Imposter Sendromu Nedir? Belirtileri, Nedenleri ve Tedavisi

Imposter Sendromu Nedir?

Imposter sendromu; bireyin kendi kazandığı başarıların tesadüfen oluştuğuna inandığı, yeteneklerini görmezden geldiği ve zekası hakkında ciddi şüpheye düştüğü psikolojik bir durumdur. Imposter sendromuna sahip kişiler bu başarıların tesadüfi bir şekilde geldiğini düşündüğünden dolayı başarıları elde edecek kadar vasıflı ve becerikli olmadığına kendilerini inandırır. Bu sendromun temeli duygu durum bozukluğuna dayanır.

Geleneksel anlamda 'sahtekarlık sendromu' olarak atfedilen rahatsızlık, kişinin sosyal çevresine karşı rol yaptığı düşüncesini oluşturur. Imposter sendromuna sahip kişiler; toplumda, iş hayatında, sınavda ya da herhangi bir alanda başarı sergilediklerinde geldiği konumu hak etmediklerine de inanırlar. Bu kişiler, elde ettikleri başarıların şans eseri olduğunu düşündükleri için kendilerini sahtekar olarak görürler.

Yaşanan bu hislerin sonucu olarak birey, stres ve kaygıyla mücadele etmek zorunda kalır ve sosyal yaşamında özgüvensiz bir hale gelir. Imposter sendromuyla mücadele etmek profesyonel bir yardım almak gerekir.

Imposter Ne Demek?

'Imposter' kelimesi İngilizce temelli olan bir terimdir ve türkçe çevirisinde 'hileci' ya da 'sahtekar' manasına gelir. Bununla birlikte, kişinin kendisini aldatmasını, yanıltmasını, sahte hadiselere inandırmasını ifade eder. Ayrıca, psikolojide bir dizini tanımlamak için kullanılan imposter sendromu olgusu rahatsızlık hakkında bilgi verir. 

Imposter Sendromu Tipleri Nelerdir?

lmposter sendromu ile ilgili kişilerin 5 farklı çeşitte sendrom davranışı gösterdiği ortaya konmuştur.

Bu doğrultuda, imposter sendromunun 5 farklı tipi aşağıdaki gibi sıralanabilir:

Uzman görüş: Kişinin yaşı arttıkça bilgiyi 'ne kadar' ya da 'ne içerikte' bildiği hakkında kaygı ve endişesi gitgide artar. Bu nedenle, uzman düşünce yapısı yükseldikçe zamanla ıstırap derecesi artış gösterir. Kişi küçük bir bilgi eksikliğine sahip olsa dahi kendini aşırı suçlar, böylece aşırı beklenti içine girer. Bu süreç istediği gibi işlemediğinde utanç ve başarısızlık duygusu kişiyi sarar.

Tabii deha: Kişi bu düzende becerileri ve yetkinliklerini rahatlıkla ve hızlıca değerlendirir. Bu açıdan, bir konuyu hemen çözemez ya da ilk denemesinde yapamazsa başarısız olduğunu hisseder.

İnsanüstü duygudurumu: Bu durum içinde olan kişiler, sınırsız sayıda başarıya ulaşabileceğini ve o konuda ustalaşabileceğini düşünür. Bu zihniyeti taşıyan kişi, en ufak bir konuda yetersizlik yaşarsa diğer tüm hususlarda iyi olsa da kendine suçlayıcı davranır.

Mükemmeliyetçi kişilik: Bu özellikte olan kişiler bir konunun 'nasıl' yapılacağına karşı takıntı geliştirirler. Kişi yaptığı işler hakkında pozitif bir övgü alsa da her şeyin daha iyisinin olması gerektiğine takılırlar.

Solist düşünce: Solist düşünceye sahip kişiler, mevcut görevlerin 'kimin' tarafından yapıldığına aşırı odaklanırlar ve her şeyi kendisinin tek başına yapması gerektiğine inanırlar. Bu bağlamda, başka insanlardan yardım almayı zayıflık olarak algılarlar.

Imposter Sendromunun Özellikleri

Imposter sendromu, genel olarak iş ortamında birçok kişide farklı semptomlar şeklinde gözlemlenebilir. Kendi kendini yanıltan ya da kandıran iç dünyasına sahip kişilerin davranışları ve sözleri değişebilir.

Bu bilgiler ışığında, imposter sendromu özellikleri aşağıdaki gibi listelenebilir:

• Çok çalışmaktan kaynaklı tükenmişlik hissini maksimumda yaşama
• Yetenekler ve yetkinlikler alanında yüksek oranda şüphe hissetme
• İşle ilgili durumlarda özgüvensiz tutumlar sergileme
• Sahne korkusu ya da toplum önünde konuşma kaygısı yaşama
• Kendini birçok konuda yetersiz görme ve başarısızlığı her an kendiyle yaşatma
• Hayatında güzel olan her şeyi sorgulama ve şans eseri olduğu fikrinde olma
• Küçük yanlışlara karşı şiddetli bir hassasiyet gösterme
• Çevresinden gelen pozitif yaklaşımları ya da tebrikleri aşırı bulma
• Ekip çalışmalarında başarısızlık korkusunu hat safhada yaşama ve uzaklaşma
• Ulaşamayacağı standartlara erişmek için uğraşma ve mükemmeliyet kavramını her alanda isteme

Tüm bu özellikleri kişi davranışlarına ve konuşmalarına yansıtırken çekingenlik, endişe, korku, asabiyet, yalnızlaşma gibi duyguları da beraberinde yaşarlar.

Imposter Sendromunun Nedenleri

Imposter sendromunu tetikleyen bazı unsurlar mevcuttur. Kişinin yakın çevresi tarafından sürekli eleştirilmesi, ebeveynlerinin olumsuz tutumları, çocuklukta yaşanan travmalar kişide imposter sendromu oluşumuna neden olan durumlardandır.

Bu kapsamda, imposter semptomlarının nedenleri aşağıdaki gibi özetlenebilir:

Eleştirel tutum ve davranışlar

Yakın çevresinin bireyi sürekli eleştirmesi ve sorgulaması gelecekte bireyi kazandığı ödül ve başarıları hak etmediği fikrine itebilir.

Cinsiyetçi ayrımcılık

Özellikle kız ve erkek çocukları arasında ayrım yapan ailelerde gözlemlenir. Toplumsal olarak ağırlıkla kız çocuklarında ortaya çıkabilir. Başta özgüven eksikliği yaşayan kişiler başarılarının tesadüfen ortaya çıktığını zanneder.

Aile tutumu ve ebeveyn davranışları

Ailenin çocuğunu çok baskılaması ya da tam tersi umursamaması çocukta bu sendromun oluşmasına neden olabilir. Övgü-yergi arasında ince çizgiyi yakalayamayan ebeveynlerin çocuklarında bu problem bariz bir şekilde yaşanır.

Travmatik süreçler

Çocukluk döneminde öz saygının gelişmesi için aile ve çevre çocuğu başkaları ile kıyaslamaması gerekir. Bununla birlikte, çocuğun bir takım yaşadığı kötü muamele ve olaylar öz güven gelişimini kötü etkileyebilir.

Mükemmeliyetçi yaklaşımlar içinde bulunma

Kişi hayatı boyunca sürekli taktir edildiğinde ya da övgü aldığında her alanda en iyi olması gerektiği baskısını yaşar. Çevresinin beklentilerini gerçekleştiremediğinde kendini yetersiz hissederek suçluluk hissine kapılır.

Imposter Sendromu Belirtileri Nelerdir?

Imposter sendromu, kişinin abartılı duyguları yaşaması nedeniyle hayatında her şeyi en iyi şekilde yapması gerektiğini düşünme halidir. Bunun yanında, başarı ve başarısızlık kavramları kişinin duygu dünyasında iç içe geçmiş durumdadır.

Bu bilgiler doğrultusunda imposter sendromunun belirtileri 'kendine yetersizlik halinde yaftalama, başarısızlığı her an hissetme, kazandıklarını hak etmediğini düşünme, toplumdan izole olma, başarılarını şansa bağlama, çevresinden gelen övgüleri aşırı bulma' şeklinde özetlenebilir.

Maddeler halinde özetlemek gerekirse imposter sendromu belirtileri şunlardır:

• Kişinin elde ettiği başarıları şans ve tesadüfe bağlaması
• Yetersiz olduğunu düşünme
• Çevresine karşı kendisini sahtekar hissetme
• Sosyal yaşamda özgüvensiz davranışlar
• Toplamdan izole olma
• Çevresinden gelen övgüleri aşırı bulma
• Vasıfsız ve beceriksiz hissetme hali

Imposter Sendromu Kimlerde Görülür?

Imposter sendromu her yaşta gözlemlenebilmekle birlikte toplumda kadınlar erkeklere göre bu sendrom durumunu daha çok yaşarlar.

Imposter sendromu aşağıdaki kişilerde yaygın olarak görülebilir:

Yönetici pozisyonunda çalışan bireyler: Çalışma ortamında statüsü yüksek olan insanların bulunması kişinin başkalarıyla kendisini kıyaslamasını beraberinde getirebilir.

Başarılı kişiler: Genç dönemde büyük başarılar yaşamış kişiler, kazandıkları dereceleri şans eseri olarak değerlendirir. Bu nedenle, kişi yeteneklerini fark edemez.

Öğrenciler: Erken ya da ileri yaşlarda eğitimine başlayan kişiler başkalarına göre kendilerini yetersiz görebilirler.

Imposter Sendromu Nasıl Tedavi Edilir?

Imposter sendromu tedavisi, hastalık seyrine ve kişinin ihtiyaçlarına göre şekillenir. Tedavi için bireyin psikologlara ve psikiyatristlere başvurması önceliklidir. Terapi odaklı yaklaşımlar ile farklı tekniklerden faydalanarak kişiye özel tedaviler uygulanır.

Bu kapsamda, bazı uygulanan teknikler aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir: 

• Grup Terapisi veya Toplu Gruplarla Etkileşim
• Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Olumsuz düşünce kalıplarını değiştirmeyi hedefler
• Kişinin kendini kabullenmesine yardımcı olma
• Stresle mücadele edebilme ve zaman yönetimi

Imposter Sendromundan Nasıl Kurtulunur?

Imposter sendromunu yenmek için duyguları kontrol altına alarak aşırı kaygıların azaltılması kritiktir. Kişisel gelişimde ilk olarak hissedilen bu duyguların normal olduğu kabul edilmesi ve yalnız olmadığını fark etmesi önemlidir.

Öncelikle, kişinin reele yaklaşarak korku gibi duyguları hayatının merkezine koymaması sağlanır. İkinci olarak, kişi duygularını yakın çevresiyle paylaşarak izole hayattan uzak durması önerilir.

Son olarak, iş üzerinde bu negatif duygular yoğunlaşıyorsa somut verilerden destek alınarak kesin kanıtların göz önüne alınması tavsiye edilir.

Imposter Sendromu Tedavisinde İlaç Kullanılır mı?

İlaç kullanımı ciddi vakalarda sakinleştirici olarak uzmanlar tarafından önerilebilir. Ancak, ilaç kullanımı imposter sendromu için son tercihler arasındadır. Psikoterapilerle süreç büyük ölçüde iyileştirilebilir.

Imposter Sendromu Hakkında Sık Sorulan Sorular

Imposter sendromu için hangi tür terapi önerilir?

Imposter sendromu için psikoterapi başlığı adı altında destekler alınabilir.

Imposter sendromuna yakalandığımı nasıl anlarım? 

Hayatında kazandığınız başarıların tesadüfen olduğunu ya da bu başarıları hak etmediğinizi düşünmeniz imposter sendromu için sürecin başlangıcı olarak kabul edilir.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.