ACTH (Adrenokortikotropik Hormon) Nedir? ACTH Düşüklüğü Ve Yüksekliği Nedir?

ACTH (adrenokortikotropik hormon), hipofiz bezinin ön lobunda üretilen, böbrek üstü bezlerde üretilen kortizol, aldosteron ve androjen hormonlarının üretimini artıran ve uyaran hormondur. Özellikle stres hormonu olarak bilinen kortizolun salgılanmasını sağlayarak vücudun dengesi konusunda önemli bir rol oynar. ACTH değerindeki dengesizlikler kortizol fazlalığına sebebiyet vererek ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. ACTH kan tahlili ya da testiyle bu hormon değerlerinin kontrolü sağlanarak ACTH düşüklüğü ve yüksekliğine müdahale edilir.

ACTH (Adrenokortikotropik Hormon) Nedir?

ACTH (adrenokortikotropik hormon), hipofiz bezinizin ön lobu tarafından salgılanan ve vücudun stres hormonu olan kortizolun salgılanmasını tetikleyen hormondur. ACTH hormonunun salınması adrenal bezlerini, kortizol, aldosteron ve androjenler üretimini artırır ve tetikler. Kortizol, vücutta kişinin stresle başa çıkmasına yardımcı olurken, metabolizma, bağışıklık sistemi ve kan şekeri düzenlemesinde de önemli bir role sahiptir. ACTH düşüklüğü ya da yüksekliği, Cushing sendromu ve Addison hastalığı gibi sağlık sorunlarına yol açabilir.

ACTH Testi Nedir?

ACTH (Adrenokortikotropik Hormon) testi, adrenal bezlerinin tepkisini ölçerek kanda yer alan ACTH seviyelerini ortaya çıkaran bir testtir. Bu test sayesinde adrenal bezlerinin vücuttaki işleyişi ve hipofiz bezi değerlendirilir. Bunlarında yanında ACTH testi, yüksek kortizol seviyeleri durumunda görülen Cushing sendromu veya düşük kortizol seviyelerinde görülen Addison hastalığı gibi adrenal bezlerle ilgili rahatsızlıkların teşhisine yardımcı olur. Kişiden kan örneği alındıktan sonra laboratuvarda analiz edilir ve sonuçları Endokrinoloji uzmanı tarafından değerlendirilir.

ACTH Testi Normal Değeri Kaç Olmalıdır?

ACTH testi normal değerleri laboratuvara göre farklılık gösterebilir.  ACTH, mililitre başına pikogram (pg/mL) kan cinsinden ölçülür. Bu testin normal değerleri şöyle açıklanabilir:

• Sabah alınan kan örneği: 10-50 pg/mL (pikogram/mililitre)
• Akşam alınan kan örneği: 5-10 pg/mL

ACTH test sonuçlarını kişinin uyku süresi, stres altında olup olmadığı, hamilelik ya da adet döneminde olması ya da depresyon gibi çeşitli nedenlerle etkilenebilir. Bu nedenle uzman doktor kişinin bu durumlarını da göz önünde bulundurarak test sonuçlarını değerlendirir. Birbiriyle ilişkili oldukları için ACTH ve kortizol düzeylerine genellikle birlikte bakılır.

ACTH Düşüklüğü Neden Olur?

ACTH düşüklüğü, yapılan kan tahlilinin ardından vücuttaki adrenokortikotropik hormon seviyesinin düşük olmasını ifade eder. ACTH düşüklüğü hipofiz bezinin yetersiz çalışması, enfeksiyon ve tümör gibi vücutta çeşitli sağlık sorunlarına işaret edebilir. ACTH düşüklüğü nedenleri şöyle sıralanabilir:

Cushing sendromu

Cushing sendromu kişide ACTH düşüklüğüne neden olabilir. Bu durum böbrek üstü bezi tümöründen veya uzun süreli kortikosteroid ilaç kullanımından kaynaklanır. Özellikle de aşırı kortizolün hipofiz bezini düzenli miktarda ACTH salgılamasını engellemesi ile görülür.

Hipopituitarizm

Hipofiz bezi tarafından üretilen hormonlardan birinin eksikliğinin olduğu durumda nadir olarak görülebilir. ACTH bu noktada etkilenen hormonlardan biri olarak test yapıldığı durumda ACTH düşüklüğü görülme olasılığı vardır. Hipofiz bezine karşı oluşan herhangi bir hasar hipopituitarizme neden olur.

Addison hastalığı

Adrenal bezlerin yetersiz çalışması sonucu kortizol üretimi azalır ve buna bağlı olarak ACTH düşüklüğü görülme olasılığı artabilir.

Travma veya cerrahi müdahaleler

Hipofiz bezine zarar veren kafa travmaları veya beyin cerrahisi, ACTH üretimini olumsuz etkileyebilir.

Enfeksiyonlar ve tümörler

Hipofiz bezini etkileyen enfeksiyonlar veya tümörler nedeniyle kan tahlili sonucunda kişide ACTH düşüklüğü görülebilir.

Bunların yanında ACTH düşüklüğü, kronik yorgunluk, kaslarda zayıflık, düşük kan şekeri, karın ağrısı ve anksiyete gibi belirtilere neden olur.

ACTH Yüksekliği Neden Olur?

Kan tahlili sonucunda kişide ACTH yüksekliği görülüyorsa vücutta yüksek kortizol seviyeleri bulunuyor olarak tanımlanır. Kortizol vücudu birçok şekilde etkilediğinden genellikle yan etkilere neden olur. Bunun yanında kişinin böbreküstü bezleri yeterli oranda çalışmayıp kortizol üretmediği durumda da ACTH yüksekliği görülebilir. ACTH yüksekliği görülme nedenleri şöyle sıralanabilir:

Cushing hastalığı

Cushing hastalığı nedeniyle kişinin hipofiz bezinde yer alan iyi huylu tümör aşırı miktarda ACTH üreterek vücutta kortizol seviyelerinin yükselmesine neden olur. Bu da kan tahlilinde ACTH yüksekliğinin görülmesine sebebiyet verir.

Ektopik adrenokortikotropik hormon tümörü

Hipofiz bezinin dışında bulunan bir tümör aşırı adrenokortikotropik hormon salgılayarak ACTH yüksekliğine neden olur. ACTH üretebilen tümörler arasında akciğerin iyi huylu karsinoid tümörleri, tiroidin medüller karsinomu, pankreasın adacık hücreli tümörleri, akciğerin küçük hücreli tümörleri ve timus bezinin tümörleri yer alır.

Birincil adrenal yetmezlik

Adrenal bezlerinde yer alan bir hasar nedeniyle kişinin vücudu yeterli miktarda kortizol üretimi gerçekleşmez. Bu da Addison hastalığının oluşmasına neden olur. Birincil adrenal yetmezliğinin de en yaygın nedenleri arasında Addison hastalığı yer alır. Sonuç olarak hipofiz bezi adrenal bezlerini uyarmaya çalışmak için aşırı ACTH salgılayarak ACTH yüksekliğine neden olur.

ACTH düşüklüğü belirtileri arasında kilo alımı, ciltte değişiklikler, yüksek kan şekeri, depresyon, hormon dengesizlikleri ve halsizlik yer alır.

ACTH Hakkında Sık Sorulan Sorular

ACTH ne işe yarar?

ACTH yani adrenokortikotropik hormonu, böbrek üstü bezinden kortizol ve androjen gibi hormonlarında salgılanmasını tetikler ve kontrolünü sağlar.

ACTH artarsa ne olur?

ACTH arttığı yani yüksekliği görüldüğü durumda kişinin vücuttaki kortizol düzeyi yüksek olduğu anlaşılır. Bu kişilerde Addison hastalığı (böbrek üstü bezi hasarı) ve hipopituitarizm hastalıkları görülebilir.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.