Merkezi Sinir Sistemi Nedir?

Merkezi Sinir Sisteminin Temel Bileşenleri Nelerdir?

Merkezi sinir sisteminin yapısı iki ana bölüme (beyin ve omurilik) ayrılmasına rağmen çok sayıda alt bölümü vardır. Sinir sisteminin yedi birincil alt bölümü, altı beyin bölgesini ve omuriliği içerir.

Merkezi sinir sistemi beyin yapısında, sekiz adet kafatası kemiğine sahip kafatası tarafından sarılır ve korunur. Omurilik, 33 adet omur kemiğinden oluşan omurga sütununda bulunur.

Merkezi sinir sistemi organları ve görevleri şu şekilde sıralanabilir:

• Beyin: Düşünce, duygu, öğrenme, konuşma ve hareket planlamadan sorumludur.
• Beyincik: Hareketlerin düzgün olmasını sağlayan beynin bir parçasıdır. 
• Ara beyin: Orta beyni serebruma bağlar. Hormon salınımından, uyku uyanıklık döngüsünün düzenlenmesinden, yaşamın otomatik işlevlerinin (nefes alma ve kalp atışı gibi), hafızanın ve duyguların yönetiminden sorumludur.
• Orta beyin: Omuriliği beyinciğe bağlayarak görmemizi ve duymamızı sağlayan bilgileri iletir. Ayrıca işitsel ve görsel işlemeyle birlikte gözlerin hareketinde de önemlidir
• Pons: İşitme, tat alma ve motor fonksiyonlar hakkında bilgi iletmek için beyin ile omuriliği birbirine bağlar. Beyin sapı bölgesi; ayrıca göz ve yüz hareketlerinin koordinasyonuna yardımcı olur. 
• Medulla oblongata: Nefes alma, kalp atış hızı, yutma ve dil hareketi gibi işlevlere yardımcı olan beyin sapının en alt kısmıdır. 
• Omurilik: Omurganın içinde bulunan, sırt boyunca uzanan ve beyin ile vücut arasında bilgi ileten uzun bir yapıdır.

Merkezi Sinir Sistemi Nasıl Çalışır ve Bizi Nasıl Şekillendirir?

Sinir sistemi merkezi ve çevresel olarak düşünce his ya da hareketlere kadar vücudun her noktasını yönetir. Beyin ile omurilik, merkezi bir işlev görerek tüm vücuttan bilgi alır ve gönderir.

Merkezi sinir sistemi vücudun çeşitli bölgelerine mesaj gönderip alarak çalışır. Beyin, vücudun tüm bölgeleriyle sürekli temas halindedir, aksonlar aracılığıyla talimatlar gönderir ve duyulardan geri bildirim alır. Aksonlar, bu mesajları elektrik akımları veya sinir uyarıları olarak taşır ve çalışır.

Merkezi sinir sisteminin çalışma seviyesi kişinin tüm vücut yapısını etkileyerek yaşantısını şekillendirir.

Merkezi Sinir Sisteminin İşlevleri Nelerdir?

Merkezi sinir sistemi merkezi bir işlem merkezi gibidir. Üç ana işlevi bulunur. Merkezi sinir sistemi görevleri şu şekilde sıralanabilir:

• Duyusal işlev: Vücudun her yerinden duyusal girdi alır.
• Bilişsel işlev: Beynin düşünme yeteneklerini ve bilişini kullanarak bilgiyi işleme ile yanıtlama fonksiyonu vardır.
• Motor fonksiyonu: Omurilik yoluyla motor sinyalleri göndererek gönüllü hareketleri başlatır.

Bilgi işleme ve değerlendirme

Vücutta duyulardan gelen tüm bilgiler (koku hariç) yorumlanmak üzere beyinde serebral kortekse gönderilmeden önce talamus aracılığıyla işlenmelidir. Talamus; ayrıca hafıza, öğrenme, uyku, bilinç ve uyanıklık gibi vücut fonksiyonları yerine getirilmesinde etkin bir rol oynar.

Öğrenme ve hafıza

Hipokampüs, hafızadan ve öğrenmeden sorumlu olan beynin bir parçasıdır. Bu küçük yapı hem kısa hem de uzun vadede hatırlamaya ve çevreden farkındalık kazanmaya yardımcı olur. Hipokampüs, Alzheimer hastalığı gibi altta yatan durumlardan kaynaklanan yaralanma veya hasar riski altındadır. Öğrenme, kısa ve uzun süreli hafıza, görsel mekansal hafıza (vücudun yakındaki nesnelere göre pozisyonunu hatırlama), sözlü hafıza (söylenecek doğru kelimeleri hatırlama), beyansal bellek (gerçeklerin veya deneyimlerin hatırlanması) gibi faaliyetler sinir sisteminin öğrenme ve hafıza işlevinde gerçekleşir.

Duygu ve düşüncelerin kontrolü

Motivasyon, sosyal etkileşim, hafıza, duygusal tepkiler, dürtüler duygu ve düşüncenin kontrolünü sağlar. Limbik sistemin bozulması, bir kişinin eylemlerinin gelecekteki sonuçlarını algılama yeteneğini sınırlama, empatiyi azaltma, dürtüsel davranışı artırma ve görsel derinlik algısını bozma eğilimindedir. Alkol, duygu ve karar alma süreçlerinde rol oynayan limbik sistemi etkileyerek bozulmuş muhakeme, zayıf karar almaya yol açar. Bu bozulma, alkolün etkisi altında araç kullanmanın kaza riskini önemli ölçüde artırmasının temel nedenidir. Kronik alkol kullanımı, limbik sisteme ciddi hasar verebilir ve kişinin eylemlerinin sonuçlarına ilişkin farkındalığının azalmasına neden olabilir.

Merkezi Sinir Sistemi Hastalıkları Nelerdir?

Sinir sisteminden kaynaklanan pek çok farklı hastalık ortaya çıkabilir. Merkezi sinir sistemi hastalıkları belirtileri her kişide farklı etkiler gösterebilir. Merkezi sinir sisteminde karşılaşılan hastalıklar şu şekilde sıralanabilir:

• Alzheimer hastalığı 
• Amyotrofik lateral skleroz (ALS)
• Beyin tümörü 
• İltihaplanma (transvers miyelit)
• Omurilik travması
• Felç 
• Travmatik beyin hasarı 

Nörolojik Hastalıklar

Sinir sistemiyle ilişkili nörolojik hastalıklar beş kategoriye ayrılabilir. Sinir siteminden kaynaklanan nörolojik hastalıklar şu şekilde sıralanabilir:

Dejeneratif bozukluklar: Dejeneratif bozukluklar, sinir sistemindeki nöronların kaybından kaynaklanır. Bunlar arasında Alzheimer hastalığı, amiyotrofik lateral skleroz (ALS), ataksi, Huntington hastalığı, Lewy cisimcikli demans, multipl skleroz (MS), Parkinson hastalığı, spinal musküler atrofi (SMA) bulunur.

Fonksiyonel bozukluklar: Baş dönmesi, epilepsi, baş ağrıları, migren, trigeminal nevralji rahatsızlıkları.

Yapısal hasar: Beyin sarsıntısı, travmatik beyin hasarı, omurilik sıkışması.

Bulaşıcı hastalıklar: Beyin enfeksiyonu, ensefalit, menenjit.

Vasküler sorunlar: Beyin anevrizması, beyin kanaması (hemoraji), felç, subdural hematom, geçici iskemik atak, vasküler beyin tümörü rahatsızlıkları.

Psikiyatrik Hastalıklar

Sinir sisteminden meydana gelen hasarlardan kaynaklanan bazı psikiyatrik rahatsızlıklar olabilir. Sinir sisteminden kaynaklanan psikiyatrik rahatsızlıklar şu şekilde sıralanabilir:

• Şizofreni
• Bipolar bozukluklar
• Manik atak
• Hipomanik atak
• Majör depresif atak
• Anksiyete
• Depresyon
• Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozuklukları

Merkezi Sinir Sistemini Koruma Yolları Nelerdir?

Sinir sistemi vücudun tüm bölümlerine bağlanır. Bu nedenle merkezi ve çevresel sinir sistemini korumak oldukça önemlidir. Merkezi sinir sistemi koruma yollarını şu şekilde sıralamak mümkündür:

• Sağlıklı beslenmek ve bol sıvı tüketmek
• Düzenli egzersiz yapmak
• Altta yatan sağlık durumlarının yönetimi
• Düzenli olarak sağlık kontrollerini yaptırmak
• Spor yaparken kask takmak gibi yaralanmalardan korunmak
• Dinlenmek ve rahatlamak için zaman bulmak
• Yeterli uyku almak
• Önemsediğiniz insanlarla vakit geçirmek
• Sevilen iş ya da mesleği yapmak
• Yeni şeyler öğrenmek

Merkezi Sinir Sistemi Hakkında Sık Sorulan Sorular

Merkezi sinir sistemini korumada sağlıklı beslenmenin önemi nedir?

Sinir sisteminde beynin fonksiyonlarını normal bir biçimde yerine getirebilmesinden sorumlu olan nörotransmitterlerin sentezi, tüketilen besinlerin çeşidi ve miktarına bağlıdır. Yetersiz tüketilen bazı besin maddelerinden kaynaklanan eksik besin öğesi alımında sinir sistemi de dahil olmak üzere genel vücut sağlığı etkilenir. Duygu durumunu etkileyen aminoasit, karbonhidrat ya da çoklu doymuş yağ asitlerinin tüketilmesi beslenme açısından önemlidir. C vitamini ve E vitamini gibi çeşitli vitamin içeren besinlerin tüketilmesi, antioksidan etki göstererek merkezi sinir hücrelerini oksidatif hasarlardan korurlar. B vitamini içeren besinlerin yetersiz tüketilmesi halinde demans, hafıza, duygu durum bozukluklar ortaya çıkabilir.

Merkezi sinir sistemini korumada egzersizin önemi nedir?

Sağlıklı bir sinir sisteminde fiziksel egzersizler oldukça önemlidir. Düzenli yapılan egzersiz, sinir sistemi için beyin sağlığı, bilişsel işlev, ruh hali düzenlemesi hatta nörodejeneratif hastalıkların önlenmesinde faydalı olabilir. Egzersiz yapılması; beyne kan akışını artırır, stres yönetimini destekler, uyku kalitesini iyileştirir, endorfinlerin salınmasını uyarır, iltihabı azaltır, nörotransmitterleri düzenler, beyin fonksiyonunu ve bilişsel yeteneği geliştirir.