Serebrovasküler hastalıklar nedir?

Beyin damarlarının birçok nedene bağlı olarak daralması, tıkanması veya yırtılarak kanın damar dışına çıkması sonucu oluşan serebrovasküler hastalıklar yaşam süresini kısaltabiliyor. Hayat konforunu da olumsuz etkileyen ve halk arasında ‘inme’ ya da ‘felç’ olarak bilinen serebrovasküler hastalıklar, dünyada ölüm nedenleri arasında 3. sırada yer alıyor. Memorial Kayseri Hastanesi Nöroloji Bölümü’nden Prof. Dr. Nergiz Hüseyinoğlu, serebrovasküler hastalıklarla ilgili bilgi verdi.  

Serebrovasküler hastalıklar nedir?

Beyin damarlarında kan akışının zayıflaması veya tamamen durması ya da beyin damarlarının yırtılması sonucu gelişen kanama nedeniyle ortaya çıkan hastalıkların tamamı serebrovasküler hastalıklar (SVH) yani beyin damar hastalıkları olarak tanımlanır. Halk arasında genelde ‘inme’ ya da ‘felç’ olarak bilinen serebrovasküler hastalıklar nedeniyle dünyada ve ülkemizde ölüm oranları yüksektir. Dünyada ölüm nedenleri arasında serebrovasküler hastalıklar 3. sırada yer alırken, bu hastalık sonrasında engelli kalma oranı dünyada 1. sıradadır.

Serebrovasküler hastalıklar neden olur?

Hastalığın nedenleri arasında genetik faktörleri kadar yaşam tarzının etkili olduğu da düşünülmektedir. Durağan bir yaşam tarzı, sigara ve alkol kullanımı değiştirilebilir risk faktörleri arasında yer alırken; yaş, cinsiyet ve genetik faktörler değiştirilemeyen risk faktörleridir. Cinsiyet açısından değerlendirildiğinde erkeklerde kadınlara oranla daha fazla görülmektedir. İleri yaşlarda ortaya çıkan serebrovasküler hastalıklarda ise daha ciddi tablolarla karşılaşılmaktadır.

Serebrovasküler hastalıkların çeşitleri var mı?

Serebrovasküler hastalıklar klinik açıdan şu şekilde sınıflandırılır:

• Asemptomatik beyin damar hastalıkları (BDH): Sessiz beyin infarktları veya boyunda beyin kan dolaşımını sağlayan arterlerin asemptomatik olarak daralma veya tıkanması etkilidir.
• Fokal beyin disfonksiyonu ile giden BDH: Geçici iskemik atak ve inme olarak ikiye ayrılır.
• Vasküler demans: İskemik veya kanayıcı inme veya iskemik-hipoksik beyin lezyonları sonucu ortaya çıkan bir bunama şeklidir.

Fokal beyin disfonksiyonu ile giden beyin damar hastalıkları ise geçici iskemik atak ve inme olarak ikiye ayırılır.

• İnme bilinir adıyla felç, beyni besleyen damarların tıkanıklığı veya yırtılmasına bağlı kanama nedeniyle ortaya çıkan, belirtileri hızla gelişen, bazen ölümcül sonuçları olabilen nörolojik bir sendromdur. Genelde birkaç gün içinde tam düzelme, kısmi düzelme ya da engellilik hali ve ölüm olasılıkları olabilmektedir. İnme sonucunda el ve kolları kullanamama, yürüyememe, his ve denge bozukluğu ile yutma ve konuşma-anlama güçlüğü, erken bunama, komaya kadar gidebilen pek çok sorun bir arada ortaya çıkmaktadır. 
• Geçici iskemik ataklar (GİA) yani “ transient” iskemik ataklar (TİA) ise beyin kan akışının azaldığı ya da kesildiği durumda ortaya çıkmaktadır. Bu hastalarda da inmede olduğu gibi körlük, kol veya bacağı hareket ettirmede güçlük, bilinç değişikliği, konuşma veya anlama bozukluğu, denge-koordinasyon bozukluğu ortaya çıkabilir.  İnmeden farklı olarak, bu belirtiler 24 saat içinde düzelir. Geçici iskemik ataklar genellikle büyük bir inmenin öncüsü olabilmektedir. Bu nedenle, bu durumu yaşayan hastaların mutlaka nöroloji uzmanı tarafından değerlendirilmesi ve ileriye dönük önlemlerin alınması önerilmektedir. Ayrıca, nadiren de olsa, TİA benzeri durumlar migren atakları sırasında da görülmektedir ve hızlı müdahale gerektirmektedir.

Serebrovasküler hastalık hangi sorunlara bağlı ortaya çıkar?

Serebrovasküler hastalıkların oluşmasına neden olabilecek birçok faktör mevcuttur. Bunların çoğu değiştirilebilir iken, bazıları (yaş, ırk veya genetik) değiştirilememektedir.

• Hipertansiyon, serebrovasküler hastalıkların oluşmasında doğrudan etkilidir. Kontrol altına alınamayan yüksek tansiyon (hipertansiyon) beyin damarlarında plak oluşumuna, daralmalara ve tıkanıklıklara neden olmaktadır. Hipertansiyon ilaçlarla kontrol altına alınabilmektedir.
• Hiperlipidemi, kan yağlarının yüksekliği (kolesterol ve trigliserid) serebrovasküler hastalığın oluşmasında etkili bir faktördür. Kan yağlarının yüksekliği, aktif bir yaşam ve hayat boyu yapılacak diyet ile sorun olmaktan çıkmaktadır. Ayrıca sorun haline geldiyse ilaçlarla da tedavi edilebilmektedir.
• Diabetes mellitus,  yani şeker hastalığı, kanın pıhtılaşmasına neden olarak beyin damarlarındaki yapıyı bozmaktadır. Oluşmaması için sağlıklı hayat tarzı, diyabet ilaçları ve yaşam boyu diyet önemlidir.
• Sigara içiciliği, serebrovasküler hastalığa zemin hazırlayan önemli etkendir. Damar duvarına olumsuz etki yaparak, damarların büzülmesine, damar içinde plak birikimine ve dolayısıyla inmeye yol açmaktadır.  
• Kalp hastalıkları arasında yer alan kalp kapak hastalıkları, ritim bozukluğu, kalp yetmezliği ile pıhtı oluşumu ve emboliyle seyreden sorunlar serebrovasküler hastalığın nedenleri arasındadır.
• Uyku apnesi, uykuda üst hava yollarının tıkanıklığı, horlama ve gündüz aşırı uyku hali ile seyreden bir hastalıktır.  Son yıllarda yapılan bilimsel yayınlarda, uyku apnesinin serebrovasküler hastalık açısından önde gelen risk faktörü olduğu ortaya konulmuştur.

Serebrovasküler hastalığın teşhisi nasıl konur?

Serebrovasküler hastalığın tanısı; hastanın şikayetleri, hikayesi, klinik muayenesi ve görüntüleme (beyin MR, beyin tomografisi ve beyin kan dolaşımını sağlayan ana damarların renkli doppler ultrasonografisi) sonuçlarına dayanarak konulur.

Serebrovasküler hastalığın tedavisi var mı?

Serebrovasküler hastalığın medikal (konservatif- ilaçlarla), girişimsel ve cerrahi tedavisi mevcuttur. Tedavi seçeneklerine inmenin çeşidine, hastanın yaşına, hastaneye başvuru saatine, altta yatan başka hastalıkların varlığına göre karar verilir. Damar tıkanıklığı ile seyreden serebrovasküler hastalıklarda kan akışkanlığını arttıran, kan pıhtılaşmasını azaltan ilaçlara yanı sıra beyin ödemini azaltan, hastanın kan basıncını ve şekerini düzenleyen ve kolesterolünü azaltan ilaçlar uygulanır. Bazı durumlarda, inmeye eşlik eden epileptik nöbetler olabilmektedir. Bu durumda hastanın tedavisine antiepileptik ilaçlar eklenir.

Damar tıkanıklığına bağlı inme geçiren hastalar hastaneye hızlı başvurdukları sürece hastanın altta yatan hastalıkları açısından uygun koşullar sağlanırsa trombolitik denilen ilaçlarla pıhtıyı eritme tedavisi uygulanabilir. Bunun dışında hastalara mekanik yollarla (yani uygun cihazlarla) pıhtıyı damar yolundan çıkarma operasyonu yapılabilir.

Beyin kanaması geçiren hastalarda beyin şişmesini önlemek için ilaç tedavisi, kanamayı boşaltmak için ise beyin cerrahisi tarafından yapılan operasyon uygulanabilir.

Serebrovasküler hastalıklar hakkında sık sorulan sorular

Serebrovasküler hastalığın ameliyatsız tedavisi var mı?

Serebrovasküler hastalığın ameliyatsız ilaçlarla tedavisi vardır. Bunlar kan akışkanlığını düzenleyici beyin ödemini çözücü tedavilerdir.

Serebrovasküler hastalığın bitkisel tedavisi var mı?

Serebrovasküler hastalıklarda bitkilerden elde edilmiş hammaddelerden yapılan ilaçlar mevcuttur. Fakat bu ilaçlar bir dizi kimyasal işlemlerden geçmektedir. Bilimsel çalışmalara dayanarak etkisi kanıtlanmış direkt olarak serebrovasküler hastalıklara yönelik aktarlarda satılan bitkisel ilaçlar mevcut değildir.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.