Yükleniyor
Uyku, vücudun dinlenmesini, kendini onarmasını ve yenilemesini sağlayan doğal bir vücut sürecidir. Aslında basit gibi görünse de uyku süreci hayati bir durumu işaret eder. Uykunun süresi, kalitesi ve sürekliliği genel vücut sağlığı açısından oldukça önem arz eder. Uykunun azalması veya kalitesizleşmesi birtakım sağlık sorunlarına davetiye çıkarabileceği için kişinin minimum uyku süresine ulaşması gerekir.
Uyku, insanların yeni bilgileri işlemesine, sağlıklı kalmasına ve yeniden enerji kazanmasına olanak sağlayan vücut onarımını sağlayan doğal bir biyolojik süreçtir.
Süreç olarak beş aşamada gerçekleşen uykunun evreleri uyanıklık, N1, N2, N3 ve REM evresidir. N1 ve N3 evrelerinde her aşama giderek daha derin bir uykuya yol açan hızlı göz hareketi olmayan (NREM) uyku olarak kabul edilir. Uykunun yaklaşık %75'i NREM aşamalarında, kalanı ise N2 aşamasında gerçekleşir. Uykunun son aşaması olan REM ise kişinin uykuya dalmasının ardından 90 dakika içinde gerçekleşen ve rüyaların görüldüğü evredir.
Sürecin başından itibaren gerçekleşen evreler uykunun süresini ve kalitesini doğrudan etkiler. Uykuyu etkileyen olumsuz faktörlere maruz kalındığında uykunun kalitesi ve süresi etkilenir. Bu da sağlık sorunlarını ortaya çıkarabilir.
Uykuyu kaçıran faktörlerin başında fiziksel hastalıklar gelir. Bunlara örnek olarak uyku apnesi, insomnia ve kronik ağrılar gelir. Bunların yanında stres, tüketilen besinler ve çevresel faktörler de uyku kalitesini olumsuz etkiler ve uyku kaçıran şeyler olarak da ifade edilebilir.
Uyku sırasında beyin hücreleri kendini yenileme sürecine girer. Bu yenileme zihnin yeni bilgileri işlemesine, vücudun kendini onarmasına ve enerjinin tekrar depolanmasına olanak sağlar. Tabiri caizse uyku ile birlikte insan yeniden şarj olur.
Uyku sırasında vücutta gerçekleşen olaylar şunlardır:
Enerji tasarrufu ve depolama: Gün boyunca, vücuttaki hücreler görevlerini yerine getirmek için depolanmış olan kaynakları kullanır. Bu kaynaklar gün bitiminde azalır ancak uyku sırasında vücut az enerji harcadığı için depolar yeniden dolar ve kişi yeni güne şarj olmuş bir şekilde başlar. Vücut aslında yeni gün için hücrelere yeniden enerji tedariki sağlar.
Kendini onarma ve iyileştirme: Uyku ile birlikte vücut kendini onarmaya başlar. Bu onarım hastalıklar başta olmak üzere vücut yorgunluğunu da giderme noktasında etkili olur. Yorgun bir kişi kaliteli bir şekilde uyuduğunda yeni güne daha dinç bir şekilde başlar.
Zihinsel bakım: Uyku sırasında beyin anıları ve öğrenilmiş bilgileri yeniden düzenler ve kategorize eder. Bu duruma örnek olarak bir kütüphanecinin gün sonunda kitapları ayırması ve raflara yerleştirmesi verilebilir. Özetle uyku öğrenilen ve hatırlanması gereken bilgilere erişmeyi ve bunları kullanmayı daha kolay ve daha verimli hale getirir.
Uyku fiziksel olarak kişinin kendini yenileme ve onarma sürecidir. Bu bağlamda kişinin fiziksel ve ruhsal olarak sağlıklı bir şekilde hayatına devam etmesi için kaliteli bir uyku uyuması şarttır. Aynı zamanda uyku fiziksel hastalıkların iyileşmesi ve birtakım semptomların azaltılması noktasında da önemlidir.
Uykunun insan sağlığı açısından önemi şöyledir:
Uyku bozukluklarının başında uykusuzluk olarak bilinen insomnia hastalığı gelir. Bunun yanında sirkadiyen ritim bozukluğu, uyku apnesi, horlama, narkolepsi, huzursuz bacak sendromu, uyurgezerlik ve stres de uyku bozukluklarına örnek olarak verilebilir.
Uyku bozuklukları maddeler halinde şöyle sıralanabilir:
Uykuyu kaçıran şeyler arasında en yaygın faktörler insomnia ve uyku apnesi gibi uyku bozuklukları, stres, aşırı kafein alımı, yağlı yiyeceklerdir. Ayrıca huzursuz bacak sendromu ve artrit gibi fiziksel hastalıklar, genetik faktör, yaşlılık, gece çalışılması ve kullanılan bazı ilaçlarda uykuyu kaçıran durumlardır.
Uyku kaçıran faktörler şunları içerir:
İnsomnia, uyku apnesi, huzursuz bacak sendromu, artrit ve kronik baş ağrısı gibi fiziksel hastalıklar uyku kalitesini etkiler ve uyku kaçıran faktörlere örnek olarak gösterilir. Bu hastalıkların iyileşmesi veya semptomların azaltılmalı uyku kalitesinde düzelme meydana getirebilir.
Genetik olarak ailede uyku sorunuyla mücadele etmiş ebeveyn söz konusu olduğunda bu sorun çocuğa da geçebilir. Genetik olarak bir hastalığa bağlı olmadan uyku sorunu yaşanması da söz konusu olabilir.
Özellikle günümüzde uyku kaçıran faktörlerin başında stres gelir. Birçok sağlık sorununun altında yatan stres uykusuzlukta da devreye girer. Herhangi bir hastalık olmasa bile yüksek stres seviyesine sahip olan kişilerin kaliteli bir uyku uyuması mümkün değildir. Stresin sebep olduğu psikolojik hastalıklardan depresyon ve anksiyete de kişinin düzenli ve kaliteli bir uykuya sahip olmasını engeller. Uyku kalitesini artırmak için stresten uzak durmak, ruhsal hastalıklar varsa da profesyonel bir destek olmak gerekir.
İşlenmiş ve paketli gıdalar tüketmek, baharatlı yemekler yemek, fazla şeker tüketimi, özellikle geceleri yatmadan önce yemek yenmesi ve yine uykuya yakın kahve tüketimi uykuyu kaçıran şeyler arasında yer alır. Özellikle yatmadan önce yenilen yemeklerin sindirilmesi zaman alacağı için kişi uykuya dalma konusunda sorun yaşar. Tüm bu faktörlerin sınırlandırılması ve hatta bırakılması uykuyu düzene sokabilir.
Aşırı alkol tüketimi de uyku kaçıran faktörlere örnek olarak verilebilir. Aynı akşam tüketilen alkolün uykuya dalma ve kaliteli uyku uyumaya zarar verdiği değerlendirilir.
Uyku saatinin düzensiz olması ve neredeyse her gece farklı saatlerde yatılması da uyku kalitesini bozan nedenler olarak kabul edilir. Belirli bir uyku düzeni yakaladıkça uyku kalitesinin de arttığına şahit olursunuz.
Özellikle akşamları yoğun bir şekilde fiziksel egzersiz yapılması uykuya dalmayı zorlaştırabilir. Ancak her egzersiz yapan kişide bu sorun görülmeyebilir.
Vücudun çok sıcak olması ile birlikte içinde bulunulan odanın da yüksek sıcaklığı uyumayı zorlaştıran faktörlerden biridir. Oda sıcaklığını düşürmek ve vücut sıcaklığını azaltmak uyumayı kolaylaştırabilir.
Özellikle 65 yaş üstü bireylerde uyku süresinin azalması bir gerçektir. Yaşlandıkça ihtiyaç duyulan süre de beraberinde azalır ancak uyku kalitesinin bozulmasına bağlı nedenler değişebilir.
Mesai düzeni olarak gece çalışmak vücudun sirkadiyen ritmini bozabilir ve gece gündüz döngüsünde bozulmalar meydana getirir. Bu da uyku kalitesini olumsuz etkiler.
Uykuyu açmak için en etkili yöntemler, yüzü soğuk su ile yıkama, soğuk havaya çıkıp derin nefes alıp verme, çay, nescafe veya türk kahvesi gibi kafein alımı ve enerji içeceği içmedir.
Uykuya dalamamanın altında insomnia veya uyku apnesi yatıyor olabilir. Bunlar fiziksel hastalıklar olarak bilinir. Bunun yanında stres de kişinin uykuya dalmasını zorlaştırır. Ayrıca yatmaya yakın kahve içilmesi de uykuya dalamama sorunu ortaya çıkarabilir.
Uykunun kaçmasına yol açan temel faktörlerden biri strestir. Stresin yanı sıra kahve tüketimi, geç yemek yenmesi, uyku saatinin düzensiz olması gibi nedenler de uykuyu kaçırabilir.
Kahve tüketimi, şekerli besinler, işlenmiş gıdalar, yoğun kırmızı et yemek ve hamur işleri uykunun kaçmasına yol açabilir ve uyku kalitesini bozabilir.
Uykunun gelmesi ve uyku kalitesinin artması için öncelikle uyku için yatak odası tercih edilmelidir. Televizyon karşısında keyifli olduğu zannedilen kısa kestirmeler gece uykusunu bozabilir. Bu yüzden kısa kestirmeler yapmadan yatak odasına gidilmelidir. Diğer yanda ideal oda sıcaklığı olan 21-22 derece sağlanmalı, televizyon, cep telefonu, bilgisayar gibi elektronik eşyalar yatak odasında bulunmamalı, yatak odasının ışık ve ses izolasyonuna dikkat edilmeli, uyurken gece lambası kullanılmamalıdır. Çünkü uykuda salgılanan melatonin hormonu sadece karanlıkta aktive olmaktadır.
Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.
Güncelleme Tarihi : 28 Kasım 2024
Yayınlanma Tarihi: 8 Kasım 2024
Detaylı bilgi için iletişime geçin.
