İnsülin Nedir? İnsülin Hormonu Ne İşe Yarar​?

İnsülin Nedir?

İnsülin, pankreas tarafından üretilerek vücudun enerji için glikoz kullanmasını sağlayan ve kan şekeri düzenlenmesinde etkili olan bir hormondur. Pankreasın yeterli oranda insülin üretememesi, vücudun insülini düzgün kullanamaması nedeniyle kişilerde yüksek kan şekeri yani hiperglisemi görülebilir. Bu durum sonucunda diyabet meydana gelir.

İnsülin, vücutta yalnızca enerji üretiminde değil aynı zamanda protein sentezi ve yağ depolanması gibi metabolik süreçlerde de görevlere sahiptir. İnsülin eksikliği ya da insülinin yeterli çalışmaması durumunda görülen diyabet durumunda kişinin yaşam kalitesinin artması için çeşitli tedavilerin uygulanması gerekebilir.

İnsülin hormonunun eksikliği ya da etkisiz olduğu durumda ise diyabet gibi ciddi sağlık sorunları gözlemlenebilir. İnsülin, aynı zamanda karbonhidrat, yağ ve protein metabolizmasının düzenlenmesinde metabolik dengeyi korur. Kan şekerinin kontrolde tutulamadığı durumda ortaya çıkan insülin direncine karşı sentetik insülin formlarından yararlanılabilir.

İnsülin Ne İşe Yarar?

İnsülin, hücrelere enerji sağlanması ve kan şekeri düzenlenmesi konusunda önemli rollere sahiptir. Yemek sonrasında yükselen glikoz seviyesinin dengesini kurarak glikozu enerji olarak kullanılır. Karaciğer glikojen depolanmasında da etkili olur. İnsülin aynı zamanda yağ dokularında yağ depolanmasını destekler ve protein sentezini hızlandırır. İnsülin eksikliği durumunda ise kan şekeri seviyesi yükselir ve uzun süreli etkilerde ise organlarda hasara yol açabilir.

İnsülinin vücuttaki işlevleri şöyle sıralanabilir:

• Yemek sonrasında kan şekerini düşürerek normal seviyeye getirir
• Karaciğerde fazla glikozun glikojen şeklinde depolanmasını sağlar
• Yağ hücrelerinde yağ depolanmasında etkilidir
• Hücrelerin amino asitleri kullanarak protein üretmesine destek olur
• Vücuttaki enerji ihtiyacını karşılayarak metabolizmayı dengeler
• Hücrelerin enerji ihtiyacını karşılayarak genel metabolizmayı düzenler.
• Karaciğerin fazla şeker üretimini engelleyerek kan şekeri kontrolüne katkı sağlar

İnsülin Türleri Nelerdir?

İnsülin vücutta doğal olarak üretilerek kan şekeri seviyesinin düzenlenmesinde etkili olan hormon olarak bilinir. Kişinin vücutta yeterli miktarda insülin üretemediği durumda insülin takviyesi gerekebilir. Bu neden yapay yani sentetik insülinden yararlanılır. İnsülin böylelikle doğal ve yapay olarak iki temel türde sınıflandırılır. Doğal olan insülin pankreas tarafından üretilirken, yapay insülin laboratuvar ortamında geliştirilerek dışardan alınır. Her iki türdeki insülin kan şekerini kontrol etmek için kritik öneme sahiptir.

Doğal insülin

Pankreasın beta hücreleri tarafından üretilen insülin, vücutta doğal olarak bulunur. Hücrelerin glukozu enerji olarak kullanmasını sağlayarak ve fazla glukozu depolar. Eksikliği durumunda çeşitli hastalıklar görülebilir.

Yapay (sentetik) insülin

Yapay insülin, doğal insülinin işlevinin yerine geçmesi için üretilir. Üretilirken de E. coli bakterisi kullanılarak laboratuvarda sentetik olarak üretimi sağlanır. Böylelikle vücutta insülinin yeterli olmadığı durumda yapay insülinden yararlanılır. Yapay insülin çeşitleri şöyle sıralanabilir:

• Hızlı etkili insülin: Yemeklerden hemen önce kullanılarak, kan şekerinin düşmesinde hızlı bir etkiye sahiptir.
• Kısa etkili insülin: Yemeklerden yaklaşık 30 dakika önce alınan bir insülin çeşididir.
• Orta etkili insülin: Özellikle gece veya uzun süreli kan şekeri kontrolü için kullanılan insülin türüdür.
• Uzun etkili insülin: Gün boyunca sabit insülin düzeyi sağlayan bir insülin çeşidi olarak değerlendirilir.

Her insülinin türü, kişinin diyabet tipine ve günlük ihtiyaçlarına göre farklılık gösterir. Dışarıdan alınan insülinin doğru doz ve zamanda kullanımı önemli olduğundan doktor kontrolünde alınması önemlidir. Bu durum kan şekerinin kontrolü için hayati bir öneme sahiptir.

İnsülin Nerede Üretilir?

Pankreas, vücutta insülin üretiminde önemli bir rol oynar. Detaylı olarak açıklamak gerekirse pankreasta yer alan langerhans adacıklarında beta hücreleri insülin hormonu üretir. Pankreasın endokrin fonksiyonu olarak bilinen bu durum sayesinde insülin doğrudan kan dolaşımına dahil olur. Pankreasın yeterli miktarda insülin üretemediği durumda vücutta insülin eksikliği görülerek diyabet gibi sağlık problemleri ortaya çıkar. Tip 1 diyabetli olan kişiler insülini ilaç olarak alabilir.

İnsülin ile İlişkilendirilen Hastalıklar Nelerdir?

İnsülin, kan şekerinin düzenlenmesinde ve enerji metabolizmasının kontrol edilmesinde etkili olan hayati bir hormondur. Bu nedenle pankreasın beta hücreleri tarafından üretilen insülinin eksikliği, fazlalığı veya düzgün çalışmaması durumunda birçok metabolik hastalık ortaya çıkabilir. Daha çok diyabetle ilişkilendirilen insülin, başka sağlık sorunlarına da neden olabilir. Bu oluşan hastalıkların bazıları doğrudan insülin üretimindeki problemlerden kaynaklı olsa da bazıları da insüline duyarlılıktaki değişikliklerden ortaya çıkar.

İnsülinle ilişkili başlıca hastalıklar şöyle sıralanabilir:

Diyabet ve insülin eksikliği

• Tip 1 diyabet: Pankreastaki beta hücrelerinin bağışıklık sistemi saldırısı sonucunda insülin üretememesinden kaynaklanır. Sık idrara çıkma, halsizlik, aşırı susama gibi belirtilerle görülür.
• Tip 2 diyabet: Bu noktada hücreler insüline karşı direnç gösterir ve yeterli oranda insülin üretimi yapılamaz. Yorgunluk, yaraların geç iyileşmesi ve aşırı susama gibi belirtilere sahiptir.
• Gebelik diyabeti: Gebelik sırasında hormonların insülini etkilemesi nedeniyle kan şekeri seviyelerinde yükselme görülür.
• İnsülin direnci: Hücrelerin insülini etkili bir şekilde kullanamaması sonucunda ortaya çıkar. Genellikle obezite ile ilişkilendirilir. Kilo artışı ve karın çevresinde yağlanma gibi semptomlar gösterir.
• Hipoglisemi (düşük kan şekeri): İnsülin tedavisini yanlış uygulanması ya da vücutta fazla insülin üretilmesi sonucunda kan şekeri seviyesi düşebilir. Bu durumda kişide terleme, titreme, bilinç bulanıklığı gibi durumlar görülebilir.
• Hiperinsülinemi: Pankreasın aşırı insülin üretmesine bağlı olarak görülür. Kan şekerinin hızla düşmesi ve kilo artmasına neden olur.

Metabolik sendrom

İnsülin direnci nedeniyle gelişen yüksek tansiyon, yüksek kan şekeri, abdominal obezite genellikle metabolik sendromun bozulmasıyla oluşur. Bu durumla kalp hastalığı ve Tip 2 diyabet riskinin artmasına neden olur. Yaşam tarzında yapılan değişiklikler ve ilaç tedavisiyle kontrol altına alınır.

Polikistik over sendromu (PCOS)

Poliskistik over sendromu, insülin direncine bağlı olarak görülebilir ve hormonlarda dengesizlikler yol açar. Adet dengesinin düzensiz olması, kilo alımı ve tüylenmenin artması gibi belirtilerle kendini gösterebilir.

İnsüline bağlı olarak gelişen bu hastalıklar, sadece kan şekeri seviyelerini değil kişinin genel sağlık durumunu da ciddi şekilde etkileyebilir. Bu nedenle belirtilerin takip edilerek erken teşhis ve doğru tedavi ile bu hastalıkların kontrol altına alınması sağlanır.

İnsülin Testleri Nelerdir?

İnsülin testleri, vücuttaki insülin seviyesinin ölçülmesini sağlayarak diyabet, insülin direnci ve diğer metabolik bozuklukların teşhisinde kullanılır. Bu hastalıkların takibinde de yine insülin testlerinden yararlanılır. Bu testler sayesinde pankreasın insülin üretimi detaylı şekilde değerlendirilebilir. Böylelikle kan şekeri kontrolü ile ilgili sorunlar belirlenir. İnsülin testleri sonucunda doktor, tedavi planını oluşturabilir.

Yaygın olarak kullanılan insülin testleri şöyle sıralanır:

Açlık insülin testi

Açık insülin testi sayesinde kişinin açlık durumundaki insülin seviyeleri ölçülür. Test öncesinde kişinin 8-12 saat aç kalması beklenir ve kan örneği ile test gerçekleştirilir. Test sonucunda yüksek seviyeler insülin direncini veya hiperinsülinemiyi işaret edebilir.

İnsülin direnci testi (HOMA-IR)

İnsülin direnci testi sayesinde ise kişinin insülin direnci belirlenir. Bu test açlık insülin ve glukoz seviyelerinin ölçümüyle ortaya çıkarılır. Seviyenin yüksek çıkması durumunda ise insülin direncini işaret eder.

C-peptid testi

Pankreasın doğal insülin üretimini değerlendirmek için c-peptit testi uygulanabilir. Bu test yapılırken kişiden kan ve idrar örneği alınır. Düşük seviyelerdeki oranlar tip 1 diyabeti gösterirken yüksek seviyeler insülin direncini veya pankreas tümörlerini gösterebilir.

Oral glukoz tolerans testi (OGTT)

Vücudun glukozu ve insülini nasıl işlediğini ortaya çıkarmak ve bunu değerlendirmek için oral glukoz tolerans testi uygulanabilir. Bu test yapılırken glukoz içeren bir içecek içildikten sonra belirli aralıklarla kan şekeri ve insülin seviyeleri ölçülür. Anormal şekilde görülen değerler genellikle ya insülin direncini ya da glukoz tolerans bozukluğunu gösterir.

Rastgele insülin testi

Rastgele insülin testinde ise günün herhangi bir saatinde insülin seviyelerini değerlendirmek için yapılır. Özellikle hipoglisemi gibi durumlarda ani değerlendirmelerde bu testten yararlanılır.

Glukagon stimulasyon testi

Pankreasın insülin salgılama kapasitesini test etmek için glukagon stimulasyon testi uygulanabilir. Bu test yapılırken kişiye glukagon enjeksiyonu yapıldıktan sonra insülin seviyeleri ölçülür.

Bu insülin testleri, kişinin semptomlarına bağlı olarak uygulanarak tanı ve tedavi planının oluşturulması için yapılır. Doğru testin seçilerek doktorun ona göre yorumlaması bu noktada önemlidir. Böylelikle vücutta değişikliğe neden olan insülin seviyelerinin yönetilmesi hedeflenir.

İnsülinin Yan Etkileri Nelerdir?

İnsülinin vücutta dengelenmesi için çeşitli tedavi yöntemleri uygulanabilir. Kan şekerinin kontrol altında alınmasının içeren bu yöntemler nedeniyle bazı yan etkiler gelişebilir. En yaygın görülen yan etkilerinden biri de hipoglisemidir yani düşük kan şekeridir. Aynı zamanda, enjeksiyonun yapıldığı yerde kızarıklık, şişlik veya kaşıntı gibi alerjik reaksiyonlar görülebilir. Uzun süreli insülin kullanımında ise enjeksiyon yapılan bölgelerde lipodistrofi (yağ dokusunda azalma veya artış) görülebilir. Bunların yanında bazı kişilerde kilo alımı da gözlemlenir. Yan etkilerinin yönetilmesi için doktora danışmak ve görüş almak önemlidir.

İnsülin Hakkında Sık Sorulan Sorular

İnsülin kan şekerini düşürür mü yükseltir mi?

İnsülin, kan şekerinin dengelenmesinde ve düşmesinde önemli bir role sahiptir. Özellikle diyabet hastalarında insülin üretimi yeterli gelmediğinde ya da insülin etkili çalışmadığından kan şekeri yükseldiğinden dışardan müdahale edilmesi gerekebilir.

Vücutta insülin yüksek olursa ne olur?

Vücutta insülin yüksekliği yani hiperinsülinemi görüldüğünde bu durum insülin direnci ile ilişkilendirilebilir. Bunun yanında çeşitli sağlık sorunları görülebilir. İnsülin yüksekliği durumunda yorgunluk, halsizlik gibi belirtiler ortaya çıkabilir.

İnsülin iğnesi acıtıyor mu?

İnsülin iğneleri genellikle çok ince iğneler olduğundan acıtmayabilir. Fakat bu durum kişiden kişiye farklılık gösterir. İğnenin yapılma esnasında hafif bir acı veya yanma hissi olabilir. Kullanılan insülinin türüne, enjeksiyon bölgesine ve kişinin duyarlılığına bağlıdır.

İnsülin hormonu nasıl düşürülür?

İnsülin seviyesini düşürmek kişinin günlük yaşam alışkanlıklarında farklılıklara gitmesi gerekebilir. Bu nedenle sağlık açısından önemli olan düşük karbonhidrat, yüksek lifli gıdalar tüketmek önemlidir. Düzenli egzersiz yapmak da kilo kontrolünü sağlar. Ayrıca, insülin direnci olan kişilerin, doktorla birlikte ilaç tedavisi uygulanması gerekebilir.

İnsülin ve büyüme hormonu ilişkisi nedir?

İnsülin ve büyüme hormonu arasındaki ilişki, hücresel büyüme ve metabolizmanın düzenlenmesinde görülür. Büyüme hormonunun etkilerini artıran insülin sayesinde hücrelerin büyümesi sağlanır. Aynı zamanda, insülinin vücutta yüksek olduğu durumlarda büyüme hormonu salgısı engellenebilir.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.