İyot Nedir? Günlük İyot İhtiyacı ve İyotun Faydaları

İyot Nedir?

İyot, tiroid hormonları olan tiroksin (T4) ve triiyodotironinin (T3) önemli bir bileşeni olup, vücut tarafından üretilmeyen, besin yolu ile alınabilen yararlı bir elementtir. Sadece iyot içeren ya da iyot ilave edilmiş besinler yoluyla ağızdan alınabilmektedir. İyodun yarı ömrü normalde 10 saat kadardır, iyot eksikliği durumlarında bu süre uzar. Sağlıklı bir erişkinin vücudunda, %70-80’i tiroid bezinde depolanmış vaziyette yaklaşık 15- 20 mg iyot bulunur.

İyot Vücutta Ne Yapar?

İyot, tiroid hormonu üretiminde, fetüsün(rahimdeki bebek) ve yeni doğan bebeğin gelişiminde temel bir unsurdur ve yaşamın tüm evrelerinde sağlık açısından vazgeçilmez bir besin kaynağıdır. İyot, tiroksin(T4) ve triiyodotironini (T3) içeren tiroid hormonlarının üretiminde anahtar bileşendir. Tiroid hormonları, vücudun enerjiyi optimum şekilde kullanmasına, gerekli ısıda kalmasına ve beynin, kalbin, kasların ve diğer organların gerektiği gibi çalışmasında önemlidir. Tiroid hormonları ve dolayısıyla iyot, fetüsün büyümesi, kemiklerin olgunlaşması ve beyin gelişimi açısından zorunludur. WHO (Dünya Sağlık Teşkilatı)' ya göre, yetersiz iyot alımı, zekâ geriliğinin önlenebilir en yaygın nedenidir.

Günlük İyot İhtiyacı Ne Kadardır?

Günlük alınması gereken iyot miktarı, yaşa ve ihtiyaç durumuna göre değişebilmektedir. Bununla birlikte, dünya sağlık örgütünün belirlediği rakamlar şunlardır;

• Bebekler 90 μg/gün (0-59 ay)
• Çocuklar: (6-12 yaş): 120 mikrogram/gün
• Çocuklar: (>12 yaş) : 150 mikrogram/gün
• Ergenler ve yetişkinler: 150 mikrogram/gün
• Gebe ve emziren kadınlar: 250 mikrogram/gün

İyot Eksikliğinin Zararları Nelerdir?

İyot eksikliği durumunda, öncelikte tiroid hormon sentezi azalır ve tiroid bezinde büyüme meydana gelir. Tiroid hormonu vücutta tüm metabolik faaliyetler için gerekli olduğu için aşırı iyot eksikliğine bağlı tiroid bezi yavaşlaması ciddi sonuçlara sebebiyet verebilir. 

İyot eksikliği özellikle gebe ve yeni doğan döneminde önem arz etmektedir. Gebelik döneminde ciddi iyot eksikliğinin neden olduğu en ağır hastalık, fiziksel ve zihinsel büyümeyi engelleyen kretinizmdir. Ancak gebelik döneminde annedeki hafif-orta derecede iyot eksikliği bile çocuklarda düşük zekâya yol açabilir. Bu nedenle Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği gibi dünyadaki birçok dernek, tüm gebe ve emziren kadınların, iyotlu tuz kullanmasını ve buna ilave olarak günde en az 100-150 mikrogram iyot içeren iyot desteği almasını önermektedir

İyot Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

İyot eksikliğinin belirtileri şu şekilde sıralanabilir;

• Boynun önündeki şişlik veya guatr, iyod eksikliğinin en yaygın bir belirtisidir. Tiroid bezi, iyot eksikliği nedeniyle tiroid hormonlarını üretmekte zorlandığında ortaya çıkar.
• Ayrıca iyot saç ve cilt hücrelerinin yeniden oluşmasına katkıda bulunduğu için eksikliği durumunda saç dökülmesi ve cilt kuruluğu oluşabilir.
• Tiroid hormonları kadınlarda adet döngüsünün düzenlenmesini etkilediğinden iyot eksikliği olan kadınlarda bu dönem ağır veya düzensiz geçebilir.

İyot Fazlalılığının Zararları Nelerdir?

Dünyada iyot eksikliği, guatr ve nodül oluşumunun en sık nedenidir. Önlenebilir bir neden olması çok önemlidir. Bir toplumdaki iyot eksikliği düzeltildikçe guatr sıklığı azalmaktadır. Öte yandan bazı ülkelerde (Brezilya, Şili, Japonya, Fildişi Sahili gibi), iyot fazlalığının da iyodun tiroid hormonlarının sentez ve salgılanmasının azalmasına yol açması nedeni ile guatrojenik etki gösterdiği bilinmektedir. Bu nedenle iyot takviyesi çok önemli olmakla beraber, aşırı iyot alımından da aynı oranda kaçınmak gereklidir. Özellikle hipertiroidi denilen tiroid bezinin hızlı çalıştığı dönemlerde, hormon yapımının hızlanmaması için hekim tarafından tedavi süresince iyot alımı kesilebilir. Bazen aşırı doz iyot alımı tiroid nodülleri olan hastaların nodüllerinin aktifleşerek fazla hormon salgılanmasına neden olabilir.

İyot Hangi Besinlerde Bulunur?

İyot, vücut tarafından üretilemeyen bir element olduğu için dışarıdan alınması gerekmektedir.

• Deniz ürünleri iyi birer iyot kaynağıdır. Çünkü okyanuslar iyot açısından zengindir. Ancak ülkemiz için pahalı ve kısıtlı bir kaynaktır.
• Çoğu deniz ürününe göre iyot içeriği daha düşük olmakla birlikte iyot miktarı bakımından yumurta, et ve süt ürünleri de bitkisel gıdaların çoğundan daha zengindir.
• Asıl kaynak iyotlu rafine tuzdur. Aksi doktor tarafından belirtilmedikçe mutlak iyotlu rafine tuz kullanılmalıdır. Kaya tuzu, ‘gourmet’ tuzları gibi tuzlar genellikle önerilmemektedir.
• Ek gıdaya başlama dönemindeki bebeklerde yeterli iyot alımı sağlamak için, evde yapılan ve piyasada satılan ek mamaların/gıdaların mutlak iyot içermesine dikkat edilmelidir.

Yaygın besinsel iyot kaynakları şu şekilde sıralanabilir;

• İyotlu rafine sofra tuzu
• Peynir
• Tuzlu su balıkları
• İnek sütü
• Su yosunu (esmer su yosunu, kırmızı deniz otu ve nori dahil)
• Yumurta
• Kabuklu deniz hayvanları
• Dondurulmuş yoğurt
• Soya sütü
• Soya sosu

İyot ile İlgili Sık Sorulan Sorular

Hangi tuz kullanılmalıdır?

1997-1999 yılları arasında Türkiye’de iyot eksikliği taraması için yapılan çok merkezli çalışma sonuçları, Türkiye’deki iyot eksikliğinin boyutlarını ortaya koymuştur, Bu sonuçlardan sonra, ülkemizde tüm sofra tuzlarının zorunlu olarak iyotlanması için gerekli yasal düzenlemeler Temmuz 1999’da tamamlanmış ve 2000’li yıllardan itibaren iyotlu tuz kullanımı yaygınlaştırılmıştır.

Sofra tuzlarının zorunlu olarak iyotlanması ile problem şehir merkezlerinde önemli ölçüde çözülmüştür, ancak problemin özellikle kırsalda devam ettiği düşünülmektedir. Rafine edilmeyen, içeriği net olarak bilinmeyen veya diğer katkı maddelerinin doğal veya yapay olarak eklendiği, kaya tuzu, gurme tuzları gibi tuzların kullanılmasını önermemektedir. Aksi doktor tarafından belirtilmedikçe mutlak iyotlu rafine tuz kullanılmalıdır.

Sonuç olarak, Türkiye’de tüm insanlar iyotlu rafine tuz kullanmalıdır. Özellikle sıklıkla görülen hashimoto hastalığı, nodüllü tiroid hastalığı, hipotiroidi hastaları da bu genellemenin içindedir. Yalnızca tiroid bezinin hızlı çalışması veya iltihabi atağı ile seyreden bazı hastalıklarında iyot alımı doktorlar tarafından kısıtlanabilir. Yeterli iyot alımı bebeklikten itibaren tüm toplumun özellikle zihinsel ve fiziksel gelişimi için hayati önem taşır.

Hamilelerde iyot kullanımı nasıl olmalıdır?

Toplum taraması için gebelerde de rastgele idrar örneğinde iyot konsantrasyonu ölçümü önerilmekle birlikte, bireysel olarak tek ölçümler anlamlı değildir. Ülkemizde gebelerde yapılan çalışmalar son zamanlara kadar sınırlı sayıda ve sınırlı gebe ile olsa da ülkemizin birçok bölgesinde iyot sınırda yeterli olmasına rağmen, gebelerde hâlâ ciddi oranda eksiklik mevcuttur. Gebelerin yeterli iyot desteği aldığından emin olunması gereklidir.

Gebelikte iyot eksikliği nelere neden olabilir?

Gebelik sırasında iyot eksikliği bebeğin gelişimi ve doğumu üzerinde etkiler yaratabilir. Gebelik sırasında ciddi iyot eksikliği ani düşüğe veya ölü doğuma yol açabilir. Ayrıca zeka geriliğinin ciddi ve geri dönüşsüz bir tipi olan kretinizm gibi doğumsal anormalliklere de neden olabilir. Ülkemizde de gebeler arasında yapılan çalışmalarda, iyotlu tuz kullanmalarına rağmen gebelerin önemli bir kısmında iyot eksikliği saptanmıştır. Gebelikte ve süt verirken hangi iyot takviyelerine ihtiyaç duyabileceğini, gerekirse idrar iyot konsantrasyonuna bakılarak, hekiminiz ile görüşülerek karar verilmelidir.