Travma sonrası stres bozukluğu ( TSSB) nasıl tedavi edilir?

Travma nedir?

Pek çok insan hayatı boyunca defalarca kez üzüntülü, gergin, kaygılı hissettiği olaylarla karşılaşır. Ancak bunların çok az bir kısmı gerçekten travma niteliği taşır.

Kişinin baş edebileceğinin çok üzerinde bir şiddet ve yoğunlukta yaşadığı, sınırlarının zorlandığı; korku ve çaresizlik yaşatan durumlar ruhsal travma olarak kabul edilebilir.  Bu durumlar kişinin olağan deneyim sınırlarının ötesindedir.

Psikiyatri başucu kitaplarında travma; ''Bireyin, kendisinin veya başkalarının; ölüm, ciddi yaralanma veya cinsel saldırı gibi fiziksel bütünlüğüne tehdit oluşturan olayları yaşaması veya bunlara tanık olması'' olarak tanımlanır.

Travma sonrası stres bozukluğu ne demektir?

Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB), ağır bir psikolojik travma sonrasında ortaya çıkan, travmatik olayın tekrar tekrar yaşanması, olayı hatırlatan uyaranlardan kaçınma ve artmış uyarılmışlık gibi özgül semptomlarla kendini gösteren bir strese bağlı bir bozukluktur.

Semptomlar üç aydan kısa sürdüğünde “akut”, daha uzun sürerse “kronik” TSSB adı verilir. Klinik açıdan önemli bir özellik de travmatik yaşantıdan 6 aydan uzun bir süre sonra ortaya çıkan tiplerdir. Bunlara “gecikmeli başlangıçlı” adı verilmektedir.

Travma sonrası stres bozukluğu neden olur?

TSSB’nin ortaya çıkmasında travmanın o kişi için niteliği, şiddeti, daha önce yaşadığı travmatik olaylar ve travma sonrası içinde yaşadığı koşullar belirleyici faktörler olarak dikkati çekmektedir.

• Savaşa maruz kalmak
• Kaza
• Çocuklukta fiziksel istismar
• Cinsel şiddet
• Fiziksel şiddet gibi durumlar travma sonrası stres bozukluğuna neden olabilir.

Ayrıca yangın, doğal afet, soygun, uçak kazası, işkence, adam kaçırma, yaşamı tehdit eden tıbbi teşhis, terör saldırısı gibi yaşamı tehdit eden ve birçok travmatik olay da TSSB'ye yol açabilir.

Travma sonrası stres bozukluğu riskini arttıran faktörler nelerdir?

TSSB için kişisel yatkınlığı oluşturan faktörler arasında etkenler sayılabilir;

• Bekar, dul veya boşanmış olmak
• Düşük sosyoekonomik düzey
• Düşük eğitim düzeyi
• Çocukluk çağına ait olumsuz yaşam olayları (cinsel taciz, kaçırılma öyküsü gibi)
• Kadın cinsiyet
• Yetersiz sosyal destek
• Kişilik özellikleri (borderline, paranoid, antisosyal ya da bağımlı kişilik özellikleri)

Başa çıkma stratejilerinin yetersizliği, genetik yatkınlık, kişinin travmaya verdiği anlam, yakın zamanda yaşanmış stresli yaşam olayları, kişinin kendisinde veya ailede psikiyatrik hastalık öyküsü, alkol veya madde kötüye kullanım öyküsü olması da yatkınlık oluşturmaktadır.

Travma sonrası stres bozukluğu olduğu nasıl anlaşılır?

TSSB gelişen kişi aşırı telaş ve korku içindedir, uyaranlara karşı aşırı duyarlıdır ve en küçük uyarana irkilme tepkisi verir. İlişkilerde duygu azalması, ilgisizlik ortaya çıkabilir. Çevreye ilgisizlik, tepkisizlik, haz alamama, çabuk sinirlenme, öfke patmaları olan kişiler bir yakınları ya da kendi istekleri ile ruh sağlığı uzmanına başvurabilirler. Tanı bir psikiyatri uzmanı tarafından konur. Klinisyen tarafından uygulanan Travma Sonrası Stres Bozukuğu Ölçeği (CAPS) tanı konması, belirtilerin değerlendirilmesi, tedavi etkinliğinin izlenmesi amacı ile kullanılabilir.

Travmaların neden olduğu hastalıklar nelerdir?

Travma çok çeşitli psikiyatrik belirti ve hastalıklara yol açabilir.

• Akut stres tepkisi
• Travma sonrası stres bozukluğu (tssb)
• Travmatik yas
• Depresyon
• Alkol-madde kullanım bozuklukları
• Anksiyete ve duygudurum bozuklukları
• Psikotik bozukluklar gibi pek çok hastalık travmadan sonra ortaya çıkabilir.

Travma sonrası stres bozukluğu nasıl tedavi edilir?

TSSB tedavisinde hem ilaçların hem de psikolojik tedavilerin etkili olduğu gösterilmiştir. 

TSSB tedavisinde antidepresan ilaçlar birçok hastalık belirtisini yatıştırmakta yararlı olur. Özellikle depresyonla birlikte görüldüğünde TSSB tedavisinde antidepresanlar kullanılması gerekir. 

Psikoterapler ile kişinin belirtilerinin sürmesine neden olan hatalı düşüncelerinin sağlıklı düşüncelerle değiştirilmesi amaçlanır. Ayrıca korku nedeniyle kaçındığı durumların üstüne gitmesi sağlanarak bu durumlarda yaşadığı korkunun azaltılması hedeflenir.

Travma sonrası stres bozukluğu hakkında sık sorulan sorular

Travma sonrası stres bozukluğu kendiliğinden geçer mi?

Eğer ikincil kazanç sorunları yoksa, hastanın kişiliği de önemli derecede uyumsuz değilse bozukluğun birkaç hafta ya da birkaç ayda düzelme olasılığı yüksektir.

Travma sonrası stres bozukluğu tedavi edilmezse ne olur?

Travma sonrası stres bozukluğu kişilerin tüm hayatını, işini, ilişkilerini, sağlığını ve günlük aktivitelerden aldığı zevki olumsuz anlatma etkileyebilir.

TSSB'ye sahip olmak, aşağıdakiler gibi diğer zihinsel sağlık sorunları riskini de artırabilir:

• Depresyon ve anksiyete
• Uyuşturucu veya alkol kullanımıyla ilgili sorunlar
• Yeme bozuklukları
• İntihar düşünceleri ve eylemleri

Geçmiş travmalar nasıl düzeltilir?

Geçmişte ağır travma ile karşılaşmış kişilerin anılarını dinlemek, olayı ayrıntıları ile anlattırmak ve duygusal boşalmayı sağlamak geçmiş travmaların düzeltilmesinde etkilidir. Hastalara gevşeme ve kaygıyı azaltma için hipnoz uygulanabilir, EMDR (Hızlı Göz Hareketleri ile Duyarsızlaştırma) yöntemi ile de geçmiş travmaların yeniden işlenebildiğine dair kanıtlar vardır.

Bir konunun travmaya neden olmaması için neler yapılabilir?

Öncelikle kişinin verdiği tepkileri normal kabul etmesi gerekir. Yaşanan olayın kişinin kontrolünün dışında geliştiğini ve ne yaparsa yapsın, bu gibi durumlar karşısında hazırlıklı olunamayacağını hatırlaması gerekir.

Kişi dinlenmek için kendisine zaman vermelidir. Spor yapmak, stresi azaltmanın en iyi yollarından biridir. Alkol veya madde gibi kısa süreli rahatlık veren ancak sonrasında travmanın etkilerini derinleştirecek durumlardan uzak durmak gerekir.

Kişide organik bir engel yoksa en kısa zamanda işine, görevine dönmesi gerekir. Kişi bolca bilgi edinmelidir. Yasını yaşamak için kendine izin vermeli, güçlü gözükmek için çaba göstermemelidir. Kendisini anlayan ve destekleyen kişiler ile bağlantısını koparmamalıdır. Çevresinden veya gerekiyorsa profesyonel bir uzmandan destek istemeli ve sıkıntılarını paylaşmalıdır.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.