Ketamin, anestezi etkisi göz önüne alınarak ve aynı zamanda ağrı yönetiminde kullanılan etkili bir ilaç ve anesteziktir. Özellikle diğer anestezik ilaçlara karşı alerjisi olan veya yan etkileri yaşayan hastalarda tercih edilir. Anestezik ilaç olarak yıllardır yardımcı tedavi olarak kullanıldığı görülür. Dünyanın ilaç kurullarından FDA bu maddeyi 1970'lerde onaylı ilaç olarak kabul etmesiyle kullanımı yıllar içinde daha çok artmıştır. Hatta ketamin yan etkilerinden olan halüsinasyon durumu yanlış değerlendirilip kötüye kullanılarak eğlence amaçlı kullanıma da yol açtığı gözlemlenir.
Ketamin Nedir?
İlk kez 1962'de laboratuvarda sentezlenerek bulunan ketamin, ağrı kesici ve merkezi sinir sistemini yavaşlatan etkisinin fark edilmesiyle anestezik etkisi düşünülüp aynı zamanda tıpta ağrı kesici ilaç olarak kullanılmasına karar verilen bir ilaçtır. Aynı zamanda dozunda kullanıldığı takdirde depresyon tedavisinde de faydalı olduğu ortaya çıkmıştır.
Ketaminin özellikle anestezik ilaç olarak yıllardır yardımcı tedavi olarak kullanıldığı görülür. Dünyanın ilaç kurullarından FDA bu maddeyi 1970'lerde onaylı ilaç olarak kabul etmesiyle kullanımı yıllar içinde daha çok artmıştır. Hatta ketamin yan etkilerinden olan halüsinasyon durumu yanlış değerlendirilerek eğlence amaçlı kullanıma da yol açtığı gözlemlenir.
Günümüzde ise yapılan bilimsel çalışmalarda ketaminin anti-depresan özellikleri dikkat çeker. Depresyon tedavisi sırasında kullanılan bazı ilaçlar bireyde ciddi yan etkiler oluşturabilmektedir. Ketamin ilaç olarak bu hastalarda uygun dozlarda kullanıldığında belirgin bir yan etki olmadığı tespit edilmesi umut vericidir.
Genel olarak bu maddenin anti-depresan özellikleri hücre düzeyinde NMDA reseptörünü bloke etmesi, dentritlerin aktivitesini olumlu etkileyen glutamat ve G proteinlerinin salgısının arttırması ile ilişkili olduğu vurgulanır. Bunun yanında bu madde ağrı hissini düşüren opioid reseptörleri ile sinerjik etki oluşturarak ağrıyı azalttığı uzmanlar tarafından belirtilir.
Ketamin Ne İşe Yarar?
Ketamin ilacının temel faydası anesteziyi başlatması ve ağrı kesici etkisidir. Bununla birlikte güvenli dozda kullanıldığında depresyon tedavisinde de ketamine başvurulabilir.
Ketaminin potansiyel faydaları şöyledir:
Ketaminin tıpta bazı hastalıkların tedavisinde kullanım amacı artmıştır. İlk kullanım amacının anestezi özelliklerinden faydalanmak olduğu bilinen ketamin, geçmişten günümüze ise psikiyatrik hastalıklarda öne çıkmasıyla dikkat çeker. Bu doğrultuda bipolar bozukluk, lohusalık depresyonu ya da majör depresyonu, obsesif kompulsif bozukluk, anksiyete, panik atak ve travma sonrası stres bozukluğu gibi hastalıklarda maddenin çalışmaları devam etmektedir.
Yapılan bu bilimsel çalışmalar faz 3 ilaç çalışmaları için de umut veren sonuçlardır. Bunun yanında oluşum nedeni bilinmeyen bazı ağrı odaklı hastalıkların da semptomlarını hafifletmek için bu maddenin kullanıldığı görülür. Bu doğrultuda kronik dirençli ağrılar arasında olan fibromiyalji, migren ya da nöropati semptomları için kullanıldığı gözlemlenir. Bu süreçte FDA tarafından ilaç reçetelerinde sadece anestetik açıdan kullanımı mümkündür. Ancak klinik çalışmalarda verdiği olumlu sonuçlar belirtilen hastalıklar için gelecek vaat etmektedir.
Tüm bu bilgilerle birlikte ketamin vücuda farklı yollarla alınabilir. Bu doğrultuda madde vücuda ilaç, damar içi infüzyon, burun spreyi ya da kasa uygulanan enjeksiyon yoluyla gerçekleştirilebilir. Ayrıca hastane koşullarında ketamin uygulanması ağırlıkla intravenöz (damar içi) yöntemle yapılır. Doktor kontrolünde planlanan ilaç prosedürü 2-3 haftalık süreçlerde infüzyon olarak verilebilir.
Ketaminin Zararları Nelerdir?
Ketamin ilacı genel olarak anestezik etki veya ağrı kesici özelliğiyle kullanılsa da aşırı dozda alındığından kişiyi trans bir duruma sokabilir. Sakinleştirici etkisi düşünülerek alınan ketamin bireyi bilinçsizleştirebilir, mide bulantısı-kusma ortaya çıkarabilir, baş dönmesi yaratabilir ve kişinin halüsinasyon görmesine neden olabilir.
Ketamin zararları şu şekilde sıralanabilir:
Tedavi anında ya da sonrasında madde hastalarda yan etki oluşturabilir. Bu yan etkilerin bazıları ise baş dönmesi, kusma, mide bulantısı, halsizlik, kalp ritminin yükselmesi, terleme, tansiyon yükselmesi, tükürük salgısında artışı ya da halüsinasyonlar şeklindedir. Yapılan klinik çalışmalarda bu yan etkilerin birçoğunun geçici olduğu ifade edilmiştir.
Ketamin İnfüzyon Tedavisi Nasıl Olur?
Ketamin infüzyon tedavisine geçilmeden önce geleneksel uygulamalara hastanın cevap verip vermediği dikkate alınır. Ayrıca ağır psikolojik hastalıklar ya da önüne geçilmeyen kronik ağrılar için göz önünde bulundurulur. Bu süreçte hasta tedavi protokolleri uygulandıktan sonra sonuç alınamıyorsa ya da ağrı dayanılamayacak boyuta gelmişse bir seçenek olarak düşünülebilir. Maddenin infüzyon tedavisine başlanmadan önce mutlaka hastanın tıbbi açıdan değerlendirilmesi kritiktir.
Bu bağlamda infüzyon tedavi protokolünde izlenecek adımlar aşağıdaki gibi sıralanabilir:
- Doktorun değerlendirme süreci: Hastanın ayrıntılı hastalık öyküsü ve uygulanan tıbbi tedaviler detaylıca incelenir. Burada kişinin hastalıkları belirtilen durumlar dahilinde olup olmadığına bakılır. Ek olarak hastanın ilgili bu madde verildiğinde kullandığı bir düzenli ilaç varsa girişim yapıp yapmayacağı değerlendirilir.
- Tedaviye hazırlık süreci: Doktor ve sağlık çalışanlarının yakın takibinde hastanın psikolojik ve fiziksel açıdan tedaviye hazırlanması sağlanır. İşlem yapılacak günde hastanın aç karnına olması, gün içerisinde kullanacağı diğer ilaçların planlanması gibi durumlar hakkında bilgi verilir. Aynı zamanda kişinin herhangi bir alerjisi olmasa da maddeye özel yan etkilerden bahsedilebilir.
- İnfüzyon uygulaması: Klinik ya da hastane ortamında tedavi gerçekleştirilir. Hastada açılan damar yoluyla intravenöz ketamin ilacı literatürde bilinen dozda verilir. Aynı zamanda ilacın verilme süresi hasta koşullarına bağlı 40 dakika ile 1 saatlik sürede tamamlanabilir. Kabul edilen prosedürler dışında girişimsel bir tedavi olduğu için vücutta oksijen seviyesi, kan basıncı ya da kalp ritmi gibi bulguların kontrolü de önemlidir.
- Hastanın tedavi sonrası takibi: Ketamin etkileri ya da oluşabilecek yan etkiler için hasta yakın takibe alınır. Eğer hayati süreci etkileyecek bir yan etki fark edilirse hızlıca ek tedavi uygulanır.
- Tedavinin verimliliği: Tedavi sonlandıktan sonra semptomlarının azalıp azalmadığı hastanın durumuna göre değişkenlik gösterebilir. Bazı hastalarda tedavi etkisi 1-2 hafta sürebilirken seansların düzenli yapılması biyoyararlılığını arttırabilir. Kısa süreli etkilerinin pozitif olarak nitelendirilir, diğer bir yandan uygulamanın uzun vadeli etkileri hala araştırma konuları arasındadır.
Ketamin tedavisi süreci
Yeni nesil çalışmalarda depresyon üzerine elektrokonvülziv tedavilerinin (EKT) öne çıktığı görülür. Özellikle bipolar ile depresyon halinin birleştiği hastalarda antidepresan ilaçlara kıyasla bu maddenin etkinliğinin yüksek olduğu tespit edilmiştir. Olumlu sonuçların gözlemlenmesi için 5-7 seansla tekrarlanması önemli bilgiler arasındadır. Kronik ağrılarda maddenin infüzyon uygulaması ilk sırada yer alır ve hastanın yaşam kalitesinin artmasında yardımcı rol oynar.
Ketamin Nasıl Kullanılır?
Bu madde yağda ve suda çözünebilen özelliğe sahiptir, o yüzden kullanım alanı geniştir. İnfüzyon uygulamalarla birlikte oral yolla alımlara da başvurulabilir. Diyaliz gibi bazı hastalıklarda damar yolu açılamıyorsa oral yolla alım alternatif olabilir. Burada infüzyon yolunun daha fazla kullanım nedeni plazmada 5 dakika içerisinde maksimum konsantrasyona ulaşmasıdır, oral yolla alındığında bu süre daha uzundur.
Bunun yanında ilaç dozu uluslararası protokollerde belirtilen miktara göre ayarlanması gerekir. Anestezik bir madde olduğu için düşük dozlarda kullanımı daha uygundur. Uygulamada kişinin uyumaması şarttır ve damar yoluna ilaç yavaş yavaş verilir. Dikkat edilmesi gereken nokta ise bu maddenin antidepresan etkisini çok hızlı ortaya çıkmasıdır. Bu nedenle antidepresan özellikli ilaçlarla aynı anda kullanımı doktor kontrolünde önerilir.
Ketamin Hakkında Sık Sorulan Sorular
Ketamin etken maddesi nedir?
Analjezik/antidepresan özelliği gösteren ve laboratuvar koşullarında sentezlenen kimyasal bir maddedir.
Ketamin içeren bitkiler nelerdir?
Ketamin içeren bitkiler listesi bu ham madde açısından mevcut değildir. Bunun yanında bazı bitkilerde küçük dozlarda ve farklı formlarda bulunduğu görülmüştür. Örnek verilecek olunursa Peru meşalesi kaktüsünü saplarında olduğu bilinmektedir.
Ketamin infüzyon dozu ne olmalıdır?
Bu maddenin güvenli ve etkili kabul edilen ağrı kesici dozu 0,15-0,3 mg/kg/h olarak bilinir ve bu dozaj miktarı infüzyon dozu olarak kullanılır. Bunun yanında hastanın mevcut sağlık durumu, kişisel özellikleri ya da alerjik süreci değerlendirilerek dozaj düşürülebilir.
Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.
Güncelleme Tarihi : 24 Ekim 2024
Yayınlanma Tarihi: 23 Ağustos 2024
