Plasebo Etkisi Nedir? Hangi Durumlarda Etkili Olur?

Plasebo Etkisi Nedir?

Plasebo etkisi, herhangi bir ağrıya ya da rahatsızlığa iyi gelmemesine rağmen kişiyi aldığı ilacın onu iyileştireceğine dair bir beklentiye sokmasıdır. Plasebo etkisi, plasebonun özelliklerinden ziyade, kişinin tedaviden fayda göreceğine inanması ve kendini daha iyi hissetme beklentisiyle tetiklenir.

Plasebo etkisi, insan psikolojisinde önemli bir etkiye sahiptir. Plasebo ilaç sonrası kişi kendisinin gerçek anlamda iyileştiğini düşünebilir. Gerçek bir tedavi hissi veren plasebo etkisi kişinin bu durumu gerçek gibi algılamasıyla bazı semptomlarda iyileşmeler gösterdiği de görülmüştür. Bu durum ise geçicidir. Çünkü uygulanan tedavi gerçek anlamda bir tedavi yöntemi değildir.

Psikoloji alanında tanımlanan haliyle plasebo etkisi bir kişide etkin olmayan ya da terapötik etkisi bulunmayan bir tedaviyi aldıktan sonra hem fiziksel hem psikolojik durumunda olumlu ya da olumsuz değişiklikler yaşadığı bir olgudur. Tüm plaseboların ortak özelliği, sağlığı etkilemesi amaçlanan aktif bir madde içermemeleridir.

Plasebo etkisiyle kişi içinde bulunduğu rahatsızlıktan aldığı tedavi ya da ilaç sebebiyle iyileştiğine inanır. Sonucunda alınan etki ile kişi tedavi sürecinde olumlu bir beklentiye girerek hastalığında iyileşme sürecine girebilir. Aslında plasebo etkisi tıbbi ve psikolojik bir terim olarak kişinin inanç faktöründen yola çıkarak görülen bir etki durumunu ifade eder. Bu bağlamda özetle kişi kendi zihninde sahte bir tedavi yaratmış olur.

Plasebonun Beyne Etkileri Nelerdir?

Plasebonun beyne etkisinde bir hastaya gerçek ve tıbbi bir tedavi uygulamadan sadece psikolojik olarak destek verilerek bir plasebo etkisi etkisiyle karşılaşıldığı görülür. Ağrı ya da herhangi bir hastalık sorununda beyne giden sinyaller etkilenir ve hasta tedavi gördüğünde iyileşmiş hissiyle karşılaşır. Plasebo etkisi sayesinde hasta kendini daha iyi hissetmesine ve semptomların hafiflemesine de etki eder.

Plasebo etkisi bunun yanında ilaçlarla sınırlı değildir. Alternatif yöntemler kullanılarak fiziksel terapiler eşliğinde de tedavi yöntemleri çeşitlenmiştir. Bazı durumlarda cerrahi müdahaleler görülürken bazı durumlarda bunlara hiç gerek kalmadan sonuç alınabilir. Fakat plase etkisinin beyne olan etkisi olumlu yönde olsa da gerçek ve tıbbi bir tedavi yöntemi olmadığından psikolojik nedenli olmayan bir hastalıkta altta yatan sorun da çözülemez. Özellikle devamlı ilaç tedavisi gerektiren ya da yatış ve ameliyat gerektiren hastalıklarda plasebo etkisi kullanılmaz.

Plasebo Hangi Durumlarda Etkili Olur?

Plasebo etkisi gerçek bir tedavi yöntemi olmasa da bazı durumlar için geçerli olabilir. Bu durumlar depresyon, ağrı ve uyku bozukluklarıdır.

Plasebo Etkisi Hakkında Sık Sorulan Sorular

Plasebo etkisi ne demek?

Plasebo etkisi, kişinin gerçekte var olmayan sahte bir tedavinin psikolojik olarak onu iyileştirdiğini düşünmesidir.

Plasebo etkisi ne kadar güçlü?

Plasebo etkisi psikolojik bir altyapıda etkin olarak çalışır. Beklenti ve inançlar plasebo etkisini bu altyapıyı destekler biçimde çalıştırır ve tedavi bekleyen kişinin beklenti ve inançlarıyla ilişkili görünür. Tedavi almayı bekleyen kişi plasebo hakkında olumlu düşünce ve beklentilere sahipse bu olumlu düşünceler sayesinde hastalığındaki semptomlar da hafifleyebilir.

Beyin vücut etkileşimi de plasebo etkisini güçlü kılan bir diğer husustur. Beyin ve vücut arasındaki karmaşık etkileşimler sayesinde beyin plasebo tedavisini gerçek bir tedavi gibi algılar. Böylece vücutta gerçek anlamda fizyolojik değişiklikler oluşur. Vücuttaki bu olumlu değişiklikler sayesinde var olan semptomlar da hafifleyebilir. Plasebo sayesinde beyindeki dopamin ve endorfinler de etkilenir. Böylece kişi kendini daha iyi hissederek yine var olan semptomlarında hafiflemeler hissedebilir. Bunlara karşıt olarak plasebo etkisinin gücü kontrol gruplarıyla oluşturulan deneylerle fark oluşturabilir. Etkiyi artırmak ya da azaltmak için çift deneyler uygulanır. Bu sayede bir grup hastaya gerçek tedavi uygulanırken diğer gruba plasebo etkisi uygulanarak ikisi arasındaki farklar ortaya çıkarılır. 

Plasebo nasıl yapılır?

Plasebo etkisi gerçek ve tıbbi tedavilerde kullanılmayan ve ilaç olmayan fakat ilaca benzeyen maddeler kullanılarak yapılır. Bu işlevi olmayan tedavi araçları ise şeker, distile edilmiş su ya da tuzlu su solüsyonları gibi maddelerdir. Bir ilaç olmamasına rağmen plasebo hasta kişinin inanç ya da beklentileri sayesinde görülen semptomlarda iyileşmeler gösterebilir. Plasebo etkisi de kişilerin pozitif inançları sebebiyle var olan hastalıklarına da tedavi olduğu görüşü ile oluşmuş bir etkidir. Bu yüzden plasebo uygulanmış kişinin almış olduğu tedaviden ne kadar fayda görecekleri kendi beklentilerine göre şekillenir.

Eğer hasta bu tedavi ile iyileşeceğini hali hazırda düşünürse uygulanan herhangi bir plasebo yöntemi onu hastalığın gösterdiği semptomlardan uzaklaştırmaya yarar. Plasebo ilaç tedavisi genellikle ağızdan alındığı gibi cerrahi müdahalelerle de gerçekleşebilir.

Gerçek tedavi ile plasebo arasındaki fark nedir?

Uygulanan gerçek bir tedavi ile plasebo etkisi arasında etki mekanizması bakımından farklar bulunur. Gerçek ve tıbbi bir tedavi bilimsel olarak kanıtlanmış etkili bir yöntem içerir. Gerçek bir tedavi ile hastalıkların nedeni daha doğru saptanır ve görülen semptomlara doğrudan hedef olarak etki eder. Gerçek tedavinin yanında plasebo ise etkisiz bir tedavidir. Fizyolojik bir etki ile ilgisi olmayan bu durum psikolojik olarak ortaya çıkar ve kişilere etki var hissi verir. 

Neden bazı insanlar plasebo etkisine daha fazla duyarlıdır?

Plasebo etkisi kişiden kişiye farklılık gösteren bir etki alanına sahiptir. Bunu etkileyen en önemli faktör ise kişinin beklenti ve inançlarıdır. Plasebo etkisi bu yöntemi kullanacak kişinin beklenti ve inançlarıyla yakından ilişkilidir. Eğer kişi rahatsız olduğu duruma iyileşecek anlamında tedavi ve kullanılan ilaçlara olumlu bir bakış açısı ile yaklaşıyorsa plasebo etkisi de olumlu etki gösterebilir.

Bunun yanında beyin kimyası da kişisel kişiye farklılık gösterirken bazı insanlar doğamın ve endorfin gibi kimyasallara daha duyarlıdır. Ayrıca psikolojik durum stres, anksiyete veya depresyon durumları da plasebo etkisinin yanıt vermesine etki edebilir. Kişinin içinde bulunduğu duygusal durum plasebo etkisini artırıp ya da tam aksine azaltabilir. Plasebo etkisinin hangi durumlarda ya da hangi koşullarda kullanılırsa kullanılsın kişinden kişiye değişen sonuçlar verdiği unutulmamalıdır. 

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.