Mental Retardasyon (Zeka Geriliği) Nedir? Belirtileri Nelerdir?

Mental Retardasyon (Zeka Geriliği) Nedir?

Türkçe karşılığı zeka geriliği olan mental retardasyon, bireyin beceri, yetenek ve öğrenme işlevinin kendi yaş ortalamasının altında olması anlamına gelir. Genellikle, gelişim döneminde ortaya çıkan bu durum, öğrenme ve uyum sağlama aşamalarında sınırlandırma getirir. Mental retardasyonun temel belirtileri düşünme ve anlama güçlüğüdür. Etkilenebilecek yaşam becerileri belirli kavramsal, sosyal ve pratik becerileri içerir. Özel eğitim ve davranışsal terapi, kişinin dolu dolu yaşamasına yardımcı olabilir.

Mental retardasyonda zihinsel süreçler gerçekleşmeyebilir ya da kısmen gerçekleşebilir. Mental retardasyonda gerçekleşemeyen zihinsel süreçler;

• Akıl yürütme,
• Dikkat,
• Algı yönetimi,
• Hafıza,
• Sorun çözme,
• Muhakeme.
• Akıl Yürütme

Düşünme, sorun çözme ve karar verme gibi aşamaları içerir. Bilgiyi işleyip mantıksal bağlar kurarak analiz yapması olarak ifade edilebilir.

• Dikkat

Bireyin alakalı uyarıları seçip onlara yoğunlaşma durumunu içeren bilişsel süreçtir. Günlük yaşamın bir parçası olan dikkat, bilişsel antremanlarla geliştirilebilir.

• Algı Yönetimi

Bireylerin çevrelerindeki dünyaya duyuları ile anlam verme çabasıdır.

• Hafıza

Öğrenme, anlama, karar verme ve sorun çözme gibi süreçleri destekler. Duyusal, kısa ve uzun süreli hafıza çeşitleri mevcuttur. 

• Sorun Çözme

Kişilerin problemlerini algılayıp sorunlarını çözmek için aradığı çözüm yollarını kapsar.

• Muhakeme

Sorunları çözmek için kullanılan mantık ve eleştirel düşünme becerilerini kullanma yeteneğidir.

Mental Retardasyon (Zeka Geriliği) Nedenleri Nelerdir?

Mental retardasyonun en belirtgin nedeni kişinin zihinsel süreçlerinin kendi akranlarına göre ortalamanın altında kalması olarak ifade edilebilir. İlk başlama zamanı neden olan faktörlere göre değişir. Doğum öncesi, doğum sırası ve doğum sonrası beyin gelişimini bozan herhangi bir unsurdan dolayı meydana gelebilir. Bu durum, oluş zamanına ve türüne göre sınıflandırılabilir.

Zeka geriliği olarak ifade edilen mental retardasyon nedenleri şöyledir:

• Doğum öncesi: Down sendromu, kötü ve yetersiz beslenme, bulaşıcı hastalık ve zehirlenmeler
• Doğum sırası: Menenjit, prematüre doğum, kafa travması veya geç doğum
• Doğum sonrası: Çocuk istismarı ve ihlali, kafa travması ya da kurşun zehirlenmesi
• Biyolojik ve Tıbbi: Gebelik bozuklukları, beyne oksijen gitmemesi ve kromozom anomalileri
• Psikososyal Durumlar: Sosyal, davranışsal ve eğitsel etmenler

Mental Retardasyon (Zeka Geriliği) Belirtileri Nelerdir?

Genellikle çocukluk döneminde ortaya çıkan mental retardasyonun en belirgin semptomlarının başında düşünme ve anlama güçlü gelir. Hafiften ileri düzeye doğru mental retardasyon belirtileri;

• Düşünme ve anlama güçlüğü
• Yetersiz işlevsellik
• Doğumsal anomallikler
• İşitme kaybı ya da konuşma zorlukları
• Görme zorunları
• Ani ve istemsiz sarılma durumu
• Emekleme veya yürümede gecikme
• Bir şeyi hatırlamada zorluk yaşama
• Yüz ve kafa bölümünde farklılıklar
• Tuvalet eğitimi giyinme ve beslenme konusunda yavaşlık
• Epilepsi nöbetleri
• Patlayıcı öfke nöbetleri
• Serebral Palsi
• Uyaranlara aşırı tepki veya hareketsizlik
• Hiperaktivite
• Dikkat dağınıklığı
• Öğrenme güçlüğü
• Yaşıtlarına göre bilgi eksikliği

Doğumsal anomaliler

Bebeğin fiziksel ve zihinsel gelişiminde bozukluk yaratan durumlardır. 

İşitme ve görme kaybı ile konuşma bozuklukları

Gelişiminin yaşıtlarının altında kalmasıdır. Duyma, görme ve konuşmada sorun yaşar.

Ani ve istemsiz sarılma

Mental retardasyon yaşayan çocuklar yer ve zaman fark etmeksizin dokunma ve temas isteği duymasıdır.

Yüz ve kafa bölümünde görsel farklılıklar

Anormal görünen kulaklar ve basık düzleşmiş burun gibi yapısal değişiklikler olabilir.

Epilepsi nöbetleri ve Serebral Palsi

Çocuklukta başlayan gelişim bozuklukları, epilepsi nöbetleri ve serebral palsi ile ilişkilidir ve bu durumlar zeka geriliği belirtileri arasında yer alır.

Uyaranlara aşırı tepki ya da hareketsizlik

Çevrede oluşan olaylara bağırma ve çığlık gibi yüksek tepkiler verebilir ya da tepkisiz kalabilir.

Hiperaktivite ve dikkat dağınıklığı

Odaklanma süresi kısalarak sorun yaşayabilir. Olağandışı hareketli olan bireyler, anormal derecede aktif olabilir.

Öğrenme güçlüğü

Dinleme, konuşma, okuma ve yazma gibi yeteneklerin kullanımında zorluk yaşayabilir.

Mental Retardasyon (Zeka Geriliği) Dereceleri Nelerdir?

Bebek ve yetişkinlerde zeka geriliği belirtileri izlenerek sınıflandırma yapılır. IQ testi sonucuna göre mental retardasyon dereceleri şöyle sıralanabilir:

• 25 ve Altı: Çok Ağır
• 25-34: Ağır
• 35-50-55: Orta Düzey
• 50-55-69: Hafif
• 70-79: Sınır
• 80-89: Donuk veya Düşük Normal
• 90 ve Üstü: Normal, Parlak, Üstün veya Dahi.

Arada sırada bozulmaların görüldüğü ve rutinlerin yerine getirilebildiği hafif mental retardasyon özür oranı %25, günlük yaşam aktivitelerinin destek ile gerçekleştiren bireylerin orta mental retardasyon özür oranı %70'dir.  

Bebek ya da yetişkinlerde mental retardasyon derecelerinin özellikleri;

• Hafif mental retardasyon nedir sorusu, normale yakın ve düşük zihinsel yetersizlik olarak tanımlanabilir. Bağımsız bir şekilde hayatlarını sürdürebilirler.
• Orta düzey zeka geriliğine sahip olan bireyler, basit metinleri okuyabilir ya da temel akademik becerilere sahip olabilirler.
• Motor gerilik ya da dil sorunları yaşayan kişilerde ağır düzey zeka geriliği olabilir.
• Temel uyum sorunları yaşayan ileri derecede ağır seviye zeka geriliği olan kişilerde sağlık problemleri de görülebilir.

Mental Retardasyon (Zeka Geriliği) Teşhisi Nasıl Konur?

Teşhis koyarken kapsamlı bir aile ve hasta öyküsü istenir. Bireyin anne karnındaki sağlık durumu ile ilgili bilgi alınır. Hamilelik sürecinde tütün, alkol ya da uyuşturucu kullanımına dair sorular sorulabilir. Gebelik süresi, erken doğum olup olmadığı, doğumun süresi ve durumu gibi detaylı bir araştırma yapılır. Yetişkin ya da bebeklerde zeka geriliği belirtileri çeşitlilik gösterir. Bu yüzden, doktora danışmak gerekir. Zeka geriliği testi, durumun değerlendirilmesinde destek olur. Bu yöntem, mental retardasyonun seviyesini belirleyerek tedavi aşamasında rehber görevi üstlenir. 

Mental Retardasyon (Zeka Geriliği) Tedavisi Var mıdır?

Zeka geriliği tedavisi, durumun ortaya çıkaracağı olumsuzlukları azaltmak üzerine uygulanır. Bağımsızlık düzeyleri artırılarak uyum becerileri geliştirilir. Mental retardasyon tedavisi için bazı yöntemler;

• Erken uyaran eğitimi
• Kişiselleştirilmiş özel eğitimler
• Psikolojik tedavi
• Başkalarıyla iletişim kurmada destekleme
• Zeka oyunları
• Beyin egzersizleri
• Ev işlerinde sorumluluk verme

Mental Retardasyon (Zeka Geriliği) Günlük Yaşam İçin Öneriler

İleri, ağır, orta ya da hafif zeka geriliği fark etmeksizin bireylere günlük yaşam aktivitelerini yaptırmak için bazı öneriler mevcuttur. Bireyin durumuna göre birçok görev verilebilir. Günlük yaşam için bazı tavsiyeler;

• Giyinmek ve banyo yapmak gibi kişisel ihtiyaçlar
• Evi temizlemek, odayı toplamak ya da yemek yapmak gibi ev işleri
• Arkadaşlarla oynamak ya da hobi edinmek gibi sosyal alanların artırılması
• Yeni insanlarla tanışmak ve sohbet etmek gibi başkalarıyla iletişim kurmak

Mental Retardasyon (Zeka Geriliği) Hakkında Sık Sorulan Sorular

Mental retardasyon ve öğrenme güçlüğü arasındaki fark nedir?

Zeka geriliği, bireyin bilişsel süreçlerine olumsuz bir şekilde etki eder. Öğrenme güçlüğü, bu süreçlerin içerisinde zorluk çektiği alanlardan biridir.

Mental retardasyonlu birey çalışabilir mi?

Kişinin zeka geriliğinin seviyesine bağlı olarak değişir. Hafif mental retardasyon eğitimi alan bireyler, becerilerine uygun işlerde çalışabilir.

Mental retardasyon (zeka geriliği) ne zaman fark edilir?

Doğum öncesi, sırası ve sonrası yaşanan olumsuzluklar bebeğin gelişimini etkileyebilir. Bozukluğun seviyesine göre belirtiler incelenerek fark edilebilir. Genellikle 10 ile 14 yaş arasında tanı konur.

Mental retardasyon (zeka geriliği) ve otizm arasındaki fark nedir?

Otizm görülen bireylerde farklı derecelerde zeka geriliği belirtileri yaşanabilir. Konuşma ve dil ile iletişim gibi becerilerin zayıflığı gözlenebilir.

Mental retardasyon için hangi doktora gidilir?

Zeka geriliği için alanında uzman psikiyatristlerden destek alınması gerekir.

Mental retardasyonlu çocuklarda özel eğitim yaklaşımları nelerdir?

Çocuklara seviyelerine uygun mental retardasyon eğitimi verilmesi gerekir. Bilişsel Becerilere Hazırlık, Öz Bakım, Günlük Yaşam, Toplumsal Yaşam, Dil-Konuşma ve Alternatif İletişim, Psikomotor, Sosyal Hayat, Okuma Yazma ve Matematik eğitimleri alabilir.

Mental retardasyon iyileşir mi?

Zeka geriliği iyileşen bir durum değildir. Ancak, olumsuz etkileri eğitim ve tedavi yöntemleri ile azaltılabilir.

Mental retardasyon genetik midir?

Doğum öncesi nedenler arasında sayılan ailede zeka geriliğine sahip birinin olması faktörü, genetik olabileceğinin kanıtıdır.

Hafif derecede mental retardasyon evlenebilir mi?

Hafif derecede mental retardasyon sahibi bireyler evlenebilir.

Hafif derecede mental retardasyon askerlik yapabilir mi?

Hafif derecede zeka gerili olan kişiler askerlik yapabilir.

Hafif zeka geriliği düzelir mi?

Hafif mental retardasyon ne demek sorusu, IQ testi sonucu yanıtlanabilir. Bu seviyede zeka geriliğinin getirdiği akademik ve sosyal beceriler eğitimler ile geliştirilebilir.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.