Güneş Çarpması Belirtileri Nelerdir? Güneş Çarpmasına Ne İyi Gelir?

Güneş Çarpması Nedir?

Güneş çarpması, ısının en yüksek olduğu ve güneşin dünyaya dik açıyla geldiği öğle vaktinde kişinin bu ısıya maruz kalması durumunda görülen sıcak çarpmasıdır. Güneş çarpması yaşandığı durumda kişinin vücut ısısı 40 derecenin üzerine çıkarak ve aşırı terleme görülür. Tıbbi adıyla hipertermi olarak bilinen güneş çarpması, vücut sıcaklığının tehlikeli seviyeye geçmesi olarak da ifade edilebilir.

Güneş Çarpması Nasıl Oluşur?

Güneş çarpması, özellikle öğle vakti, güneş ışınlarının dik geldiği zamanlarda kişiyi etkileyerek aşırı sıvı ve tuz kaybına nedeniyle oluşur. Aşırı sıcak havalarda, beden ısısını ayarlayan mekanizmanın bozulmasıyla gelişen güneş çarpması, daha çok çocuklarda görülse de hemen hemen tüm yaş grupları için tehlikelidir.

Rüzgarsız günlerde güneş çarpması riskinin arttığı da unutulmamalıdır. Uzun süre yüksek sıcağa maruz kalmak ve vücudun normal sıcaklığına dönebilmek için yeterince sıvı kaybedememesi güneş çarpmasını da beraberinde getirmektedir. Vücut sıcaklığı organları tahrip edecek derecede çok yüksek seviyelere ulaşabilir. Özellikle 40 derecenin üzerindeki sıcaklıklarda ortaya çıkan güneş çarpması, çocuk ve yaşlılarda daha düşük sıcaklıklarda da görülebilir.

Güneş Çarpması Neden Olur?

Güneş çarpmasının en büyük nedeni aşırı sıcaklığa ve güneşli ortama maruz kalma nedeniyle meydana gelir. Hem tatil amaçlı deniz kıyısında geçirilen vakitler hem de normalin üzerinde sıcaklık seviyesine sahip ortamlarda çalışmak güneş çarpmasının en büyük nedenlerinden biridir. Bunun yanı sıra nemli hava da soğutma mekanizmasını azaltarak güneş çarpmasına sebep olabilir. Yüksek sıcaklıklarda fazla alkol tüketmek, kalın giyinmek ve aşırı besin tüketmek de güneş çarpmasını tetikleyebilir.

Güneş çarpması nedenleri şöyle sıralanabilir:

• Yüksek sıcaklığa maruz kalmak
• Yüksek nem oranı olan ortamda bulunmak
• Gün içerisinde yetersiz sıvı alımı
• Sıcak havada yoğun fiziksel aktivite yapmak
• Giysilerin koruyuculuğundan yararlanmama

Sıcak havada insan vücudu kan akışını deri yüzeyine doğru artırır. Terleme ve soluk verme ile kendisini fazla ısıdan kurtarır. Terleme ve soluk almanın tam olarak gerçekleşemediği durumlarda sıcak bitkinliği ve güneş çarpması da kaçınılmaz hale gelir. Sodyum ve klor kaybı ile birlikte güneş çarpması belirtileri de görülmeye başlar.

Güneş Çarpması Belirtileri Nelerdir?

Güneş çarpmalarında, baş ağrısı, bulantı, kusma, yüksek ateş, ciltte kuruma ve ter atamama, çarpıntı, kafa karışıklığı, konuşmada peltekleşme ve ciltte kızarıklık gibi belirtiler ortaya çıkar.

Güneş çarpması belirtileri genel olarak şunlardır:

• Şiddetli baş ağrısı
• Terleme ile ilgili değişiklik
• Baş dönmesi ve sersemlik hissi
• Ciltte kızarıklık ve kuruluk
• Kas krampları
• Mide bulantısı
• Hızlı kalp atışı (çarpıntı)
• Yüksek ateş
• Sığlaşan solunum
• Aşırı susama
• Kafa karışıklığı
• Nöbet geçirme
• Bilinç kaybı

Güneş Çarpmasında Kimler Risk Altındadır?

Güneş çarpması durumunda özellikle kronik hastalıkları olan hastalar ( yüksek tansiyon, şeker hastalığı, kronik böbrek yetmezliği olanlar), kanser hastaları, aşırı kilolu veya kaşektik olan kişiler, psikiyatrik rahatsızlığı olanlar, 65 yaş üzeri kişiler, 5 yaş altı çocuklar, gebeler sıcak yaz aylarında çok daha dikkatli olmalıdır.

Güneş Çarpmasında İlk Yardım Nasıl Olmalıdır?

Güneş çarpmasına maruz kalan kişi hemen serin olan bir yere alınarak üzerinde sıkı giysiler varsa gevşetilir ve kusma riskine karşı yan yatırılır. Vücut ısısını düşürmeye yönelik başına göğsüne ve koltukaltlarına soğuk su ile ıslatılmış bez koyulabilir veya soğutucularla soğutmaya çalışmak gerekir. Kan dolaşımını başa doğru yönlendirmek kişinin için ayaklarını yükseltmek, kol ve bacaklara masaj yapmak, duş aldırmak da gerekebilir.  Kişinin bilinci açıksa sıvı alımının sağlanması, bilinç kapalı ise kesinlikle içmesi için sıvı verilmemesi takip ve tedavi amaçlı en yakın sağlık kuruluşuna ulaştırılması gerekir. 

Güneş çarpması durumunda bunları yapmayın.

• Hastanın bilinci yerinde değilse su içirilmemelidir.
• Alkol koklatılmamalıdır.
• Katı yiyecekler çok tehlikeli sonuçlar doğurabilir. Bu nedenle kesinlikle verilmemelidir.

Güneş Çarpmasında Teşhis Nasıl Yapılır?

Güneş çarpması teşhisi hastanın semptomları gözden geçirildikten, kan basıncı ve sıcaklık değerleri ölçüldükten sonra konur. Bunun için öncelikle ağız içi sıcaklığı yerine rektal sıcaklık ölçülür. Gerekirse hastadan kan ve idrar örneği de istenir.

Güneş Çarpması Tedavisi Nasıl Olur?

Güneş çarpmasında tablo kötüye gidiyorsa tuz ve elektrolit seviyelerini belirlemek için kan testleri kullanılır. Kan testi sonucuna göre de hastaya sıvı terapisi uygulanabilir. Güneş çarpması sonrasında oluşabilecek komplikasyonlar nedeniyle böbrek yetmezliği gibi durumlara karşı hasta birkaç hafta takip edilir. Sıvı ve tuz dengesi ile sıcaklık değişimleri gözlem altında tutulur.

Güneş Çarpmasına Ne İyi Gelir?

Güneş çarpması görüldüğü durumda ani müdahale gerekebilir. Güneş çarpması durumunda, etkilenen kişiyi gölgeye veya serin bir yere almak, vücut ısısını düşürmek için özellikle boyna, kasıklara ve koltuk altı bölgeleri başta olmak üzere soğuk kompres uygulamak ve bol su içirmek güneş çarpmasına iyi gelir.

Güneş çarpmasında uygulanabilecek yöntemler şunlardır:

• Gölgeye ve serin olabilecek bir bölgeye geçmek
• Soğuk duş almak ya da soğuk kompres uygulamak
• Sıvı tüketimini artırmak (su, spor içecekleri ve hafif tuzlu sıvılar)
• Bacakları havaya doğru kaldırmak

Gölgeye ve serin olabilecek bir bölgeye geçin

 Güneş çarpması yaşayan kişi, belirtileri gördüğü ve vücut ısısı yükseldiği durumda hemen serin ve gölgeli bir yere geçmesi gerekir. Böylelikle doğrudan güneş maruz kalması engellenir.

Sıvı tüketimini artırın

Güneş çarpması yaşandığı durumda sıvı takviyesi almak büyük önem taşır. Kişi güneş çarpmasına bağlı olarak aşırı terleme ile sıvı kaybı yaşayabilir. Bu durumda vücutta dehidrasyon görülebilir.

Soğuk suyla ıslatılmış bezlerden yararlanın

Kişinin güneş çarpmasına bağlı olarak artan vücut sıcaklığını düşürmek için soğuk suyla ıslatılmış bezlerle vücudu silmek önemlidir. Soğuk duş almak da bu noktada etkili yöntemler arasında yer alır.

Soğuk hava akışını artırın

Kişiyi serin tutmak için vantilatör veya klimadan yararlanabilirsiniz. Kişi kendisi güneş çarpması yaşıyorsa mutlaka serin bir ortama geçerek hava akışının soğuk olduğu bölgede dinlenmesi gerekir.

Gevşek ve hafif giysilerden yararlanın

Güneş çarpması yaşayan kişinin üstüne sıkı ve kalın giysiler bulunuyorsa yerine hafif ve gevşek giysiler giymesine yardımcı olmak gerekir. Böylelikle kalp atışının yavaşlaması ve kişinin vücudunun nefes almasına destek olunur.

Bacakları havaya doğru kaldırın

Güneş çarpması yaşayan kişiye ilk müdahale olarak sırt üstü yatırmak ve bacakları biraz yukarı kaldırmak kan akışının iyileşmesine yardımcı olur. Bu durum aynı zamanda bayılma riskini azaltır.

Güneşten korunmaya özen gösterin

Güneşin en yoğun olduğu saatlerde (10:00-16:00) doğrudan güneş ışığından kaçınmak önemlidir. Güneş çarpması yaşanmaması için geniş kenarlı şapka kullanmak ve güneş koruyucu kremlerden yararlanmak gerekir.

Yavaş ve dengeli aktivite yapın

Sıcak havalarda güneş çarpmasına karşı ağır fiziksel aktivitelerden kaçınmak ve dinlenme molaları vermek önemlidir. Bu durum güneş çarpmasını önleyerek oluşan çarpmanın önüne geçer.

Aşırı terleme nedeniyle tuz ve mineral tüketimini artırın

Aşırı terlemeye bağlı olarak meydana gelen tuz kaybının önüne geçmek için tuzlu besinlerden yararlanmak önemlidir. Böylelikle terlemeyle vücuttan atılan mineral kaybını önlenir.

Güneş gözlüğü kullanmayı ihmal etmeyin

Güneş ışınları özellikle öğle vaktinde gözleri de etkileyebileceğinden güneş gözlüğü kullanımına özen gösterin. Böylelikle UV ışınlarına karşı önlem alarak güneş çarpmasına karşı korunma gerçekleştirilir.

Bu önlemler, güneş çarpmasının önlenmesine ve belirtilerinin hafifletilmesine yardımcı olabilir. Fakat şiddetli belirtiler görüldüğü durumda mutlaka tıbbi yardım alınmalıdır.

Güneş Çarpmasından Nasıl Korunmalı?

Güneş ve yüksek sıcaklığın zararlı etkilerinden vücudumuzu korumak için bol sıvı tüketimi, doğru giysi giyinmek ve güneş koruyucu ürünlerden yararlanmak önemlidir. Güneş çarpmasına karşı alınabilecek önlemler şöyle sıralanabilir:

• Mecbur kalmadıkça güneşin yoğun olduğu saatlerde dışarıya çıkılmamalı,
• Terletmeyen ince, açık renkli ve bol giysiler tercih edilmeli,
• Mutlaka güneş gözlüğü, şapka ve şemsiye gibi güneş ışığından koruyacak aksesuarlar kullanılmalı,
• Güneşe çıkmadan yarım saat önce güneş koruyucu kremler sürülmeli
• Günde en az 2,5-3 lt sıvı tüketilmeli (ayran soda su vb.)
• Sindirimi kolay hafif yiyecekler tercih edilmeli
• Fırsat buldukça ılık duş alınmalı
• Uzun ve ağır egzersizlerden kaçınılmalıdır.

Güneş Çarpması Hakkında Sık Sorulan Sorular

Çocuklarda güneş çarpmasına karşı dikkat edilmesi gerekenler nelerdir?

Çocukların cildi, yaşamın ilk yıllarında çok ince olduğu için güneşe karşı hassastır. Çocukları dışarı çıkarırken mutlaka güneş koruyucu sürmek gerekir. Güneş kremi seçerken de mineral filtre içermesi ve bebeğe alerji yapmayacak özellikte olmasına dikkat edilmelidir. Kimyasal filtre içeren güneş kremlerinde alerji riski daha yüksektir. 1 yaş altı bebeklerin cildi büyük çocuklara göre daha hassastır ve uygulanan her türlü kremin emilimi daha fazladır. Bu nedenle 1 yaş altı güneş kremi seçerken mutlaka doktora danışılmalıdır.

Çocuklarınızı güneşe çıkarmadan önce ne yapmak gerekir?

Çocuk güneşe çıkarmadan 15 dakika önce koruyucu ürün uygulanmalıdır. Çok açık tenli, renkli gözlü çocuklar ile 1 yaş altı bebeklerde 50 faktör ve üzeri güneş kremleri tercih edilmelidir. Ten rengi koyu, esmer çocuklarda ise 30 faktörlü güneş kremi yeterli olur. Çocuklar dışarı çıkarılmadan en az 15-20 dakika önce krem sürülmelidir. Güneş kreminin koruma süresi en fazla 3-4 saattir. Eğer çocuk yarım saatten fazla dışarı zaman geçirecekse güneş kreminin sık sık yenilenmesi gerektiği unutulmamalıdır.

Güneş kremleri nasıl test edilir?

Bazı güneş kremleri çocuklarda cilt alerjilerine sebebiyet verebilir. Bunun için test edilmelidir. Güneş kremi güneşe çıkmadan bir gün önce çocuğun koluna küçük bir alana sürülür ve yara bandı ile kapatılır. Ertesi gün dışarı çıkıldığında, güneşin altındayken yara bandı çıkarılır. Eğer 15 dakika içinde o bölgede kızarıklık, şişlik ya da kaşıntı olmuyorsa bu güneş kremi kullanılmaya devam edilebilir. bir önceki yıldan kalan güneş kremleri ise kesinlikle kullanılmamalıdır.

Çocukları hangi saatlerde güneşe maruz bırakmamak gerekir?

Güneş ışınlarının dik geldiği, dolayısıyla en etkili olduğu 10.00-16.00 saatleri arasında asla güneşe çıkılmamalıdır. Hava bulutlu bile olsa güneş kremi mutlaka sürülmelidir. Güneşin olmaması zarar vermeyeceği anlamına gelmemektedir. Bu nedenle bu saatlere dikkat etmek ve her havada gerekli önlemleri almak önemlidir.

Çocukların kıyafet seçiminde nelere dikkat edilmelidir?

Yaz aylarında çocuklara ince, hafif ve pamuk giysiler giydirilmelidir. Terleme ihtimalleri çok yüksek olduğu için de sık sık kıyafetleri değiştirilmelidir. 1 yaş altı bebekler özellikle baş bölgesinden çok terleyebilir, üşür korkusuyla kalın şapkalardan kaçınılmalı, bahar ve yaz dönemleri için sadece rüzgarı engelleyecek pamuklu şapkalar tercih edilmelidir. Giysiler kadar bebek arabalarının veya oto koltuklarının kumaşlarının da terletebileceği dikkate alınmalıdır.

Güneş çarpmalarına sıvı tüketimi önemli mi?

Yaz aylarında uzun süre güneş altında kalan çocuklarda güneş çarpmaları olabilir. Çocukların ateşi yükselir ve halsizlik gözlenir. Terleme sonucu sıvı kaybı oluşur ve güneş çarpması olan çocuğun sıvı ihtiyacı artar. Bu nedenle bol bol su içirilmeli, vücut sıcaklığı normalin üzerindeyse ateş düşürücü ilaçlar kullanılmalıdır. Yaz aylarında güneşin vurduğu araç içinde çocuklar uzun süre bırakılmamalıdır. Özellikle 1 yaş altı bebekler için bu ısı tehlikeli sonuçlar doğurabilir.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.