Yükleniyor
Ön yargı, bir kişi veya gruba karşı, genellikle yanlış veya eksik bilgiye dayalı olarak oluşan olumsuz bir tutumdur. Ön yargılar, cinsiyet, ırk, din veya sosyal statü gibi farklı özelliklere göre oluşabilir. Ön yargılı davranışlar ve tutumlar kişinin sosyal hayatını olumsuz etkiler. Bu davranışları kırmak ve ilişkileri düzeltmek için kişinin doğruluğunu teyit etmediği bilgiler üzerinden başkalarını yargılamayı bırakması gerekir.
Ön yargı, belirli bir gruba veya kişiye karşı gerçek olmayan, öğrenilmiş bir varsayım üzerinden ilerletilen bir tutum ve davranış şeklidir. Ön yargı bazı durumlarda bilinçaltından gelir ve davranışlarınızı siz farkında olmadan dahi etkiler.
Ön yargı aynı zamanda insanlara, bir gruba ve çevrenize nasıl davrandığınızı, onlarla olan ilişkilerinizi doğrudan etkiler. Ön yargının en sık karşılaşılan hali basmakalıp düşünce ve davranış biçimlerinden kaynaklı bir gruba yönelik ayrımcı davranışlar gösterme eğilimidir.
Ön yargı genel olarak din, ırk, cinsiyet, kültür ve diğer özelliklere göre toplumların genelinde karşılaşılan yaygın bir sorundur. Ön yargı sebebiyle ilişkilerin bozulduğu ve sosyal hayatın zarar gördüğü gerçeği söz konusudur.
Ön yargı kendi içinde çeşitlere ayrılır. Bunlar bilişsel ön yargı, kültürel ön yargı ve cinsiyet temelli ön yargı olarak sınıflandırılır. Her biri bireyler arasında ve toplumlar arasında olumsuz yönde çeşitli düşünce ve davranışlara sebebiyet verir. Kişiler arasında sağlıksız bir ilişkiye neden olur. En yaygın görülen ve çeşitli sorunlara yol açan ön yargı tutumlarından kısaca şu şekilde bahsedilebilir:
Bilişsel ön yargı, çevredeki kişi, olay ve durumları değerlendirirken, kararları etkileyen bir düşünce sistemidir. Beynin bilgileri, düşünceleri basitleştirmesi sonucu ortaya çıkar. Dikkat sorunlarından kaynaklı ortaya çıktığı da bilinir. Tüm bunlar sonucunda kişinin olayları, durumları ve kişileri düşünme şeklini etkileyebilir. Bilişsel ön yargı, çoğu zaman sosyal baskı ve duygularla ortaya çıkar. Bilgileri kişinin kendi deneyimlerine ve inançlarına göre değerlendirildiği gözlemlenir. Kendi bilişsel ön yargılarınızı veya çevrenin ön yargılarını fark etmenin zor olduğu bilişsel ön yargının en büyük zorluklarından biri olduğu söylenir.
Kültürel ön yargı, ağırlıklı olarak farklı din, dil, kültür ve inançlardan gelen kişilere ve toplumlara karşı gelişir. Olumlu veya olumsuz olarak karşınıza çıkabilir. Örnek olarak, Türkler misafirperverdir düşüncesi olumlu bir yargı olarak değerlendirilirken beyazlar dans edemez düşüncesi olumsuz olarak değerlendirilir. Olumsuz yargılar, toplum arasında olumsuz düşünce ve davranışlara yol açar. Olumlu yargılar ise olumsuz olanın göz ardı edilmesine ve tek bir kalıp üzerinden genelleme yapılmasına, hatalara neden olabilir.
Cinsiyet temelli ön yargı, homofobi, transfobi ve cinsiyet temelli olan yargıları kapsar. Kişinin cinsiyetine göre değerlendirmelerde bulunmak, cinsiyetçi bir dil kullanmak ve kişinin cinsiyetine göre davranış sergilenmesine neden olur. Örnek olarak, erkek gibi, kadın gibi ile başlayan cümleler cinsiyet temelli ön yargıya girer. Bir şirketteki müdürün, doktorun, gemi kaptanının erkek olduğunu düşünmek cinsiyet temelli ön yargıya dahil edilir.
Ön yargı geniş kapsamlı olarak ele alındığında aslında birçok nedenden kaynaklanarak ortaya çıktığı görülür. Zamanla bireyler ve toplumlar tarafından geliştirilen ön yargılar kalıplaşmış yargılar haline gelir. Kalıplaşmış yargıların kişileri belirsizlikten kurtardığı ve daha kolay muhakeme yapabildiği yönünde bir algı vardır. Ancak, bu durum çoğu zaman yanlış anlaşılmalara ve davranışlara, eylemlere dönüşür. Bilgi çağında olduğumuz için çok fazla bilgi ile karşı karşıya kalınır. Tüm bunları daha kolay anlaşılabilir bir hale getirmek için sınıflandırır ve kategorilere ayrılır. Hızlı bir şekilde kavramak, özümsemek için kategorilendirme yapılır. Bu durum da doğal olarak hatalara sebebiyet verir.
Ön yargının oluşmasında en önemli etken ise sosyal çevre, aile ve arkadaş ortamıdır. Bebeklikten büyüme çağına kadar çevreden duyulan, görülen her bir düşünce, olay ön yargılar halinde karşınıza çıkar. Kişisel deneyimler üzerine belirli bir ön yargılara sahip olabilirsiniz. Bununla birlikte, sosyal medya araçları aktif olarak ön yargıların gelişmesine yol açar ve var olan yargıları destekler hale gelir. Bilgi ve deneyim eksikliği sonucunda da yetersiz kalındığı noktada ön yargılar devreye girer.
Ön yargıların kişilerde fiziksel, ruhsal ve psikolojik olarak bazı zararlara yol açtığı gözlemlenmiştir. Doğrudan kişinin hayata bakış açısını ve davranış biçimini şekillendiren ön yargı zamanla kişiye ve çevresindekilere zarar verir. Ön yargılar yanlış ve eksik bilgi sonucunda oluşur ve adil olmayan davranış biçimleri ile sonuçlanmasına yol açar. Yeni tanıştığınız kişilere karşı olumsuz düşünceler içerisinde olmanıza sebep olurken aynı zamanda sağlıklı bir ilişki geliştirmenize de engel olur. Olay ve durumları tarafsız değerlendiremez, doğru muhakeme yapamamanıza neden olabilir.
Ön yargılı bir tutuma sahip olmanın kişiye verdiği zararlar şöyle ifade edilebilir:
Ön yargıya maruz kalan kişilerde ise ağırlıklı olarak öz güvensizlik, eksik hissetme, dışlanma ve stres altında olma gibi durumlarla karşılaştığı görülür. İş hayatında mobbing uygulamasına ile dışlanmaya maruz kalır. Başarılı bir kişinin gelişim gösterememesine, potansiyelini kullanamamasına sebep olur. Maddi ve manevi kayıpla birlikte toplumsal olarak adalet, refah seviyesini düşürebilir. Bununla birlikte ön yargıların gelişmesi, aktarılması sonucunda kişiler yeniliklere ve değişime kapalı bir hale gelir. Yeni bir düşünce, ürün, hizmet gibi durumlara karşı olumsuz düşüncelere sahip olur, kabul etmek istemez. Ön yargının sebep olduğu tüm bu durumlar sadece bireyleri değil toplumu da doğrudan etkiler. Gelişemeyen, kapalı ve geri kalmış bir topluma doğru sürükler.
Ön yargı gerek ikili ilişkilerde gerek toplum refahında olumsuz durumlara yol açar. Toplumun refah seviyesini düşüren en önemli etmenlerden birisidir. Birey ve toplum olarak ön yargıyı engellemek, azaltmak için bazı adımlar atılabilir:
Ön yargı çoğu zaman kalıp yargı ile karıştırılır. Ancak, ikisi arasında bazı farklar bulunur. Kalıp yargı, kişiler arasında bireysel farklılıkları göz ardı eden, görmenizi engelleyen düşünce kalıpları ve inançlardır. Olumlu veya olumsuz olarak gelişir. Ön yargı ise kalıp yargıya bağlı olarak geliştirilen kişilere veya belirli bir gruba karşı geliştirilen olumsuz düşünce, inanç, davranış ve tutumdur. Kalıp yargıda var olan bireylere ve gruplara karşı negatif duygu ve düşünceleri ön yargı davranış, tutum olarak devam ettirir.
Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.
Yayınlanma Tarihi: 29 Ağustos 2024
Detaylı bilgi için iletişime geçin.
