Klinefelter sendromu nedir? Belirtileri nelerdir?

Klinefelter sendromu, erkeklik hormon seviyesi düşüklüğü ve kısırlık ile ilgili en yaygın cinsiyet kromozom bozukluğudur. Sadece erkek cinsiyetine özgü genetik bir rahatsızlık olan Klinefelter sendromu genellikle yetişkinlik yaşına kadar teşhis edilememektedir. Normal testislerden daha küçük boyutlarda testislere sahip olan Klinefelter sendromu hastalarında; buna bağlı olarak daha düşük testosteron üretimi olmaktadır. Etkileri her hastada farklı olabilen Klinefelter sendromu ayrıca kas kütlesi, vücut veya yüzdeki kılların azalmasına ya da meme dokusunun büyümesine de neden olabilmektedir. Bu rahatsızlığa sahip erkeklerin çoğu ya çok az sperm ürettiği ya da hiç sperm üretemediği için infertilite yani kısırlıkla karşı karşıya kalabilmektedir. Günümüzdeki yardımcı üreme imkanları ile Klinefelter sendromlu bazı erkekler çocuk sahibi olabilmektedir. Memorial Şişli Hastanesi Genetik Hastalıklar Değerlendirme Merkezi’nden Tıbbi Genetik Uzmanı Dr. Serhat Seyhan, Klinefelter sendromunun nedenleri, belirtileri ve tedavi yöntemleri hakkında bilgi verdi.

Klinefelter sendromu nedir?

Klinefelter sendromu; ilk olarak 1942’de Amerikalı doktor Harry Klinefelter ve arkadaşları tarafından tanımlandı. 1959'da ise İngiliz doktor Patricia A. Jacobs ve arkadaşları normal erkek cinsiyet kromozomları XY kromozomundan oluşurken; Klinefelter sendromu hastalarının fazladan bir cinsiyet kromozomuna (XXY) sahip olduklarını keşfetti. Spesifik bir kromozomal anormallik olarak kayıtlara geçen Klinefelter sendromu bu tarihten sonra 47,XXY sendromu olarak da tanımlanmaya başladı. Klinefelter sendromu erkekte hipogonadizm (erkeklik hormon seviyesinin düşüklüğü) ve infertilite (kısırlık) ile ilişkili en yaygın cinsiyet kromozom bozukluğudur. Normal erkek cinsiyet kromozomları (XY) yerine fazladan bir cinsiyet kromozomuna yani (XXY) sahiptir. Yaklaşık her 500 ila 1000 erkekten 1 tanesi Klinefelter sendromuna sahip olarak dünyaya gelmektedir.

Klinefelter sendromunun nedenleri nedir?

Biri anne birini babadan aldığımız iki iplikli DNA’nın çeşitli proteinler etrafında sarılması ve yaklaşık 10 bin kat yoğunlaşması ile birlikte hücrenin bölünme aşamasında görülebilen haline kromozom denilmektedir. Sağlıklı bir erkekte tespit edilen normal kromozom sayısı 46 olup, X ve Y cinsiyet kromozomları da belirtilerek 46,XY şeklinde yazılmaktadır. Klinefelter sendromunda ise en az bir tane X kromozomunun fazlalığı söz konusudur. Fazla olan X kromozomu anneden ya da babadan gelebilmektedir. Buradaki fazla X kromozomunun nedeni; ebeveynlerdeki taşıyıcılıktan ziyade ebeveynlerin yumurta veya sperm hücreleri oluşurken meydana gelen kromozomların ayrılmamasından kaynaklanmaktadır.

Klinefelter sendromu riski kimlerde yüksek?

Klinefelter sendromunda fazladan en az bir tane olan X kromozomu; %60 oranında anneden, %40 oranında ise babadan köken almaktadır. Bu durum genellikle ebeveynler tarafından taşıyıcılığı olan ve ebeveynlere yapılacak kan testleri ile farkedilebilecek bir durum değildir. Ebeveynlerden alınan fazla kromozom genellikle yumurta veya sperm hücreleri oluşurken meydana gelen bölünme hatasından kaynaklanır. Anneden kaynaklı olan fazla X kromozomu vakalarında, ileri anne yaşı (>35) hastalık için bir risk faktörü oluşturmaktadır. 33 yaşındaki bir annenin çocuğunda 47,XXY görülme ihtimali 1/2500 iken, 43 yaşındaki bir annenin çocuğunda bu ihtimal 1/300’e yükselmektedir. Aynı zamanda son çalışmalar gösteriyor ki; yaşlı babaların da spermlerinde fazladan X kromozomu olma ihtimali artmıştır ve bu da hastalık riskini artırabilmektedir.

Klinefelter sendromu belirtileri nedir?

Klinefelter sendromunda belirtiler hastanın kromozom yapısına, mozaik/varyant olup olmadığına göre değişkenlik gösterebilmektedir. Klinefelter sendromuna sahip bebek ve çocuklarda boy, kilo ve baş çevresi normalken; ergenlikten sonra kol ve bacakların gövdeye oranının daha fazla olduğu uzun boy görülmektedir. Bazı Klinefelter sendromlu hastalarda hafif gelişimsel gerilik, davranışsal bozukluk ve öğrenme güçlüğü görülebilmektedir. Klinefelter sendromlu hastaların yaklaşık yarısında mitral kapak prolapsusu denen kalp problemine rastlabilmektedir. Hastalarda romatizmal hastalıklar, tiroid hastalıkları, şeker hastalığı gibi otoimmün hastalıkların riskinde artış olabilmektedir. Hastalardaki testis boyutunun düşük olmasına bağlı olarak testosteron hormon seviyesinde düşüklük ve diğer hormonlarla olan dengede bozulma söz konusu olabilmektedir. Hastalardaki bozulmuş hormon seviyelerine bağlı olarak ergenlik döneminin sonuna doğru meme dokusunda büyüme (Jinekomasti) meydana gelebilmekte ve bu hastalarda meme kanserine yakalanma riski 20 kat artış gösterebilmektedir. Ayrıca hastalarda kısırlık ve azospermi saptanabilmekte ancak mozaik tipte olan hastalarda bu durum daha hafif olabilmekte veya görülmeyebilmektedir. Genellikle kısırlık nedeniyle başvuran erkekte yapılan testler sonucunda tespit edildiği için bu durum hastalar için çok önemli olabilmektedir.

Klinefelter sendromu nasıl teşhis edilir?

Yapılan muayene ve tetkikler sonucunda Klinefelter sendromundan şüphelenildiği takdirde; hastanın kolundan alınacak kandan (Periferik kan) kromozom analizi testi ile hastalık tanısı kesin olarak konulabilmektedir. Kromozom analizi testi için öncelikle kan hücreleri çoğaltılıp bölünme aşamasına getirilir ve bu aşamada kromozom elde edilip boyanarak incelemesi yapılır. Bu basamaklar nedeniyle testin çıkması biraz zaman alabilmektedir. Kromozom analizi testi sonucunda Klinefelter hastalarının %80-90’ında 47,XXY yapısı saptanmaktadır. Geriye kalan Klinefelter sendromlu hastalarda ise daha nadir görülen mozaik tipler, varyantlar ve yapısal X kromozom anomalisi içeren tipler de tespit edilebilir.

Klinefelter sendromunun tedavisi nedir?

Klinefelter sendromu genetik bir hastalık olduğu için tamamen tedavi edip normale döndürme şansı günümüz için maalesef söz konusu değildir ancak Klinefelter sendromuna eşlik eden hastalıklar tedavi edilmeye çalışılmaktadır. Klinefelter sendromu erken çocukluk döneminde tespit edilmesi durumunda eksik olan hormonların yerine konması şeklinde tedavi uygulanabilmektedir. Uygulanan hormon tedavisi ile birtakım bulgular düzelebilir. Klinefelter sendromunun bazı tipleri için konuşma terapisi, fizik tedavi, özel eğitim gibi seçenekler faydalı olabilmektedir. Kısırlık nedeniyle başvuran hastalarda da çocuk sahibi olmak için tedavi seçenekleri söz konusudur. Hastaların yaklaşık yarısında mitral kapak problemi görülebileceği için mutlaka kardiyoloji doktor kontrolü önerilmelidir. Hastalardaki meme kanseri risk artışı nedeniyle bu açıdan da doktor kontrolünde olmaları tavsiye edilmektedir.

Klinefelter sendromu nasıl önlenir?

Hasta bir çocuğa sahip ebeveynlerin aklındaki en önemli sorulardan biri; sonraki çocuklarında bu hastalığın olup olmayacağıdır. Mozaik olmayan Klinefelter sendromlu bir çocuğa sahip olan ebeveynlerin bundan sonraki çocuklarında, sadece hasta çocuk göz önüne alınarak bakıldığında risk artışı yoktur; yani ebeveynlerde taşıyıcılık durumu beklenmemektedir. Bunun dışındaki ileri anne/baba yaşı durumları veya farklı durumlar için risk kendi içinde değerlendirilmelidir. Klinefelter sendromlu birey çocuk sahibi olmak istiyorsa doğacak çocuklarında anöploidi yani cinsiyet kromozomları ve 21. kromozom (Down sendromu) riskinde artış görülebilir. Bazı bilim insanları ise, mozaik olmayan Klinefelter sendromlu erkeklerde fokal sperm üretiminin mevcut olduğu yerlerde, normal kromozom yapısına sahip olgun gametler üretilebildiğini göstermiştir. Mozaik olmayan Klinefelter sendromlu hastalarından doğan çocukların büyük çoğunluğunun kromozomal olarak normal olması bu bulguyu destekleyebilir.

Klinefelter sendromu kadınlarda mı erkeklerde mı sık görülür?

Klinefelter sendromu kadınlarda görülmesini beklemediğimiz, Y kromozomunun varlığından dolayı erkeklerde görülen bir hastalıktır. Kadınlarda Klinefelter sendromu bildirilmiş olsa bu durum çok çok nadir görülmekte ve ek bir anomali ile açıklanmaya çalışılmaktadır.

Klinefelter sendromu ölümcül bir hastalık mıdır

Klinefelter sendromu genellikle ya gebelik sırasında amniyosentez/CVS'de beklenmedik bir bulgu olarak ya da erişkin dönemde erkek infertilitesinin araştırılması sırasında teşhis edilmektedir. Bu dönemler dışında tanı alsa da; muhtemelen hastaların çoğu hayatının hiçbir döneminde Klinefelter sendromu olduğunu öğrenmemektedir. Klinefelter sendromunda ölümcül bir bulgu görülmese de eşlik eden bazı hastalıklar nedeniyle yaşam süresinde 2-5 yıl azalma görülebilmektedir.

Klinefelter sendromu hastası çocuk sahibi olabilir mi?

Günümüzde, mozaik olmayan tip de dahil olmak üzere Klinefelter sendromlu hastaların artık geri dönülmez şekilde kısır olduğu düşünülmemelidir, çünkü intrasitoplazmik sperm enjeksiyonu (ICSI) ejakülatta hiç spermatozoa olmasa bile üreme için bir fırsat sunabilir. Azospermik hastaların önemli bir kısmında testis biyopsi örneklerinden sperm elde edilerek gebelik ve canlı doğum elde edilmiştir. Burada dikkat edilmesi gereken konulardan birisi, Klinefelter sendromlu hastalardan alınan spermlerde cinsiyet kromozomal anomali ve otozomal anöploidi sıklığının (Özellikle Down sendromu) normal erkeklerden daha yüksek olabilmesidir.