Travma Nedir? Travma Çeşitleri, Nedenleri ve Belirtileri

Travma Nedir?

Travma, kişinin kontrolü dışında stresli, korkutucu ve başa çıkması zor olay veya olaylar yaşaması duygusal veya fiziksel yaralanma durumudur. Fiziksel ve duygusal olmak üzere ikiye ayrılan travmalar kişinin üzerinde derin ve kalıcı etkiler bırakabilir.

Travmatik olaylar, kişiden kişiye değişkenlik gösterebileceği için tanımlaması çok kolay durumlar değildir çünkü aynı olay bazı insanlar için başkalarına göre daha travmatik veya daha az travmatik etkiler yaratabilir.

Ancak, yaşamın erken dönemlerinde yaşanan örneğin istismar, şiddet, psikolojik baskı gibi çoğu zaman yıkıcı ve derin etki bırakan travmaların etkisi yaş ilerledikçe daha da açığa çıkar. Aynı şekilde ciddi bir kaza, yaralanma, şiddet kurbanı olmak, doğal afet veya savaş yaşamak gibi fiziksel travmalarla birlikte ani ve beklenmedik bir vefat haberi gibi kişinin kontrolü dışında olan duygusal travmalar da yaşam deneyimi açısından kalıcı etkiler bırakabilen travmalara örnek verilebilir.

Tüm bunların ışığında yaşanan travmalar kişinin güvenlik ve benlik duygusu ile birlikte duyguları düzenleme ve hem ikili hem de sosyal ilişkileri yönetme becerisine zarar verebilir. Travma yaşayan kişiler, travmatik olay meydana geldikten uzun süre sonra bile sıklıkla utanç, güvensizlik, çaresizlik, güçsüzlük, yalnızlık ve yoğun korku hissedebilir. Bunları aşmak için kişinin profesyonel bir destek alması gerekir.

Travma Türleri Nelerdir?

Travma, fiziksel ve duygusal olmak üzere ikiye ayrılır. Fiziksel travmalar kaza, yaralanma, doğal afet, savaş gibi olayları kapsarken duygusal travmalarda kişinin duygusal reaksiyonu söz konusudur. Duygusal travmalara örnek olarak da sevilen bir kişinin kaybı, ilişkide ayrılık, ebeveynlerin boşanması, çocuklukta istismar ve psikolojik baskı verilebilir.

Fiziksel travma nedenleri

Fiziksel travmalar genellikle kaza ve yaralanmaları içerir. Trafik kazaları, şiddetli yaralanmalar ve düşmeler, sporcu yaralanmaları, fiziksel saldırılar (kavga), doğal afetler ve savaşlar fiziksel travma kaynaklarıdır. Bunlar olayın etkisine vücutta fiziksel etki yaratır. Kırıklar, kanamalar, doku hasarları ile birlikte daha ciddi hasarlar bunlara örnek olarak verilebilir.

Fiziksel travma nedenleri ve etkileri şöyle sıralanabilir:

• Trafik kazaları ve vücutta oluşan kırılmalar
• Düşme sonucu oluşan yaralanmalar
• Branş veya bireysel sporlarda meydana gelen yaralanmalar
• Fiziksel saldırıların vücutta yarattığı etkiler
• Doğal afetler ve yansımaları
• Ortaya çıkan savaşlarda yaşanan fiziksel etkiler

Yaşanan tüm bu fiziksel travma deneyimleri az veya çok vücutta etki bırakır. Ciddi kazalar, düşmeler ve yaralanmalar kimi zaman vücutta ciddi ve kalıcı hasarlar bırakabilirken kimi deneyimlerin ise etkisi geçici olabilir.

Psikolojik travma nedenleri

Psikolojik travmalar, yaşanan duygusal deneyimleri içerir. Psikolojik travma nedenlerine örnek olarak aile üyesi veya sevilen bir kişinin beklenmedik kaybı, ebeveynlerin boşanması, ilişkide yaşanan ayrılık, çocukluk döneminde istismar, iş yerinde yaşanan yoğun mobbing gibi durumlar verilebilir.

Aynı zamanda fiziksel travmalarda yerini alan doğal afetler ve savaşların da psikolojik travma yarattığı bilinir. Bu olayların fiziksel etkilerinin yanında psikolojik etkileri de kişide uzun yıllar kalıcı hasarlar bırakır.

Psikolojik travmalara ve etkilerine örnek olarak şunlar verilebilir:

• Aile üyesi veya sevilen bir kişinin beklenmedik kaybı
• Ebeveynlerin boşanması
• İlişkilerde yaşanan ayrılıklar
• Çocukluk döneminde istismar, sevgi ve ilgi eksikliği
• İş yerinde yaşanan yoğun mobbing veya iş kaybı
• Yaşanan maddi zorluklar veya yoksulluk
• Toplumun içinde bulunduğu ekonomik sorunlar, şiddet veya buhranlar
• Kişinin özgürlüğünün kısıtlanması

Yaşanan tüm bu deneyimler, kişiyi psikolojik olarak etkiler. Ruh hali daha güçlü olan kişiler yaşadığı deneyimlerden daha az etkilenirken, hassasiyet seviyesi yüksek olan kişiler psikolojik travmaları daha zor ve uzun sürede atlatabildiği görülür. Kalıcı hasar bırakma potansiyeli olan veya travmaları atlatamadığı görülen kişiler için psikolojik destek önerilir.

Travmanın Etkileri Nelerdir?

Fiziksel veya psikolojik olmasından bağımsız travmanın insan üzerinde yarattığı ortak etkiler söz konusudur. Bu etkilerin başında kişinin hayatına travmadan önceki şekilde devam etmesinin zor olduğu gerçeğidir. Travmadan önceki aynı hayatına devam etmek için profesyonel bir destek alınması büyük önem arz eder.

Travmaların fiziksel etkileri genellikle vücutta meydana gelen hasarla bağlantılıdır. Özellikle kaza veya yaralanmalar sonrasında vücutta ortaya çıkan kalıcı veya geçici etkiler fiziksel etkilere örnek olurken depresyon, travma sonrası stres bozukluğu, panik atak, güvensizlik, yalnızlık ve sürekli korku-endişe hissi ise travmaların kişi üzerinde bıraktığı psikolojik etkilerdir.

Travma Belirtileri Nelerdir?

Travma belirtilerini fiziksel travma belirtileri ve psikolojik travma belirtileri iki başlık altında ele almak mümkündür. Fiziksel travma belirtileri kaza, yaralanma veya düşmeye bağlı olacak şekilde kırık, kanama, ağrı, şişme, doku hasarı, baş ağrısı, baş dönmesi ve bilinç kaybı şeklindedir.

Psikolojik travma belirtileri ise depresyon, panik atak, TSSB, stres seviyesinin artması, yoğun endişe-korku ve güvensizlik hissidir.

Fiziksel travma belirtileri şunlardır:

• Kaza sonrası meydana gelen kırıklar
• Etkilenen bölgelerde meydana gelen ağrı, şişlik ve hassasiyet
• Kan akışı ve doku hasarına bağlı olarak morarmalar
• Vücuttaki sıcaklık artışı
• Kasların hasar görmesi sonucu kas ağrıları veya kas spazmları

Psikolojik travma belirtileri ise şöyledir:

• Yaşanan travmatik deneyim sonrası depresyon, panik atak
• Travma sonrası stres bozukluğu
• Kaygı, korku ve endişe hissinin artması
• Güvensizlik duygusu
• İkili veya sosyal ilişkilerin bozulması
• Geleceğe duyulan umudun azalması
• Uyku düzeninde bozulmalar ve kabus görülmesi
• Agresif davranışlar
• Hayattan zevk alamama durumu (anhedoni)
• Travmatik olayla ilgili takıntılı düşünceler ve kopamama
• Güncel yaşama devam etmekte zorluk çekme

Travma Tanısı

Başından dramatik bir olay geçen kişinin travma yaşadığının tanısını koymak için o kişinin travmatik belirtiler yaşayıp yaşamadığına bakılır. Travma semptomlarına dair bir işaret söz konusuysa konunun uzmanı bir profesyonel tarafından kişinin deneyim ve şikayetlerine bağlı olarak bir teşhis koyulabilir.

Travma Tedavisi Nasıl Yapılır?

Travma tedavisi, travmanın türüne göre değişir. Fiziksel travmalarda fiziksel tedavi yöntemleri uygulanırken psikolojik travmalarda ise kişinin duygu durumunu iyileştirmeye yönelik tedavi programlarına başvurulur.

Fiziksel tedavi yöntemleri şunları içerir:

• Kaza veya yaralanmanın meydana getirdiği hasarı iyileştirmek
• Kırık söz konusuysa kırığın iyileşmesini sağlamak
• Yaralanma vakalarında yaraya yönelik ilaçlar, antibiyotikler veya ağrı kesiciler
• Kas problemi söz konusuysa fizik tedavi uygulamaları
• Travmanın etkilerini azaltmak için doktorun önereceği farklı tedavi programları

Psikolojik tedavi sürecinde işe şu yöntemler işe yarayabilir:

Profesyonel kişilerden terapi almak öncelikle kişinin duygu durumunu düzeltmek için önemlidir. Bu terapilerin arasında genellikle bilişsel davranışçı terapi, psikoterapi ve grup terapisi yer alır. Uzman tarafından kişiye en uygun terapi programı belirlenip sürece öyle başlanır.

Terapi yöntemlerinin dışında travmanın meydana getirdiği hasarı en aza indirmek ve kişinin tekrar hayata adapte olması sağlamak için akupunktur, meditasyon ve yoga gibi yöntemlere başvurulduğu da olabilir. Bu yöntemler kişiye ruhsal olarak bir dinginlik verir ve kısa süre de olsa travmanın meydana getirdiği olumsuz düşüncelerden kurtulmasını sağlayabilir.

Travma ile Nasıl Başa Çıkılır?

Hem fiziksel hem de psikolojik travma ile başa çıkmanın yolu kişinin güçlü bir psikolojiye sahip olmasından geçer. Her ne yaşanırsa yaşansın gerçekleşen deneyimin sadece kişinin kendisinin başına gelmediği düşüncesi, yaşanan olayın ömür boyu sürmeyeceği gerçeği gibi kişinin kendisine yapması gereken bu telkinler sürecin daha sert geçmesini önleyebilir. Unutulmamalıdır ki mutluluk veya mutsuzluk, acı veya sevinç gibi duygular kalıcı değildir.

Travma ile başa çıkma rehberine bir göz atın:

• Travma sonrası kişi kendini olabildiğince olumlu bir şekilde telkin etmelidir
• Yalnız kalmak istiyorsa yalnız kalmalı, değilse sevdiği insanlarla birlikte olmalıdır
• Kişi kendisini mutlu edecek uğraşlarla ilgilenmeli, bu süreçte odağını değiştirmelidir
• Fiziksel aktivite ve düzenli yürüyüş atlanmamalıdır
• Nefes egzersizleri, meditasyon ve yoga gibi yöntemler denenebilir
• Eğer tek başına bir iyileşme sağlanmıyorsa profesyonel destek almaktan çekinilmemelidir

Bunların yanı sıra kişinin düzenli bir rutin veya program oluşturması da iyileşme sürecinde yardımcı olabilir. Travma yaratan olaylar bir kişinin hayatını olumsuz anlamda değiştirebilir. Kişinin hayatının kontrolden çıktığını ve elinde tutamadığını hissettiği durumlarda düzenli bir program, hayatına biraz düzen ve tahmin edilebilirlik getirmesine yardım edebilir.

Profesyonel bir destek alınması

Tüm bu iyileşme sürecinde altı çizilmesi gereken en önemli nokta kişinin profesyonel bir destek almasıdır. Profesyonel olarak destek alınması travmanın daha derin ve kalıcı etkileriyle başa çıkmak açısından önemlidir.

Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) gibi psikolojik ekiler veya yoğun kaygı ve depresyon belirtileri yaşayan kişiler, psikoterapi başta olmak üzere çeşitli terapi yöntemleri ile iyileşme sürecini hızlandırabilir.

Bunun yanı sıra bilişsel davranışçı terapi ile birlikte EMDR terapisi gibi bilimsel temeli olan yöntemler, kişinin travmatik deneyimle başa çıkmasına ve mücadele etmesine yardımcı olur.

Psikologlar ve ilaç yazma yetkisi olan psikiyatristler, bireye duygusal destek ve gücün yanı sıra, yaşanan dramatik olayla başa çıkmak için kişiye özel etkili teknikler önerir. Bu süreçte ilaca ihtiyaç duyan kişiler için ilaç tedavisi de önerilebilir. Profesyonel destek almak ve akabinde gerekirse ilaç tedavisine başlanması, bireyin iyileşme sürecini hızlandırır ve yaşanan travmanın kişi üzerindeki uzun vadeli etkilerini azaltmada büyük önem taşıdığı bilinir.

Travma Hakkında Sık Sorulan Sorular

Travma ne demek?

Travma, bireyin, kendisinin veya başkalarının; ölüm, ciddi yaralanma veya cinsel saldırı gibi fiziksel bütünlüğüne tehdit oluşturan olayları yaşaması veya bunlara tanık olmasıdır.

Travma nasıl hissettirir?

Travma kişiyi duygusal bir buhrana sokabilir. Yaşanan acı ve üzücü olay sonrası kişi kendisini üzgün, çaresiz, güvensiz, geleceğe dair umutsuz ve yalnız hissedebilir. Bu duyguların daha da yoğun yaşanmasıyla birlikte psikolojik hastalıklar ortaya çıkabilir.

Travmalar kalıcı mıdır?

Travmaların kalıcı olup olmayacağı kişinin bu süreci ne şekilde geçireceğine bağlıdır. Kaderine ve yaşanan olaya teslim olan kişiler için travmanın etkileri kalıcı olabilir ve ömür boyu kişinin peşini bırakmaz. Ancak bu süreci profesyonel açıdan destek alarak geçiren kişiler ise ‘Öldürmeyen acı güçlendirir’ misali olacak şekilde yaşanan travmayı kabul edip arkasında bırakarak daha güçlü bir şekilde hayatına devam eder.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.