Potasyum Nedir? Potasyum Yüksekliği (Hiperkalemi) Neden Olur?

Potasyum Nedir?

Potasyum, hücre içi sıvıda yüksek miktarda bulunan pozitif yüklü bir elementtir. Vücuttaki sıvı-elektrolit dengesini sağladığından hayati öneme sahip bir mineral olan potasyumun eksikliği ve fazlalığı ciddi semptomlara yol açabilir. Besinler ile alınan potasyum ince bağırsaklardan emilirken, atımı böbrekler tarafından gerçekleştirilir. Yetişkinlerin günde en az 2 gram potasyum alması gerekmektedir.

Potasyum Ne İşe Yarar?

Potasyum vücutta sodyum ile birlikte çalışarak sıvı dengesini ve hücre içi sıvının devamlılığını sağlar. Vücutta iskelet ve kalp kası aktivitesi için potasyuma ihtiyaç duyulmaktadır. Bunun yanı sıra temel besin öğelerinden karbonhidrat ve protein metabolizmasında yer alan potasyum vücudun temel enerji kaynağı olan glikozun glikojen şeklinde depolanmasını ve protein biyosentezini sağlamaktadır. Ayrıca potasyum eletrokimyasal uyarıların iletimini sağlamakta ve kas kasılmasını düzenlemektedir.

Potasyumun Faydaları Nelerdir?

Yapılan çalışmalar potasyumun hipertansiyon ile kalp ve damar hastalıklarının önlenmesinde önemli bir role sahip olduğunu vurgulamaktadır. Potasyumdan zengin besinlerin tüketiminin felç riskini azaltabileceği bildirilmiştir. Ayrıca insülin direnci veya diyabeti olan kişilerde kan glikoz seviyelerinin düzenlenmesinde potasyumun olumlu etkileri mevcuttur.

Potasyum Kaç Olursa Tehlikeli Olur?

Kandaki potasyum seviyesinin 3.5 mEq/L- 5 mEq/L değerleri arasında olması gerekmektedir. 3.5 mEq/L’nin altına düşmesine hipokalemi; 5.5 mEq/L’nin üzerinde olması ise hiperkalemi olarak adlandırılmaktadır. Potasyum yüksekliğinde 6.5 mEq/L üzeri bir potasyum yüksekliği doktor kontrolü ve tedavisi gerektirir.

Potasyum Eksikliği (Hipokalemi) Nedir?

Kanda potasyum seviyesinin 3.5 mEq/L’nin altına düşmesine hipokalemi denir. Kusma, ishal, diüretiklerin (idrar söktürücü ilaçlar) kullanımı ve diyabetik ketoasidoz hipokalemiye yol açabilmektedir. Ayrıca potasyum atımını sağlayan aldosteron hormonunun yüksek olması (hiperaldesteronizm) da hipokalemiye yol açmaktadır.

Potasyum Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

Potasyum eksikliği kas zayıflığı ve paraliz, aritmi, iştahsızlık, bulantı ve kusmaya yol açabilmektedir.

Potasyum Eksikliği Nasıl Tedavi Edilir?

Hipokalemi, kişiye damar yolu ile potasyum verilerek tedavi edilir. Ayrıca beslenmenin potasyumdan zengin besinler içermesi önerilmektedir.

Potasyum Yüksekliği (Hiperkalemi) Nedir?

Hiperkalemi yani potasyum yüksekliği, kandaki potasyum seviyesinin 5.5 mEq/L'nin üzerinde olmasıdır. Potasyum yüksekliği, genellikle böbrek fonksiyonlarında yetersizlik(böbrek yetmezliği), susuz kalma, çok fazla potasyum alımı, addison hastalığı, kalp yetmezliği yada ağır egzersiz sonucu görülür. Potasyum, kalp kaslarının çalışma şeklini etkilediği için potasyum yüksekliği kalbin düzensiz atmasına ve kalp krizine neden olabilir.

Kanda potasyum yüksekliğinin bu değerin üstündeki değerler potasyum yüksekliği olarak kabul edilir. Çok şiddetli değerlerde ise ciddi kalp problemleri meydana gelebilir.

Potasyum, pozitif yüklü bir elektrolittir. Elektrolitler, suda veya kan gibi diğer vücut sıvılarında çözündüklerinde doğal olarak pozitif veya negatif yüke sahip olan minerallerdir. Vücutta elektrik yükü taşımaya yardımcı olur ve bu da vücudun sağlıklı bir işlev görmesine yardımcı olur.

Potasyum yüksekliği ise, kandaki potasyumun yükselmesidir. Tüketilen besinler veya içecekler yoluyla vücuda potasyum alımı sağlanır. Normalde böbrekler fazla potasyumu vücuttan atar ve bu potasyum vücuttan idrar yoluyla atılır. Ancak vücutta çok fazla potasyum varsa böbrekler hepsini vücuttan atamayabilir ve bu potasyum kanda birikebilir.

Kanda çok fazla potasyum olması kalbe zarar vererek kalp çarpıntısı hissedilmesine ve çok hatta çok yüksek potasyum değerleri kalp krizi geçirilmesine yol açabilir.

Kalp atışlarının düzensiz olması, kalp çarpıntısı, nefes darlığı, kas güçsüzlüğü, göğüs ağrısı, mide bulantısı ve kusma gibi durumlar kanda potasyumun yüksekliğinin en belirgin semptomları arasında yer alır.

Potasyum Yüksekliği Neden Olur?

Hiperkalemi olarak adlandırılan potasyum yüksekliği akut böbrek hasarı ya da kronik böbrek rahatsızlığı, fazla potasyum alımı, ilaç yan etkisi, dehidrasyon, tip 1 diyabet gibi nedenlerle gelişen bir durumdur.

Potasyum yüksekliği veya diğer adıyla hiperkaleminin nedenleri şöyle sıralanabilir:

• Böbreklerde hasar
• Addison hastalığı
• Kalp yetmezliği
• Dehidrasyon
• Tip 1 diyabet
• Potasyum zengini besinlerin fazla tüketimi
• Potasyum tutucu diüretik ilaçlar
• Ağır egzersiz
• Yanık vakaları veya ciddi yaralanmalar
• Genetik koşullar

Addison hastalığı

Addison hastalığında böbreküstü bezleri yeterince kortizol ve aldosteron üretemez. Aldosteron hormonu, böbreklerde sodyum ve potasyum dengesini düzenler. Eksikliği durumunda ise vücut fazla potasyum tutup fazla potasyumu dışarı atamaz ve bu da hiperkalemiye yol açar.

Böbrek yetmezliği

Böbrekler, kandaki fazla potasyumu idrar yoluyla atarak potasyum dengesini sağlamakla görevlidir. Böbrek yetmezliği olan kişilerde ise bu işlev bozulduğu için potasyum vücutta birikir ve tehlikeli seviyelere ulaşarak hiperkalemiyi ortaya çıkarabilir.

Kalp yetmezliği

Kalp yetmezliği tedavisinde kullanılan bazı ilaçlar (örneğin ACE inhibitörleri, potasyum tutucu diüretikler) vücutta potasyumun tutulmasına neden olabilir. Ayrıca, yetersiz kan dolaşımı böbrek fonksiyonlarını etkileyerek potasyum atılımını azaltabilir. Tüm bu faktörler kanda potasyum yüksekliğine neden olabilir. 

Diyabet hastalığı

Kontrolsüz diyabet, potasyumun hücre içine taşınmasını engelleyerek kan seviyelerinin yükselmesine yol açabilir. Özellikle insülin eksikliği durumunda potasyum hücre içine giremez ve hiperkalemi durumu gelişebilir.

Potasyum içeren besinlerin aşırı tüketimi

Muz, avokado, ıspanak, patates ve kuruyemişler gibi potasyum açısından zengin gıdaların aşırı tüketimi, özellikle böbrek fonksiyonları zayıfsa, vücuttan yeterince atılamayan potasyum birikimine ve hiperkalemiye neden olabilir.

Dehidrasyon 

Vücudun susuz kalması durumu olan dehidrasyonda kandaki su miktarı azalır ve bu durum elektrolit dengesinde değişikliklere yol açar. Dehidrasyon sırasında böbrekler suyu korumak için idrar üretimini azaltır ve potasyumun atılımı da kısıtlanır. Bu da kandaki potasyum seviyesinin yükselmesine neden olabilir.

Ayrıca, şiddetli dehidrasyon hücre içindeki potasyumun kana sızmasına yol açarak hiperkalemiye sebep olabilir. Özellikle böbrek fonksiyonları zayıf olan kişilerde bu durum daha belirgin hale gelir.

Potasyum Yüksekliği Belirtileri Nelerdir?

Kandaki potasyum seviyesi yüksek olursa kalp kaslarının çalışma şekli etkilenebilir, buna bağlı olarak kalp atışında düzensizlik, çarpıntı, solunum güçlüğü, kas krampları, kardiyak aritmi gibi belirtiler ortaya çıkar. Daha kötü senaryoda kalp krizi ve felçte potasyum yüksekliğinin bir sonucu olarak yaşanabilir. 

Potasyum yüksekliği belirtileri şöyledir:

• Kalp atış hızında düzensizlik
• Kalp çarpıntısı
• Nefes darlığı
• Göğüs ağrısı
• Kas krampları
• Mide bulantısı
• Kaslarda uyuşma
• Ciddi yükselmelerde felç veya kalp krizi

Potasyum Yüksekliği Nasıl Tedavi Edilir?

Potasyum yüksekliğinin tedavisi kandaki potasyumun seviyesine bağlı olarak değişebilir. Ancak genel olarak hiperkalemi durumunda kişiye potasyum atımını sağlayacak ilaçlar ve potasyumdan kısıtlı diyet verilmektedir. 

Diüretikler

Diüretikler, sodyum ve potasyum gibi daha fazla elektrolit idrar yapılmasını sağlar, bu da daha sık idrara çıkılmayı getirir. Diüretiklerin bir diğer adı su haplarıdır.

İlaç yönetimi 

Tansiyon ilaçları ve diğer bazı ilaçlar potasyum seviyesini yükseltebilir. İlaçları bırakmak veya farklı bir ilaç türü almak kandaki potasyum seviyelerini düşürebilir. Doktor, hangi ilaçların kullanılması gerektiğine karar verir.

Potasyum bağlayıcılar

Potasyum bağlayıcılar, vücuttan çıkan dışkıya ekstra potasyum bağlayarak potasyum seviyelerinin düşmesine yardımcı olur. Diğer tedaviler seviyeleri düşürmezse potasyum bağlayıcıları önerilebilir.

İntravenöz (IV) tedavi

Potasyum seviyeleri aşırı yüksekse IV tedavisi (damar yoluyla verilir) uygulanabilir. Bu süreçte kalbi korumaya yardımcı olan kalsiyum glukonat IV infüzyonu verilir. Daha sonra, potasyumun kan hücrelerine taşınmasına yardımcı olan insülin infüzyonuna geçilir. Ayrıca potasyum seviyelerini düşürmeye yardımcı olan astım ilacı da tedaviye eklenebilir. 

Diyaliz

Diğer tedaviler potasyum seviyesini düşürmezse veya böbrek yetmezliğiniz varsa diyalize ihtiyaç olabilir. Diyaliz böbreklerin kandaki fazla potasyumu atmasına yardımcı olur.

Potasyum tüketiminin kısıtlanması

Potasyum açısından zengin besinlerin bu süreçte kısıtlanması da potasyum yüksekliği tedavisinde bir seçenek olarak değerlendirilir. Özellikle potasyum bakımından zengin olan şu besinlerin tüketimine ara vermek değerleri normale döndürebilir.

• Muz
• Yapraklı yeşillikler
• Fasulye Patates
• Soya ürünleri
• Kabak
• Mantarlar
• Erik
• Domates
• Portakal ve nar gibi meyve suları
• İstiridye

Potasyum Yüksekliğini Düşüren Gıdalar

Potasyum yüksekliğini düşüren gıdalar arasında elma, çilek, üzüm, yaban mersini, kuşkonmaz, lahana, havuç, salatalık, kabak, karnabahar yer alır. Potasyum yüksekliğinin söz konusu olduğunda durumlarda bu besinlerin tüketimi potasyum seviyelerinin normale dönmesini sağlayabilir. 

Potasyum değerleri şu besinlerin tüketimiyle normale dönebilir:

• Elma, çilek, üzüm, yaban mersini gibi meyveler
• Kuşkonmaz, lahana, havuç, salatalık, kabak, karnabahar 
• Beyaz pirinç, makarna, beyaz ekmek
• Yumurta ve ton balığı

Potasyum Hangi Besinlerde Bulunur?

Potasyumdan zengin besinlerin başında; ıspanak, maydanoz ve marul gibi yeşil yapraklı sebzeler gelmektedir. Bunun yanı sıra kurubaklagiller, kuruyemişler, kuru meyveler ve patates de yüksek miktarda potasyum içermektedir. Meyvelerden ise muz, erik, avokado potasyum yönünden zengindir.

Potasyum içeren besinler şöyle sıralanabilir:

• Muz, erik, avokado
• Ispanak, maydanoz, marul 
• Kurubaklagiller
• Kuruyemişler
• Kuru meyveler
• Patates

Potasyum ve Potasyum Yüksekliği Hakkında Sık Sorulan Sorular

Potasyum yüksekliği ne anlama gelir?

Potasyum yüksekliği, tıbbi olarak hiperkalemi olarak adlandırılır ve kandaki potasyum seviyesinin normal aralığın üzerine çıkması durumudur. Normal potasyum seviyeleri genellikle 3.5 ile 5.0 mEq/L arasında olup, bu aralığın üzerindeki değerler hiperkalemi olarak kabul edilir. Böbrek yetmezliği, diüretik ilaçlar, potasyum içeren besinler aşırı tüketimi gibi faktörlere bağlı olarak meydana gelir.

Hangi hastalıklar potasyum yüksekliğine yol açar?

Potasyum yüksekliği, kalp yetmezliği, böbrek yetmezliği, addison hastalığı ve diyabet gibi hastalıklar sebebiyle kandaki potasyum değerinin normalin üstüne çıkmasıdır. 

Potasyum değeri kaç olmalıdır?

Kandaki potasyum seviyesinin 3.5 mEq/L-5 mEq/L değerleri arasında olması gerekmektedir. Referans değerler sağlık kuruluşları arasında bir miktar farklılık gösterebilmektedir.

Günlük potasyum ihtiyacı nasıl karşılanır?

Günlük potasyum ihtiyacı sebze, meyve, kurubaklagiller, kuruyemişler ve esmer undan yapılmış tahıllı ürünlerin tüketimi ile karşılanmaktadır. Yetişkinler için potasyumun günlük yeterli alım düzeyi 4.7 gramdır.

Potasyum takviyesi almak sağlıklı mıdır?

Potasyum eksikliği tespit edilmeden ve hekim önerisi olmadan potasyum takviyesi almak sağlıklı değildir.

Bebeklerde potasyum yüksekliği görülür mü?

Yenidoğan bebeklerde böbrek üstü bezlerinde aşırı büyümeye neden olan doğumsal sorunlar nedeniyle potasyum yüksekliği görülebilmektedir.

Potasyumdan kısıtlı diyette nelere dikkat edilmelidir?

Potasyumdan kısıtlı diyette günlük potasyum alımı günde 1500-2000 mg’ı geçmemelidir. Bu nedenle yeşil yapraklı sebzeler ve salataların tüketiminden kaçınılmalı, patates ve kurubaklagillerden mümkün olduğunca uzak durulmalıdır. Düşük potasyum içeren sebzeler haşlanıp suyu süzüldükten sonra diğer malzemeler ile karıştırılarak yemek haline getirilmeli, salça kullanılmamalıdır. Kuru meyveler ve muz tüketilmemeli; uygun meyveler kabuğu soyularak sınırlı miktarda alınmalıdır. Kakao ve kahve tüketiminden kaçınılmalıdır. Ayrıca sakatatlar ve salam, sucuk sosis gibi şarküteri ürünleri de potasyumdan zengin olduğundan günlük beslenmede yer almamalıdır. Bulgur ve tam tahılı ürünler yerine pirinç ve beyaz undan yapılan ürünler tercih edilmeli; mutlaka beslenme uzmanından destek alınmalıdır. 

Potasyum nelerde var?

Ispanak, maydanoz ve marul gibi yeşil yapraklı sebzeler başta olmak üzere; kurubaklagiller, kuruyemişler, kuru meyveler, patates ve muz ile erik gibi meyvelerde bolca bulunan potasyumun yeterli tüketimi sağlıklı ve doğru çalışan bir vücut için önem taşımaktadır.

Potasyum yüksekliğinde yenmemesi gereken besinler nelerdir?

Yapılan tahliller sonucunda kanda potasyum yüksekliği çıkarsa potasyum zengini besinlerin tüketiminden kaçınmak gerekir. Özellikle muz, erik, avokado, ıspanak, maydanoz, marul ve patates gibi besinlerden bu süreçte uzak durmak önemlidir.

Potasyum yüksekliği tehlikeli mi?

Potasyum değerlerinin çok yükseldiği durumlar tehlike arz edebilir. Bu tehlikelerin başında da kalp ritminin bozulmasıyla ortaya çıkabilecek kalp çarpıntısı, zamanla kalp krizi ve felç gibi durumlar gelir. 

Hiperkalemi nasıl düzeltilir?

Hiperkalemi bir diğer adıyla potasyum yüksekliğidir ve bu yüksekliğin normale dönmesi için kandaki potasyum miktarını azaltabilecek ilaçlar reçete edilebilir. Bunun dışında potasyum içeren gıdalardan uzak durmak da potasyum değerlerini normale döndürmek için yapılması gerekenlerin başında gelir.

Hiperkalemi ve hipokalemi arasındaki fark nedir?

Hipokalemi kandaki potasyum seviyesinin normal değerlerin altına düşmesi durumudur. Hiperkalemi ise kandaki potasyum yüksekliğidir.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.