Yükleniyor
İyot, insan vücudu tarafından üretilemediği için dışarıdan besin yolu ile alınabilen, tiroid bezi tarafından kullanılan bir elementtir. İyot, tiroid hormonlarının yapımı için gerekli olduğunda büyüme, vücudun enerjiyi kullanma biçimi, beyin ve kemik gelişimi için önemlidir. Günlük alınması gereken iyot miktarı, yaşa ve metabolizmanın ihtiyaç durumuna göre değişmektedir. Deniz ürünleri iyi bir iyot kaynağı olmakla birlikte yumurta, et ve süt ürünleri de iyot içermektedir.
İyot, tiroid hormonları olan tiroksin (T4) ve triiyodotironinin (T3) önemli bir bileşeni olup, vücut tarafından üretilmeyen, besin yolu ile alınabilen yararlı bir elementtir. Sadece iyot içeren ya da iyot ilave edilmiş besinler yoluyla ağızdan alınabilmektedir. İyodun yarı ömrü normalde 10 saat kadardır, iyot eksikliği durumlarında bu süre uzar. Sağlıklı bir erişkinin vücudunda, %70-80’i tiroid bezinde depolanmış vaziyette yaklaşık 15- 20 mg iyot bulunur.
İyot, tiroid hormonu üretiminde, fetüsün(rahimdeki bebek) ve yenidoğan bebeğin gelişiminde temel bir unsurdur ve yaşamın tüm evrelerinde sağlık açısından vazgeçilmez bir besin kaynağıdır. İyot, tiroksin(T4) ve triiyodotironini (T3) içeren tiroid hormonlarının üretiminde anahtar bileşendir. Tiroid hormonları, vücudun enerjiyi optimum şekilde kullanmasına, gerekli ısıda kalmasına ve beynin, kalbin, kasların ve diğer organların gerektiği gibi çalışmasında önemlidir. Tiroid hormonları ve dolayısıyla iyot, fetüsün büyümesi, kemiklerin olgunlaşması ve beyin gelişimi açısından zorunludur. WHO (Dünya Sağlık Teşkilatı)' ya göre, yetersiz iyot alımı, zekâ geriliğinin önlenebilir en yaygın nedenidir.
Günlük alınması gereken iyot miktarı, yaşa ve ihtiyaç durumuna göre değişebilmektedir. Bununla birlikte, dünya sağlık örgütünün belirlediği rakamlar şunlardır;
İyot, tiroid sağlığını destekleyerek tiroid fonksiyonlarını güçlü tutar, bilişsel işlevi korur, metabolizmayı destekler, bağışıklık sistemine katkı sağlar, saç ve cilt sağlığına iyi gelir, ruh sağlığını olumlu etkiler.
İyotun vücut için önemi ve faydaları şöyle sıralanabilir:
İyot eksikliği durumunda, öncelikte tiroid hormon sentezi azalır ve tiroid bezinde büyüme meydana gelir. Tiroid hormonu vücutta tüm metabolik faaliyetler için gerekli olduğu için aşırı iyot eksikliğine bağlı tiroid bezi yavaşlaması ciddi sonuçlara sebebiyet verebilir.
İyot eksikliği özellikle gebe ve yeni doğan döneminde önem arz etmektedir. Gebelik döneminde ciddi iyot eksikliğinin neden olduğu en ağır hastalık, fiziksel ve zihinsel büyümeyi engelleyen kretinizmdir. Ancak gebelik döneminde annedeki hafif-orta derecede iyot eksikliği bile çocuklarda düşük zekâya yol açabilir. Bu nedenle Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği gibi dünyadaki birçok dernek, tüm gebe ve emziren kadınların, iyotlu tuz kullanmasını ve buna ilave olarak günde en az 100-150 mikrogram iyot içeren iyot desteği almasını önermektedir
İyot eksikliği genellikle boynun önünde şişlik, saç dökülmesi, cilt kuruluğu ve adet dönemlerinde düzensizlik gibi belirtilerle kendini gösterir. Kan tahlilindeki iyot değerlerinin belirlenmesiyle de bu eksiklik kesin olarak kanıtlanmış olur.
İyot eksikliğinin belirtileri şu şekilde sıralanabilir;
İyot eksikliği, tiroid hormonlarının yetersiz üretimine yol açarak yukarıda yer alan belirtilere neden olabilir:. Bu belirtileri şöyle detaylandırmak mümkündür:
İyot eksikliğine bağlı olarak tiroid bezinin büyümesiyle boynun ön kısmında belirgin bir şişlik oluşur. Bu durum iyot eksikliğinin vücutta meydana getirebileceği en yaygın belirtilerden biridir.
Yine iyot eksikliğini kaynakla tiroid hormonlarının azalması, saç foliküllerinin yenilenmesini engelleyerek saç dökülmesine neden olabilir. Eğer sorun yalnızca iyot eksikliğiyse, iyot değerlerinin normale dönmesiyle saç dökülmesi de azalır veya biter.
Tiroid hormonları, cilt hücrelerinin yenilenmesinde rol oynar. Ancak eksiklik durumunda cilt kuru ve pul pul hale gelebilir. Bunun için iyot zengini besinlerin tüketimi önemlidir.
Tiroid hormonlarının yetersiz üretimi, beyin fonksiyonlarını etkileyerek konsantrasyon sorunlarına yol açabilir. Bunun temel sebebi iyot eksikliği olarak değerlendirilir.
Tiroid hormonlarının düşüklüğü, ruh halini olumsuz etkileyerek depresif belirtilere neden olabilir. Depresyon çok geniş bir yelpazede değerlendirilse de iyot eksikliği de buna sebebiyet verebilir.
İyot eksikliğine bağlı tiroid hormonlarının eksikliği, hormonal dengeyi bozarak adet döngüsünde düzensizliklere yol açabilir.
Tiroid hormonlarının azalması, metabolizmayı yavaşlatarak kilo artışına neden olabilir.
Açıklaması yapılan bu belirtiler, iyot eksikliğinin tiroid fonksiyonlarını etkilemesi sonucu ortaya çıkar. İyot açısından zengin besinlerin tüketimi ve gerekirse takviye kullanımı, bu belirtilerin önlenmesinde ve tedavisinde önemlidir.
Dünyada iyot eksikliği, guatr ve nodül oluşumunun en sık nedenidir. Önlenebilir bir neden olması çok önemlidir. Bir toplumdaki iyot eksikliği düzeltildikçe guatr sıklığı azalmaktadır. Öte yandan bazı ülkelerde (Brezilya, Şili, Japonya, Fildişi Sahili gibi), iyot fazlalığının da iyodun tiroid hormonlarının sentez ve salgılanmasının azalmasına yol açması nedeni ile guatrojenik etki gösterdiği bilinmektedir. Bu nedenle iyot takviyesi çok önemli olmakla beraber, aşırı iyot alımından da aynı oranda kaçınmak gereklidir. Özellikle hipertiroidi denilen tiroid bezinin hızlı çalıştığı dönemlerde, hormon yapımının hızlanmaması için hekim tarafından tedavi süresince iyot alımı kesilebilir. Bazen aşırı doz iyot alımı tiroid nodülleri olan hastaların nodüllerinin aktifleşerek fazla hormon salgılanmasına neden olabilir.
İyot, vücut tarafından üretilemeyen bir element olduğu için dışarıdan alınması gerekmektedir.
Yaygın besinsel iyot kaynakları şu şekilde sıralanabilir;
İyot eksikliği, vücudun yeterli miktarda iyot alamaması durumudur ve bu, tiroid hormonlarının üretimini olumsuz etkileyerek guatr, kilo alımı, halsizlik ve zihinsel fonksiyonlarda bozulma gibi sağlık sorunlarına yol açabilir. Özellikle hamilelik ve emzirme dönemlerinde iyot ihtiyacı artar; bu nedenle, bu dönemlerde yeterli iyot alımı sağlanmazsa hem anne hem de bebek için ciddi sağlık riskleri oluşabilir. İyot eksikliği, dünya genelinde önlenebilir zihinsel engelliliklerin en yaygın nedenlerinden biridir.
1997-1999 yılları arasında Türkiye’de iyot eksikliği taraması için yapılan çok merkezli çalışma sonuçları, Türkiye’deki iyot eksikliğinin boyutlarını ortaya koymuştur, Bu sonuçlardan sonra, ülkemizde tüm sofra tuzlarının zorunlu olarak iyotlanması için gerekli yasal düzenlemeler Temmuz 1999’da tamamlanmış ve 2000’li yıllardan itibaren iyotlu tuz kullanımı yaygınlaştırılmıştır.
Sofra tuzlarının zorunlu olarak iyotlanması ile problem şehir merkezlerinde önemli ölçüde çözülmüştür, ancak problemin özellikle kırsalda devam ettiği düşünülmektedir. Rafine edilmeyen, içeriği net olarak bilinmeyen veya diğer katkı maddelerinin doğal veya yapay olarak eklendiği, kaya tuzu, gurme tuzları gibi tuzların kullanılmasını önermemektedir. Aksi doktor tarafından belirtilmedikçe mutlak iyotlu rafine tuz kullanılmalıdır.
Sonuç olarak, Türkiye’de tüm insanlar iyotlu rafine tuz kullanmalıdır. Özellikle sıklıkla görülen hashimoto hastalığı, nodüllü tiroid hastalığı, hipotiroidi hastaları da bu genellemenin içindedir. Yalnızca tiroid bezinin hızlı çalışması veya iltihabi atağı ile seyreden bazı hastalıklarında iyot alımı doktorlar tarafından kısıtlanabilir. Yeterli iyot alımı bebeklikten itibaren tüm toplumun özellikle zihinsel ve fiziksel gelişimi için hayati önem taşır.
Toplum taraması için gebelerde de rastgele idrar örneğinde iyot konsantrasyonu ölçümü önerilmekle birlikte, bireysel olarak tek ölçümler anlamlı değildir. Ülkemizde gebelerde yapılan çalışmalar son zamanlara kadar sınırlı sayıda ve sınırlı gebe ile olsa da ülkemizin birçok bölgesinde iyot sınırda yeterli olmasına rağmen, gebelerde hâlâ ciddi oranda eksiklik mevcuttur. Gebelerin yeterli iyot desteği aldığından emin olunması gereklidir.
Gebelik sırasında iyot eksikliği bebeğin gelişimi ve doğumu üzerinde etkiler yaratabilir. Gebelik sırasında ciddi iyot eksikliği ani düşüğe veya ölü doğuma yol açabilir. Ayrıca zeka geriliğinin ciddi ve geri dönüşsüz bir tipi olan kretinizm gibi doğumsal anormalliklere de neden olabilir. Ülkemizde de gebeler arasında yapılan çalışmalarda, iyotlu tuz kullanmalarına rağmen gebelerin önemli bir kısmında iyot eksikliği saptanmıştır. Gebelikte ve süt verirken hangi iyot takviyelerine ihtiyaç duyabileceğini, gerekirse idrar iyot konsantrasyonuna bakılarak, hekiminiz ile görüşülerek karar verilmelidir.
Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.
Güncelleme Tarihi : 16 Nisan 2025
Yayınlanma Tarihi: 16 Nisan 2025
Detaylı bilgi için iletişime geçin.
