketimi, pankreas hücrelerine zarar vererek pankreatiti tetikleme riskine sahiptir. Pankreasın zarar görmesiyle birlikte amilaz kana karışarak amilaz seviyesinde yüksekliğe yol açabilir.

Nörolojik rahatsızlıklar (inme, kafa travması)

Merkezi sinir sistemiyle pankreas arasında bağlantı olduğu düşünülmektedir. Sinir sistemi hasar gördüğünde, pankreastan enzim salınımında anormallikler oluşabilir ve amilaz seviyeleri yükselebilir.

Dış gebelik (Ektopik gebelik)

Fallop tüplerinde gelişen bir gebelik (dış gebelik) yırtıldığında, karın içinde kanama ve iltihaplanma oluşabilir. Meydana gelen bu inflamasyon, pankreas ve diğer organlardan amilaz salınımını artırabilir.

Apandisit

Apandis iltihaplandığında ve patladığında, karın içi iltihaplanma oluşur. Bu süreçte amilaz üreten organlardan enzim salınımı artabilir.

Anoreksiya

Anoreksiya, şiddetli açlıkla karakterize bir beslenme bozukluğudur. Şiddetli açlık veya beslenme bozuklukları, pankreas fonksiyonlarında bozulmaya yol açabilir. Aynı zamanda stres hormonları da pankreası etkileyerek amilaz üretimini artırabilir. Bu durum amilaz yüksekliğine yol açabilir. 

Stres

Vücuda birçok zararı bulunan stres, vücutta kortizol ve adrenalin gibi hormonların artışına neden olarak pankreas fonksiyonlarını etkileyebilir. Özellikle kronik stres, pankreasın enzim salınımında dengesizliklere neden olabilir ve amilaz seviyelerini yükseltebilir.

Mide ülserleri

Mide veya onikiparmak bağırsağındaki (duodenum) ülserler, mide zarında iltihaplanmaya yol açabilir. Bu iltihaplanma, pankreası uyararak amilaz üretiminin artmasına neden olabilir.

Kabakulak

Kabakulak hastalığına neden olan virüs, özellikle tükürük bezlerini hedef alarak bezlerin şişmelerine ve iltihaplanmalarına yol açar. Tükürük bezlerinin hasar görmesiyle amilaz kana sızarak değerleri yükseltebilir.

Amilaz Düşüklüğü Nedir?

Amilaz düşüklüğü, tükürük bezi ve pankreasın bazı ilaçların kullanımına bağlı yeterli enzim üretemediği anlamına gelir ve pankreas, karaciğer veya böbrek hastalıklarını ya da kistik fibrozisi işaret edebilir. 

Amilaz Testi Neden Yaptırılmalıdır?

Amilaz testi, amilazın düşmesine veya yükselmesine neden olan hastalıkların tanı ve takibi için yapılmaktadır. Genellikle pankreas hastalıklarının bazı ağır semptomlarının ortaya çıkması nedeni ile uygulanan bu testin tedavi sürecinin erken dönemde başlatılması önem arz etmektedir.

Testin uygulanmasına neden olabilecek bazı pankreas hastalıklarının belirtileri şu şekilde sıralanabilir;

• Yüksek ateş
• Şiddetli karın ağrısı
• Bilinç kaybı
• Mide bulantısı
• Gaz sancıları
• Kaşıntı 

Amilaz ile İlgili Sık Sorulan Sorular

Amilaz değeri kaç olmalıdır?

Amilaz enzim için normal değer aralığı 19-86 U/L olarak belirtilebilir.

Amilaz yüksekliği ne anlama gelir?

Kanda veya idrarda yapılan ölçümde amilaz değerinin yüksek olması, pankreas veya tükürük bezlerinde bir sorun olabileceğini gösterir.

Amilaz değeri nasıl ölçülür?

Amilaz enziminin değer tanısında sıklıkla kullanılan hızlı, ucuz, basit bir kan veya idrar laboratuvar testi aracılığıyla ölçülür.

Amilaz düşüklüğünün tedavisi var mıdır?

Asıl tedavi altta yatan hastalığın tespit edilip tedavi edilmesidir. Düşüklüğün yaşandığı evrede karbonhidrat alımının azaltılması ve pankreatik enzim içeren ilaçların kullanılması önerilebilir.

Amilaz yüksekliği çölyak hastalığı belirtisi midir?

Çölyak gluten içeren gıdalara karşı vücutta immün yanıt oluşumu ile gelişen bir hastalıktır. Ancak bu hastalıkta amilaz yüksekliği beklenen bir durum değildir.

Amilaz değeri nasıl düşürülür?

Genel olarak amilaz seviyelerini düşürmek için öncelikle yüksekliğe neden olan faktörlerin belirlenmesi gerekir. Bunlara bağlı olarak amilaz seviyelerini düşürmek için genellikle bol su tüketimi, pankreası zorlayacak ağır ve yağlı gıdalardan kaçınmak, alkolden uzak durmak, stresten kaçınmak, doktor tavsiyesiyle pankreas dostu besinler tüketmek, gerekirse de doktor kontrolünde enzim düzenleyici ilaçlar kullanmak gerekebilir. 

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.