Zatürre yani pnömoni, çeşitli kimyasallar ve mikroplarla akciğerlerin iltihaplanmasıyla oluşurken genellikle mikrop içeren damlacıkların hasta olan kişinin öksürmesi veya hapşırmasıyla bulaşır. Zatürre sağlıklı ve genç bireylerde, ileri yaşlardaki bireylere göre daha kolay tedavi edilebilir. Özellikle havaların soğumasıyla birlikte zatürreye vakalarında artış görülür zira kış aylarında kapalı alanlarda geçirilen zamanın fazlalaşması bulaşıcı enfeksiyonlara davetiye çıkarır. Bağışıklık sisteminin güçlü olması zatürre gibi bulaşıcı enfeksiyonlara karşı kalkan oluşturur. Bu bağlamda dengeli ve sağlıklı beslenmek, kaliteli uyku düzeni, egzersiz yapmak, temiz hava almak ve stresten uzak durmak güçlü bağışıklık sistemi için büyük önem teşkil etmektedir. Vücut direncinin düştüğü hallerde gelişen zatürrenin etkenleri arasında virüsler, bakteriler ve mantarlar yer alır. Okul yaşında olan çocuklarda genellikle Mycoplasma Pneumoniae pnömonisi görülebilirken viral zatürreler daha çok çocuklarda ve gençlerde görülür. Viral zatürrelerin erişkinlerde görülme oranı ise %13 civarındadır. Nitekim erişkinlerde bakteriyel pnömoniler daha çok görülür. Zatürre hastalığı küçük çocuklarda yaygındır; ancak yaşlı yetişkinler ciddi hastalık ve ölüm açısından en büyük risk altındadır. Her zatürre aynı mikrobik etkenlerle ortaya çıkmaz. Zatürrenin sık rastlanan sebeplerinden biri olan “Pnömokok” isimli bakterilere karşı pnömokok aşısı , risk grubundaki kişilere uygulanabilir. Nitekim Pnömokok aşısı, ciddi ve potansiyel olarak ölümcül pnömokok enfeksiyonlarına karşı koruma sağlar. Pnömokok aşısı halk arasında zatürre aşısı olarak da adlandırılır. Zatürrenin önlenmesine yardımcı olan 2 çeşit aşı vardır. Bunlar; Konjuge pnömokok aşısı veya PCV13- Pnömokok polisakkarit aşısı veya PPSV23'tür. Memorial Sağlık Grubu Göğüs Hastalıkları Uzmanları 'Zatürre aşısı nasıl çalışır?', 'Zatürre aşısı Covid 19’a karşı etkili mi? Koronavirüsten korur mu?' sorularını yanıtlandırdı.
Pnömokok bakterisinin neden olduğu hastalıklar nelerdir?
Pnömokok bakterisi özellikle havaların soğumasıyla birlikte kış aylarında bağışıklık sisteminin zayıfladığı durumlarda ; sinüzit, kemik, eklem, kalp zarı, karın zarı ve kan iltihapları ve beyin apselerine de neden olabilir. Pnömokokun neden olduğu ciddi seyirli enfeksiyonlardan korunmak için pnömokok aşılarını yaptırmak çok önemlidir.
Bu bakterilerin neden olduğu hastalıklar arasında olan; kulak iltihabı, sinüzit gibi rahatsızlıklar yaşam kalitesini olumsuz yönde etkilerken, bazı durumlarda ciddi hasarlara da neden olabilir.
Bu bakterilerin neden olduğu; kulak iltihabı, sinüzit gibi hastalara nazaran çok daha tehlikeli olabilen zatürre, menenjit yani beyin ve omuriliği saran zarın iltihabı, kan zehirlenmesi gibi hastalıklar ise beyin hasarı, kol ve bacak kaybı gibi sakatlıklara neden olabilir. Bu bağlamda bu ölümcül hastalıklardan korunmak için risk gruplarına pnömokok aşısı yaptırılmalıdır.
Zatürre belirtileri nelerdir?
Zatürrenin semptomları ve bulguları hafif veya şiddetli olabilir, semptomlar kişinin genel sağlık durumuna ve ayrıca pnömoniye neden olan organizmanın türüne bağlıdır. Zatürrenin belirtileri şöyledir:
- Şiddetli öksürük
- Nefes alındığında veyahut öksürük halinde göğüste meydana gelen ağrı
- Balgamlı öksürük
- Yüksek ateş
- Titreme
Zatürre aşısını kimler yaptırmalıdır?
2 yaşından küçük tüm çocuklar ve 65 yaş ve üstü tüm yetişkinler için zatürre aşısı yapılmasını önerir. Bazı durumlarda, okul çağındaki çocuklar ve 65 yaşın altındaki kişilerin de zatürre aşısı yaptırmaları önerilir.
Zatürre aşısı, sigara içen veya astımı olan 19 ila 64 yaş arasındaki tüm yetişkinler ve vücudun bağışıklık sistemini etkileyen steroidler gibi uzun süreli ilaç kullanan veya kemoterapi, radyoterapi tedavisi olan 2 ila 64 yaş arasındaki herkes için önerilir.
Bunlarla birlikte bağışıklık sistemini etkileyen aşağıdaki sağlık sorunlarına sahip olan 2-64 yaşları arasındaki herkes zatürre aşısını yaptırmalıdır.
- Kalp hastalıkları
- Böbrek yetmezliği
- Nefrotik sendrom
- Hodgkin hastalığı
- Hasarlı dalak
- Lenfoma veya lösemi
- Akciğer hastalıkları
- Şeker hastalığı
- Siroz
- Beyin omurilik sıvısı sızıntısı
- Orak hücre hastalığı
- Koklear implant
65 yaş ve üstü yetişkinlerin hem PCV13 hem de PPSV23 zatürre aşılarını yaptırmaları önerilmektedir. Aşıların zamanlaması ve sırası, daha önce yaptırmış olabileceğiniz aşılara bağlı olarak değişir.
Öte yandan kaynakçılar gibi metal dumanlarına maruz kalan çalışanlar da dahil olmak üzere mesleki risk taşıyan bazı kişilere de pnömokok aşısı yaptırmaları tavsiye edilir.
Not: Yüksek risk altında olanlar ve 65 yaşından önce aşılanmış olanların ilk dozdan beş yıl sonra yeniden aşılanmaları gerekebilir.
Zatürre aşısı nasıl çalışır?
Her iki tip zatürre aşısı da vücudunuzu pnömokokal bakterilere karşı antikor üretmeye teşvik eder. Antikorlar, vücut tarafından hastalık taşıyan organizmaları ve toksinleri etkisiz hale getirmek veya yok etmek için üretilen proteinlerdir.
Hem PPV hem de PCV aşıları inaktive veya "öldürülmüş" aşılardır ve herhangi bir canlı organizma içermezler, korudukları hastalığa neden olmazlar.
Zatürre aşıları güvenli midir?
Her iki zatürre aşısı da güvenlidir. Ancak her ilaçta olduğu gibi, her zaman alerjik reaksiyon gibi ciddi bir problem olasılığı vardır Bununla birlikte Ancak PCV13 (küçük çocuklar için önerilen aşı) ve PPSV23 (yetişkinler ve daha büyük çocuklar için aşı) ile ciddi zarar veya ölüm riski son derece düşüktür.
Zatürre aşısının yan etkileri nelerdir?
Zatürre ile aşılanma sonrası enjeksiyonun yapıldığı yerde hafif kızarıklık ve ağrı, ateş yükselmesi, kas ağrıları, yorgunluk hissi olabilir.
Çok nadir görülen ciddi alerjik reaksiyon riski dışında, zatürre aşısının ne çocukluk ne de yetişkin versiyonları için listelenen ciddi yan etkileri yoktur.
Öte yandan yaklaşık 60.000 doz PCV13 aşısı içeren bilimsel çalışmalarda, orta veya şiddetli reaksiyon görülmedi. Çalışmalarda görülen hafif yan etkiler şu şekilde belirlenmişti:
- Her dört bebekten yaklaşık birinde aşının yapıldığı yerde kızarıklık, hassasiyet veya şişme
- Her üç bebekten birinde 38 dereceden yüksek ateş
- Her 50 çocuktan birinde 39 dereceden yüksek ateş
- Ara sıra huzursuzluk, uyuşukluk veya iştahsızlık
- PPSV aşısı alan her iki yetişkinden yaklaşık birinde aşının yapıldığı yerde kızarıklık veya ağrı hissi.
- Yetişkinlerin % 1'den daha azında ateş veya kas ağrıları gibi daha şiddetli reaksiyon
Zatürre aşısı sonrası alerjik reaksiyon olursa ne yapılmalıdır?
Ciddi alerjik reaksiyon herhangi bir aşı ile son derece enderdir. Eğer alerjik reaksiyon gelişirse çoğunlukla aşı uygulamasından sonraki ilk birkaç dakika veya saat içinde gelişecektir. Zatürre aşısı sonrası alerjik bir reaksiyonla karşılaşıldığında derhal en yakın hastaneye başvurulmalıdır. Aşı sonrası görülebilecek ciddi alerjik reaksiyonlar belirtileri şöyledir:
- Kurdeşen
- Yüzün ve boğazın şişmesi
- Güçsüzlük hissi, sersemlik
- Nefes darlığı şikayeti
- Hızlı kalp atışı
65 yaş ve üstü yetişkinler için zatürre aşısı ne kadar etkilidir?
PPSV23 aşısı, bağışıklığı yeterli 65 yaş ve üstü kişilere veya kronik hastalığı olan kişilere verildiğinde invazif pnömokok hastalığına karşı % 60-% 80 etkilidir. Aşı, bağışıklık sistemi baskılanmış kişilerde daha az etkilidir. Bu aşının 65 yaş ve üstü yetişkinler arasında noninvazif pnömokok kökenli pnömoniyi önlemedeki etkinliği tutarsızdır.
Zatürre aşısı Covid 19’a karşı etkili mi? Koronavirüsten korur mu?
İki tip pnömoni yani zatürre aşısı vardır. Polisakkarid aşı 5 yıl süre ile koruyucu olup B hücrelerini etkiler. Bellek hücrelerini etkilemez. Hafif etkilidir. Kas içi yapılır. Bir diğer zatürre aşı türlerinden konjuge ise ömür boyu etkili bir aşıdır. B hücrelerini ve hafıza T hücrelerini etkiler. 65 yaş üstü kişilerde, risk faktörü yüksek kişilerde bir kereye mahsus konjuge aşı ve 6 ay sonra 5 yılda bir olmak üzere polisakkarid aşı Deltoid kası içine yapılır.
Konjuge pnömokok aşısı aynı zamanda menenjit ve kan infeksiyonu gibi ciddi pnömokok hastalıklarını önlemekte yardımcı olur. Aynı zamanda bazı orta kulak iltihaplarını da önleyebilir.
Nitekim zatürre aşısı pnömonilerin en büyük sebeplerinden olan pnömokoklardan koruma amaçlı yapılır. Zatürre aşısı doğrudan koronavirüse karşı etkili değildir. Ancak bu aşılar zatürre hastalığı için risk faktörü olan kişilerde Covid 19 hastalığı sonrasında gelişebilecek olası pnömoni nedeniyle ortaya çıkabilecek zatürre riskini azaltmış olur.
Zatürre aşısının Covid 19’a karşı koruduğuna dair herhangi bir bilimsel kanıt yoktur. Bununla birlikte zatürre aşısı olan kişinin kesinlikle zatürre hastalığına yakalanmayacağına ilişkin görüşler de yanlıştır. Söz konusu aşılar zatürre riskini azaltır.
Pnömokok (Zatürre) aşısının güçlendirici dozları
Pnömokok enfeksiyonu riskiniz yüksekse, size tek doz PPV aşısı verilir. Ancak dalağınız düzgün çalışmıyorsa veya kronik böbrek rahatsızlığınız varsa, her 5 yılda bir takviye doz PPV'ye ihtiyacınız olabilir. Bunun nedeni, enfeksiyona karşı antikor seviyenizin zamanla azalmasıdır. Doktorunuz takviye dozuna ihtiyacınız olup olmadığı konusunda size tavsiyede bulunacaktır.
Hafif bir hastalık geçiren kişiler zatürre aşısı olabilir mi?
Soğuk algınlığı gibi hafif bir hastalığı olan kişiler zatürre aşısı olabilirler. Ancak orta veya ciddi derecede hasta olanlar genellikle zatürre aşısı olmak için iyileşinceye kadar beklemelidirler.
Zatürreden korunmada aşının önemi nedir?
Her zatürre hastalığı aynı mikrobik etkenler ile ortaya çıkmamaktadır. Zatürrenin sık rastlanan sebeplerinden biri olan “Pnömokok” isimli mikroplara karşı aşı, risk grubundaki kişilere uygulanabilir. Pnömokok aşısı, bu mikrobun çeşitli tiplerini içerir. Bağışıklık yetmezliği olanlar, altta yatan kronik bir hastalığı bulunanlar (akciğer, kalp, böbrek, bazı kan hastalıkları ve diyabet gibi), 65 yaşın üzerindekiler ve dalağı alınmış olanlar zatürre gelişimi açısından daha büyük risk taşıdıklarından ve bu kişilerde zatürre daha ağır seyirli olabileceğinden aşı önerilmektedir.
Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.
Güncelleme Tarihi : 5 Kasım 2024
Yayınlanma Tarihi: 13 Ekim 2020
