İyi huylu kemik tümörü nedir? 

Kemik tümörleri, diğer ortopedik hastalıklara göre daha az görülmekle birlikte hastalığın tanı ve tedavisinde yapılabilecek hatalar ya da dikkatsizlikler ciddi sorunlara, telafisi olmayan uzuv kayıplarına neden olabilir. Kemik tümörleri kabaca üçe ayrılmaktadır. İyi huylu (selim) kemik tümörleri, kötü (malig) kemik tümörleri ve metastatik (başka organda görülen tümörün kemiğe yayılması) kemik tümörleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Memorial Şişli Hastanesi Ortopedi ve Travmatoloji Bölümü Uzmanları, iyi huylu kemik tümörleri hakkında bilgi verdi.

İyi huylu (selim-benign) kemik tümörü nedir? 

İyi huylu kemik tümörü, daha çok çocuk yaşlarında görülen hayatı tehdit etmeyen, vücudun farklı bölgelerine yayılmayan, normal kemik dokusunun gelişiminin bozulduğu anormal büyüme, incelme ya da genişleme gibi yapısal değişiklikle karakterize lezyonlardır.

İyi huylu kemik tümörlerinin belirtileri nelerdir?

Halk arasında en merak erilen konulardan birisi de kemik tümörünün iyi huylu olup olmadığının nasıl anlaşıldığıdır. İyi huylu kemik tümörü denilince tek bir kemik tümöründen bahsedilmemektedir.  Kemikte farklı özellikler gösteren ve tabi farklı klinik bulgulara, şikayetlere neden olan bir çok çeşit iyi huylu kemik tümörü bulunmaktadır.

Kemikte incelme yapan iyi huylu kemik tümörlerinin belirtileri;

Bu tümörler “anevrizmal kemik kisti”, “basit kemik kisti” veya “fibröz displazi” olarak isimlendirilebilir.

• Ağrı
• Kırık
• Üzerine basamama
• Topallama gibi şikayetlerle belirti verebilmektedir.
• İyi huylu kemik tümörleri belirtilerine göre farklı tümörleri işaret edebilmektedir.
• Ağrı özellikle gece artıyor ve aspirin gibi ağrı kesicilerle hızla geçiyorsa osteoid osteoma denilen iyi huylu kemik tümörü akılda tutulmalıdır.
• Diz, omuz, kalça gibi eklem yerlerine yakın bölgede hareket etmek, basmak veya ağır yük kaldırmakla artan bir ağrı varsa kondroblastom, kondromiksoid fibrom iyi huylu kemik tümörü belirtisi olabilir.
• Büyüme çağı sonrası (20-40 yaş) eklem yerlerine yakın bölgede, ayakta kalmakla artan, uzun süreli ağrı durumunda dev hücreli kemik tümörü veya fibröz displazi belirtisi olabilir.
• Sırtta eğrilik (skolyoz) ve ağrı varsa osteoid osteoma- osteoblastoma isimli iyi huylu kemik tümörü belirtisi olabilmektedir.
• Diz ve omuz gibi eklem yerlerine yakın dışardan görülen, hastanın elle bastırdığında kemik kıvamında sertlik hissediyorsa osteokondrom (eksozitoz) belirtisi olabilir.
• Bazen de başka sebeple çekilen röntgende (X-ray) de uzun kemik içi medullayı dolduran doku (enkondrom)  veya kemik duvarında boşluk (fibröz kortikal defekt nonossifiye fibrom) görülebilir, tesadüfen saptanabilir.

Genel olarak değerlendirilecek olursa iyi huylu kemik tümörleri en çok diz bölgesi kemiklerde sonra kalça bölgesinde ve daha nadir olarak da omuz bölgesinde görülmekle birlikte vücudun tüm kemiklerde karşımıza çıkabilir.

İyi huylu kemik tümörleri neden olur?

İyi huylu kemik tümörlerinin niçin veya nasıl oluştuğu kesin olarak bilinmemektedir. Muhtemel hipotez çocukların gelişim döneminde kemik büyüme yerlerinde olağan büyüme bozulması sonrası büyümenin durmasına veya artmasına bağlanmaktadır. Bu da kemikte boşluk oluşmasına veya aşırı büyüme olarak yansımaktadır.  Düşme, darbe gibi travmalar ya da yeme içme alışkanlıklarının bu tür tümörlerin oluşumu ile alakalı kesin bir ilişki saptanamamıştır.

İyi huylu kemik tümörü teşhisi nasıl yapılır?

İyi huylu kemik tümörlerinin teşhisinde öncelikle hastanın yaşı, klinik belirtiler dikkatli değerlendirilmelidir.

İyi huylu kemik tümörleri genellikle ağrı belirtisi ile ortaya çıkar. Ağrının yerleşimi, zamanı, süresi ne gibi aktiviteler sonrası çıktığı, ağrı kesicilerle geçip geçmediği önemli bulgulardır.  Muayenede şişlik, şekil bozukluğu, patolojik hareket, kırık olup olmadığı, ailede benzer şikayetlerin varlığı veya yokluğu sorgulanmalıdır.

Bu bulgu bilgiler ışığında en basit ucuz ve neredeyse her sağlık merkezinde olan direkt grafi (x-ray) çekilerek kemik yapılar kabaca değerlendirilebilir. İyi huylu tümörlerde radyoloji; kemikte incelme, kalınlaşma, genişleme, kırık, ya da içinde yer kaplayan tümöral kitle görülmesi tanıda önemli bir adımdır.

Böyle bir kitle saptandığında bunun iyi veya kötü huylu bir tümör olup olmadığını netleştirmek için;

• Manyetik Rezonans (MR): Kemik içindeki ödemi, tümörün boyutlarını, yumuşak dokuya yayılım olup olmadığını, çevre dokularla ilişkisini en iyi şekilde gösteren yöntem olup genelde röntgenden sonra ilk tercih edilen görüntüleme yöntemidir. Ancak Manyetik Rezonans bazen gereğinden fazla ayrıntı gösterdiği için osteoid osteoma gibi bazı tümörlerde aşırı ödem ve tutulum olduğundan kötü huylu tümörlere benzer görüntü verebildiğinden yanıltıcı olabileceği de bilinmelidir.
• Bilgisayarlı Tomografi (BT): Tümörün kemiğe etkisini oldukça net gösterir. Tümörün çıkarılmasıyla ilgili ameliyatlık bir durum varsa kemiğin hangi tarafında ameliyat yapılacağı konusunda bilgi verir. Ancak bu hastaların çoğunluğu çocuk yaşta olduğu için radyasyon alması sakıncalı olduğundan Bilgisayarlı Tomografi son aşamada gerekiyorsa tercih edilmelidir.
• Sintigrafi: Kemik sintigrafisi tanı koymaktan ziyade bir tümör tespit edildiğinde vücudun farklı bölgelerinde benzer tümör ya da yayılma olup olmadığını saptamak için tercih edilmektedir.  

İyi huylu kemik tümörlerinin tedavisi nasıldır?

Birçok çeşit tümör iyi huylu kemik tümöre grubuna girmektedir.

• Her bir tümörün tedavisi farklı özellikler gerektirmekle birlikte; kontrol edilemeyen ağrı, kırık riski taşıyacak kadar kemikte incelme  ya da çevre dokulara bası yapacak kadar büyüme halinde cerrahi tedavi uygulanır.
• Kemiği incelten kırık riski oluşturan tümörlerde (anevrizmal kemik kisti) kitlenin çıkarılması ve olası kalan tümör hücrelerini yok etmek için sıvı azot püskürtme,  koterizasyon, fenol gibi kimyasal ajanların tatbik edilebilir. Oluşan boşluk vücudun başka bölgesinden alınan kemik doku veya dışardan hazır getirilen kemik ile bazen de kemik çimentosu dediğimiz hazır kimyasal bir karışımla (dev hücreli kemik tümörlerinde) doldurulabilir. Plak ve vida gibi ortopedik implantlarla da ilave destek yapılabilir.
• Bazı durumlarda dışarı bası yapan tümörlerde sadece fazlalık kemik tümör çıkartılması yeterlidir.

İyi huylu kemik tümörleri hakkında sık sorulan sorular

İyi huylu kemik tümörlerinin teşhis ve tedavisi için hangi bölüme gidilmelidir?

Kemik denilince akla ilk olarak ortopedi ve travmatoloji uzmanı gelse de bu tümörün bulunduğu bölge önemlidir. Burun kemiklerinde kulak burun boğaz doktoru, kafa kemiklerinde beyin cerrahisi konu ile ilgilenmektedir. Bacak, kol, kalça, omuz, omurga gibi aksiyel kemiklerde ise kemik ve yumuşak doku tümörleri konusunda deneyimli ortopedi ve travmatoloji uzmanlarına başvurulmalıdır. 

Hastanelere ulaşımın kolaylaşması, ailelerin daha bilinçli olması, direkt grafi (X-ray), MR ve BT gibi görüntüleme yöntemlerinin yaygınlaşması, başka sebeplerle de olsa daha sık kullanılıyor olması tesadüfi de olsa daha sık ve daha erken evrelerde kemik tümörleri görülmesine neden olmaktadır.  Kemiklerde fark edilen bu tümörlerin çoğu iyi huylu olup, birçoğunda herhangi bir cerrahi müdahale bile gerekmemekte, rahatsızlık kendi kendine iyileşmektedir. Bir kısmında ise sadece tümör çıkarılarak tedavi mümkündür. Ancak kötü huylu tümörle karışabilmekte, daha önemlisi kötü huylu bir kemik tümörü iyi huylu kemik tümörü gibi değerlendirilerek  tedavi edilmeye çalışılması uzuv kaybına hatta ölümlere neden olabilmektedir. Karşımıza anormal bir kemik kitlesi (tümörü) çıktığında herhangi bir cerrahi müdahale yapılmadan önce gerekli tüm tetkiklerin yapılması, gerekiyorsa multidisipliner konseyde bu bilgilerin değerlendirilmesi önemlidir. Tümörün iyi huylu bir kemik tümörü olduğundan emin olunduğunda gerekiyorsa cerrahi müdahale yapılabilir.

İyi huylu kemik tümörleri nelerdir?

Sık karşılaşılan iyi huylu kemik tümörleri;

• Osteoma
• Osteoid osteoma
• Osteoblastoma
• Anevrizmal kemik kisti
• Basit kemik kisti
• Fibröz kortikal defekt
• Fibröz displazi
• Eozinofilik granülom
• Kondroblastom
• Kondromiksoid fibrom
• Enkondrom
• Osteokondrom (ekzositoz)
• Dev hücreli kemik tümörü

İyi huylu kemik tümörleri klinik olarak önem arz etmekte ve hayatı tehdit etmese de cerrahi yöntemlerle tamamen tedavi edilebilmektedir.

İyi huylu kemik tümörlerinde risk grubu var mıdır?

İyi huylu kemik tümörleri genellikle çocukluk çağında özellikle 8-18 yaş arasında görülmekle birlikte, daha erken yaşlarda ya da hayatın ileri dönemlerinde görülen tipleri mevcuttur. Her tümörün özellikle sık görüldüğü yaş grupları vardır. Osteoid osteoma 8-16 yaş arasında daha sık görülürken, dev hücreli kemik tümörü büyüme yerleri kapandıktan sonra yani 20- 40 yaş arasında daha sık görülmektedir. İyi huylu kemik tümörlerin oluşumunun meslekle bir ilişkisi yoktur.

İyi huylu kemik tümörleri kansere (kötü huylu kemik tümörlerine) döner mi?

İyi huylu kemik tümörlerinde kötü huylu tümöre dönüşme riski neredeyse yoktur. Ancak bazı tipleri kötü huylu tümörlere dönebilir ya da kötü huylu olduğu halde iyi huylu tümörle karıştırılması hatalı tanı veya tedavilere neden olabilmektedir. Bu durumun en tipik örneği enkondrom veya kondrosarkom ayrımında klinik radyolojik hatta histopatolojik olarak bile ayrımın bazen imkansız olabilmesidir. Bu tür vakalarda olası hataların ne gibi zararlara neden olabileceği dikkate alınır ve uygun takip ya da cerrahi tedavi konusunda hastaya ayrıntılı bir şekilde bilgilendirme yapılarak karar verilir.  

İyi huylu kemik tümörleri kendiliğinden geçer mi?

Bazı iyi huylu kemik tümörlerini sadece takip etmek mümkündür. Bu tür iyi huylu kemik tümörleri aynı şekilde kalabilmekte veya tamamen iyileşebilmektedir (osteoma, fibröz kortikal defekt gibi). Ancak bazı tümörler gittikçe büyümekte ve çevre sağlıklı kemik dokuda incelme yapabilmektedir (dev hücreli kemik tümörü, anevrizmal kemik kisti gibi).  Bu tür tümörlerde cerrahi tedavi gerekmektedir.

İyi huylu kemik tümörlerinde bitkisel tedavi var mıdır?

İyi huylu kemik tümörlerinin çoğu çocukluk çağında görüldüğünden, genel olarak kemik gelişimi için süt, yoğurt gibi kalsiyum içerikli besinler tüketilmesi gerekir. Ancak bu tür beslenmelerin ya da alternatif gıdaların bu tümörleri iyileştirdiğine dair ya da bu tür gıdaları tüketmemenin tümöre neden olduğuna ilişkin herhangi bir kanıt, bilgi veya bilimsel bir makale yoktur.

Ameliyatlardan sonra iyi huylu kemik tümörleri tekrarlar mı?

Her bir tümörün kendine özgü davranışı ve tekrarlama olasılığı vardır. Ancak tümörün geniş bir şekilde çıkarılması, ilave tümör hücrelerini öldürecek bir takım ek yöntemlerin (sıvı azot, koter, fenol, kemik çimentosu) kullanılması bu olasılığı neredeyse sıfıra indirmektedir.

İyi huylu kemik tümörleri tedavisi sonrası nelere dikkat edilmelidir?

Sürecin özellikleri iyi huylu kemik tümörünün tipine ve uygulanan tedavinin şekline göre değişebilmektedir. Hatta bazen ameliyat esnasındaki kemik kalitesine göre bile bir takım koruma yöntemlerine alçı, atel ya da plak, vida gibi gereçlere ihtiyaç duyulabilmektedir. Osteokondrom gibi fazlalık tümör çıkartılan hastalarda uzvun hemen kullanılması tavsiye edilmektedir. Oysa anevrizmal kemik kisti gibi kemiği incelten tiplerde 2-3 ay hastanın bacağına basmasını, yük vermesini engelleyebiliriz. Ameliyat yapan doktorun ameliyattaki kemik kalitesine göre takip protokolü değişebilir. Kabaca ameliyattan sonra 14. gün sütürler alınmakta, 3 ay ara ile iki yıla kadar takip önerilmekte, tümör oluşması halinde de erken tedbir alma imkanı bulunmaktadır.

İyi huylu kemik tümörleri büyür mü? 

Her tümörün kendine özgü bir davranışı vardır. Genel olarak çocukluk çağında görülen tümörler büyüme çağı tamamlanıncaya kadar büyüme potansiyeli taşır, sonrasında büyümesi nadirdir. Büyüme çağı sonrası görülen tümörler (dev hücreli kemik tümörü) de ömür boyu büyüme potansiyeli taşır.

İyi huylu kemik tümörleri vücudun farklı bölgelerinde görülebilir (ostekondrom gibi). Ancak bu tür tümörlerin uzak metastaz yapma özelliği yoktur. Yalnız dev hücreli kemik kanseri tümörü çok nadirde olsa akciğere metastaz yapabilmektedir.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.