Paranoid kişilik bozukluğu, kişinin başkalarına ve çevresine karşı güvensizlik duyması ve şüpheyle yaklaşması durumuyla bağlantılı olarak ortaya çıkan zihinsel sağlık sorunudur. Halk arasında paranoya olarak tanımlanan bu rahatsızlık kişinin sürekli olarak tetikte olacak şekilde hareket etmesine neden olur. Paranoya belirtileri ise çevresindeki kişilerin onları sürekli küçük düşürmeye, zarar vermeye ya da tehdit etmeye çalıştığına inanarak yaşamaları şeklinde görülür.
Paranoid Kişilik Bozukluğu Nedir?
A tipi veya eksantrik kişilik bozuklukları adı verilen bir grupta yer alan paranoid kişilik bozukluğu, gerçek ve yeterli neden olmaksızın başkalarına karşı güvensizlik ve şüpheye sahip olunan zihinsel rahatsızlıktır. Paranoid kişilik bozukluğu olanlar başkalarının kendilerin kullandığına ve kandırdığına inanarak, sadakat ve bağlılıklarından şüphe duyarlar. Bu durum kişinin hayat kalitesini etkileyerek sağlıklı bir yaşam biçimi sürdürmesine engel olur.
Paranoid kişilik bozukluğuna sahip kişiler çoğu zaman davranışlarının ve düşünme biçimlerinin sorunlu olduğunu düşünmeyerek hareket eder.
Paranoyak Ne Demek?
Paranoyaklık, zihinsel bir durumun parçası olarak ortaya çıkan, başkaları tarafından zulüm gördüğüne, ihanete uğradığına dair güvensizlik, şüphe ve kuruntulara sahip olunmasıdır. Paranoyak kişilikler şüphecilik ve megalomani ile karakterizedir.
Paranoid Kişilik Bozukluğu (Paranoya) Belirtileri Nelerdir?
Paranoya belirtileri, hafiften şiddetliye kadar değişiklik göstererek sebebine bağlı olarak gelişir. Kolayca kırılmak, saldırgan davranışlarda bulunmak, başkalarının sözlerine büyük anlamlar yüklemek, kimseye güvenmemek paranoid kişilik bozukluğu belirtileri arasında yer alır. Paranoyanın en yaygın diğer belirtileri şöyle sıralanır:
- Eleştirileri kaldıramama ve reddetme
- Başkalarına güvenmeme
- Her zaman savunmada ve tetikte olma
- Etrafındakilere karşı aşırı şüphe ve güvensizlik duyma
- Başkalarının sözlerine zararlı anlamlar yüklemek
- Düşmanca, saldırgan ve tartışmacı olmak
- Başkalarıyla çalışırken sorunlar yaşama
- Sosyal ilişkiler kurma ve bunları yürütmede problem yaşama
- İnsanların arkalarından onun hakkında kötü konuştuğunu varsayma
- Herkes tarafından zulme uğradığını hissetme
- Zarar görmekten korkma
Paranoid kişilik bozukluğu olan kişiler genelde ergenlik çağının sonlarında ya da yetişkinlik yıllarının başlarında semptomlar yaşamaya ve bu durumun belirtilerini göstermeye başlarlar.
Paranoid Kişilik Bozukluğu (Paranoya) Neden Olur?
Paranoya hastalığının net olarak sebebi bilinmese de, diğer birçok psikiyatrik rahatsızlıkta olduğu gibi biyolojik, genetik, sosyolojik ve nörolojik sebeplerden dolayı ortaya çıkabilir. Beynin ön kısmında doğru ve yanlışı ayırt etmeye yarayan frontal cortex kısmında oluşan bir bozukluk nedeniyle de paranoid kişilik bozukluğu görülür. Paranoyanın olası nedenleri şöyle sıralanır:
Beyin kimyası
Düşüncelerin ve duyguların temelini oluşturan beyin kimyasalları (nörotransmiterler), birçok faktör nedeniyle beyin kimyasını değiştirerek paranoyak düşüncelere, duygulara ve davranışlara neden olabilir. Bu durum paranoyanın beyindeki biyokimyasal bir bozukluktan kaynaklı olduğunu gösteriyor.
Yaşana travmatik olaylar
Çocukluk çağında istismar ya da şiddete maruz kalma gibi durumlardan kaynaklı olarak ortaya çıkan travmatik olaylar, kişinin yaşam boyunca paranoyak olması neden olabilir. Travmatik durumlar kişinin düşünme biçimine ve hissetme durumuna etki eder.
Stres tepkisi
Sürekli olarak strese maruz kalan kişilerde paranoya ortaya çıkabilir. Stresin paranoyak kişiyi nasıl yarattığı belirsiz olsa da araştırmalarda faktör olarak belirtilmektedir.
Paranoid Kişilik Bozukluğu (Paranoya) Nasıl Teşhis Edilir?
Çocukluk ve ergenlik çağında oluşan kişilik, 18 yaşından sonra da gelişmeye devam eder. Paranoya hastalığının teşhisi zor olabilmektedir çünkü kişi çoğu zaman davranışlarında ve düşüncelerinde sorun olduğunu düşünmez.
Uzman doktor semptomların fiziksel bir nedenini bulamadığı durumda kişiyi zihinsel hastalıkları teşhis ve tedavi etmek için bir psikiyatriste veya psikoloğa yönlendirebilir. Psikiyatristler ve psikologlar, bir kişiyi kişilik bozukluğu açısından değerlendirmek için terapiye ihtiyaç duyar. Uzman doktor, paranoid kişilik bozukluğuna sahip olabileceğinden şüphelendiğinde, genellikle savunmacı bir tepki veya düşmanca bir ortam yaratmayacak şekilde geniş, genel sorular sorarak durumu teşhis eder.
Paranoid Kişilik Bozukluğu (Paranoya) Tedavisi Nasıl Olur?
Paranoid kişilik bozukluğu olan kişiler kendi davranışlarını farkında olmadıklarında genellikle aile, arkadaşları ya da iş arkadaşları tarafından tedaviye yönlendirilirler.
Paranoyak kişi tedavi istediğinde, bilişsel davranışçı terapi (BDT) ya da diyalektik davranış terapisi gibi psikoterapi tercih edilen tedavi yöntemidir. Bu terapi ile birlikte güven ve empati olmak üzere genel başa çıkma becerileri artırılması hedeflenerek, sosyal etkileşimi, iletişimi ve öz saygıyı geliştirmeye odaklanır.
Paranoid Kişilik Bozukluğu Hakkında Sık Sorulan Sorular
Paranoya nedir?
Paranoya, mantıksız düşüncelerle beraber çevreye karşı aşırı güvensiz hissetme, endişelenme ve korkma durumu olarak tanımlanır. Zihinsel sağlık problemi olan paranoyanın kökeni Yunanca’da paranous kelimesine dayanarak aklını kaçırma anlamını taşır. Paranoya da başkalarının kendisini sevmediğine veya zarar vermeye çalıştığına dair inanç hakimdir.
Paranoya nasıl başlar?
Kişilere karşı şüpheci ve güvensiz yaklaşım sergileyen paranoyak kişilerde bu rahatsızlığın temeli çocukluk ve ergenlik döneminde atılabilir. Bu durum erkeklerde daha yaygındır.
Paranoid kişilik bozukluk tedavi edilmezse ne olur?
Paranoid kişilik bozukluğu tedavi edilmediği durumda zihinsel bir hastalık olarak şizofreniye dönüşerek kişinin hayat kalitesine etki edebilir.
Paranoid kişilik bozukluğu nasıl anlaşılır?
Paranoya olan kişiler, sürekli olarak başkalarının kendisine zarar vereceğine, ondan faydalanacağına veya onun arkasından konuşacağına inanır.
Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.
Güncelleme Tarihi : 20 Aralık 2023
Yayınlanma Tarihi: 1 Kasım 2023
