Şema Terapi Nedir?

Şema Terapi Sürecinin Amaçları Ve Faydaları

Şema terapinin ilk amacı, danışanların işlevsel olmayan yaşam biçimlerinden kurtulmalarını sağlar. Onları işlevsel olanlarla değiştirmeyi hedefler. Şema terapinin amaçları ve faydaları şu şekilde listelenebilir:

• Kişilerin erken dönemde karşılanmamış ihtiyaçlarının işareti olarak korku, üzüntü ve yalnızlık hisleri ile baş edebilecek duruma getirmek,
• Bireylerin kendi duygusal dünyası ile kopukluk yaşamadan bağlantı kurması,
• Ani tepkilere sınır koyup duygularını ifade edebilmesini sağlamak,
• Anne-baba kaynaklı, kendini eleştirme ve cezalandırmaları azaltıp gerçekçi amaç ve beklentiler elde eden bireyler olmak,
• Olumsuz davranışların altında yatan nedenleri anlamak,
• Sizi zorlayan olumsuz davranışların farkına varıp baş edebilmek,
• Size zarar veren ilişkileri sürdürmenin sebeplerini anlamlandırmak, 
• İletişim becerilerinizi geliştirerek ilişkilerin kalitesini artırmak,
• Geçmişteki duygusal ihtiyaçları belirleyip bugün bunları karşılamak amacıyla adım atmak,
• Çocukluğunuzdan bu yana gelen işlevsiz davranışları fark edip işlevsel hale getirmek.

Erken Dönem Uyumsuzluk Yaratan Şema Alanları

Çocukluk döneminde yaşanan olumsuz deneyimler, uyumsuzluk oluşturan şemaların meydana gelmesine yol açar. Hayat boyu yinelenen şemalar, kişilere zarar verir. Şema terapinin etkili olduğu erken dönem 5 şema alanı şu şekilde listelenebilir:

• Ayrılma ve Reddedilme: Bireyin güvenme, kendini ait hissetme, kabul edilme, sevilme ve korunma ihtiyaçlarının karşılanmadığı durumlarla ilgilidir. İçerisinde; terk edilme, kuşkuculuk, duygusal yoksunluk, utanç ve suçluluk, sosyal izolasyon şemaları yer alır.
• Zedelenmiş Özerklik ve Başarısızlık: Çocuğun hayata tutunabilmesi, bağımsızlık kazanması ve psikolojik dayanıklılığın artması ile başarı elde edebilmesi için aileleri tarafından desteklenmesidir. Tehditler karşısında dayanıksızlık, başarısızlık, bağımlılık ve yetersizlik, iç içelik ve yapışıklık şemalarını kapsar.
• Zedelenmiş Sınırlar: Çocukların her istediğinin hızlı bir şekilde yerine getirildiği ve sorumluluk alması beklenmediği zaman ortaya çıkar. Haklılık ve üstünlük ile yetersiz öz denetim şemaları meydana gelir. 
• Başkalarına Yönelimlilik: Kendi ihtiyaçlarınızı baskılayıp başkalarına öncelik verdiğiniz zaman oluşur. Sevgi, ilgi, saygı, onay görmek ve olumsuz tepki almamak gibi durumlar yaşandığı zaman öfke ile birlikte ortaya çıkar. Boyun eğicilik, kendini feda etme ve onay arayıcılık gibi şemalara neden olur.
• Aşırı Uyarılma ve Bastırılmışlık: Katı kurallar ve disiplin, bu şema alanının zeminini meydana getirir. Anne ve babaların başarı odaklı ihtiyaçlarını karşılamak için çabalayan çocuklar, kendi isteklerini göz ardı edip bastırır. Bazı şemalar oluşarak bireylerin yaşam kalitesi düşer. Bu şemaların içinde karamsarlık ve cezalandırma olduğu gibi duyguları bastırma ve yüksek standartlar yer alır. 

Şema Terapinin Aşamaları

Şema terapi, kişilik bozukluklarından dolayı meydana gelen psikolojik sorunlara çözüm niteliğindedir. Danışanların davranışlarının kökenine inerek şemaları tespit eden uzmanlar, onlara temel ihtiyaçlarına sağlıklı yollarla ulaşmayı öğretir. Değerlendirme ve eğitim aşamaları ile başlayan şema terapi süreci, değişim adımı ile devam eder. İlk aşamanın temel amacı, danışanların sorunlarını öğrenip onları şema terapi hakkında eğitmektir. Değişim adımı ise bilişsel, yaşantısal, terapi ilişkisi ve davranış kalıpları olmak üzere 4 alandan oluşur. Bütüncül bir anlayışla gerçekleştirilen şema terapisi, özel teknikler ile uygulanır. Şema terapinin amaçlarına ulaşması için gerekli olan aşamalar; bağ kurma ve duygu düzenleme, başa çıkma becerileri oluşturma, uyum bozucu inançları ortadan kaldırma, şema inançlarını değiştirme, cezalandırıcı ebeveynler ile mücadele etme, sınır koyma, krizleri yönetme, kızgın çocuğa işlevsellik artıran görevler verme, özerklik, bireyleşme, sağlıklı ilişkiler geliştirme ve terapiyi adım adım sonlandırmaktan oluşur. 

Duygusal Durumun Belirlediği Şema Modları

Şema terapi modları, içerisinde bulunduğunuz durumla nasıl başa çıkacağınızı görmenizi sağlar. Geçici bir düşünce yapısı olup sorunlarla mücadele etme yönteminin birleşimi, modları meydana getirir. Şema terapi modları, yararlı uygulanabilir ya da yararsız uygulanamaz olabilir. Şema terapinin modları;

• Çocuksu duygu ve davranışların karakterize edildiği çocuk modları,
• Duygusal sorunları engellemeyi amaçlayarak şemayı pekiştiren işlevsiz başa çıkma modları,
• Talepkâr, isyankâr ve otoriter ebeveynlerin sesini içselleştiren işlevsiz anne-baba modları,
•  Sağlıklı ve işlevsel benliğinizi temsil edip diğer modların etkilerine karşı koyarak düzenleyen sağlıklı yetişkin modları. 

Şema Terapinin Uygulandığı Sorunlar

Uzun soluklu bir süreci kapsayan şema terapi, genellikle haftalık seanslar ile sürdürülür. Seans sıklığı danışanın ihtiyaçlarına göre belirlenip devam eder. Şema terapinin uygulandığı sorunlar arasında; narsistik, histrionik, şizoid, anti sosyal ve sınır kişilik bozuklukları, depresyon, obsesif kompulsif bozukluk, uzun süreli ilişki problemleri, katı düşünme ve davranışlar, anksiyete, beslenme bozukluğu, alkol ve uyuşturucu madde bağımlılığı, çocukluk travması tekrarı ve travma sonrası stres yer alır.

Şema Terapide Tercih Edilen Yöntemler

Şema terapi bilişsel, duygusal, davranışsal ve terapötik ilişki tekniği olmak üzere 4 farklı yöntem şeklinde kullanır. Bu tekniklerin içerisinde birbirinden farklı uygulama modelleri bulunur. Şema terapinin kullandığı teknikler şu şekildedir:

• Tetikleyici durumlar olduğunda belirli maddelerin yazıldığı şema günlüğü,
• Zorlayıcı bir olayda kişilerin duygularının, yarattığı şemaların, gerçekçi bakış açısının ve çözüm önerisinin yer aldığı başa çıkma kartı,
• Şemaların tetiklendiği imgesel yolları anlamlandıran imgeleme uygulamaları,
• Rol yapma, ödev verme, aktivite planlama, sorun çözme ve rahatlama çalışmalarının bulunduğu davranışsal teknikler,
• Danışana gerçekçi bakma yetisi kazandıran uzmanın uyguladığı empatik yüzleştirme.

Şema Terapinin Diğer Tekniklerden Farkı

Şema terapi, diğer tekniklere göre özgün ve kapsayıcı bir modeldir. Bütünleştiren bir tedavi olup diğer tedavi yöntemleri ile ortak noktaları bulunur. Çocuklukta uyumlu olan şemalar, karmaşıklaşmasını önler. Şema terapi, bireyin var olan sorunlarının temelinde yatan şemaları tespit ederek çözüm yaratır. Sorunların yetişkinlik döneminde saptanmasıyla ortaya çıkan farklı psikolojik problemlerin iyileştirilmesinde önemli bir rol oynar.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.