Hematopoez, kemik iliğinde meydana gelen, vücudun yeni kan hücreleri ve kan plazması ürettiği süreçlerin bütünüdür. Bu mekanizma ve süreç, organ ve dokulara oksijen taşınması, savunma ve kan pıhtılaşması için gerekli olan kırmızı ve beyaz kan hücreleriyle birlikte trombositleri üreterek vücut için önemli bir role sahiptir. Hematopoez aynı zamanda enfeksiyonla savaşmak (beyaz kan hücreleri) ve yaralanma meydana geldiğinde kanı pıhtılaştırmak (trombositler) için sağlıklı bir kan hücresi kaynağına sahip olunmasını sağlar.
Hematopoez Nedir?
Hematopoez, vücudun eski kan hücrelerinin yerini almak için sürekli olarak yeni kan hücreleri üretmesi durumudur. Bu kan hücrelerinin üretimi kemik iliğinde meydana gelir. Kan hücrelerinin üretimiyle birlikte vücutta sabit bir kan kaynağı olur.
Kan hücreleri, vücudun yapı taşlarından biri olarak kabul edilir. Hematopoez ise kırmızı ve beyaz kan hücreleri olmak üzere tüm kan hücreleri tiplerinin üretiminden sorumludur. Bu üretim süreci vücuttaki kan akışının sorunsuz bir şekilde işlemesini sağlar.
Hematopoez sürecinde meydana gelen kan hücreleri ve işlevleri şöyledir:
Kırmızı kan hücreleri (eritrositler)
Kırmızı kan hücreleri veya diğer adıyla eritrositler, akciğerlerden vücuttaki diğer organlara oksijen taşımakla görevlidir. Ayrıca karbondioksiti akciğerlere taşır ve böylece onu dışarı vererek ondan kurtulabilirsiniz. Kanda diğer kan hücresi türlerinden daha fazla kırmızı kan hücresi bulunur. Kırmızı kan hücrelerinin üretimine ise eritropoez adı verilir.
Beyaz kan hücreleri (lökositler)
Beyaz kan hücreleri veya diğer bir adıyla lökositler vücudun enfeksiyonla savaşmasına, vücudu zararlı istilacılardan veya mikroplardan korumasına yardımcı olan kan hücresi tipidir. Ayrıca vücutta meydana gelen anormal hücreleri de yok ederler. Beyaz kan hücrelerinin üretimine ise lökopoez denir.
Beyaz kan hücrelerinin çeşitleri genel olarak şunlardır:
Nötrofiller, bazofiller ve eozinofiller benzer işlevlere sahiptir ve bir araya gelerek granülositler olarak ifade edilebilir. Diğer beyaz kan hücresi türleri ise monositler ve lenfositlerdir.
Trombositler
Trombositler, vücutta yaralanma meydana geldiğinde kan pıhtısı oluşturmak için bir araya toplanan yapışkan hücre parçaları olarak tanımlanır. Trombositler, çok fazla kan kaybedilmesini engelleyen hasarlı dokuda bir mühür oluştururlar. Trombosit üretimi ise tıbbi olarak trombopoez adını alır.
Hematopoez Süreci Nerede Gerçekleşir?
Kan hücresi üretimi süreci olan hematopoz, yaygın olarak kemiklerin içindeki süngerimsi doku olan kemik iliğinde gerçekleşir. Kemik iliğinizde meydana gelen hematopoez, medüller hematopoez olarak ifade edilir. Kan hücreleri kemik iliğinde gerçekleştikten sonra buradan kan dolaşımına salınır.
Kemik iliği dışında, hematopoez süreci az da olsa karaciğer ve dalak gibi vücudun diğer organlarında da meydana gelebilir. Kemik iliğinin dışında gerçekleşen hematopoez türü ise ekstramedüller hematopoez olarak adlandırılır.
Ayrıca hematopoez, doğumdan önce ve doğumdan sonra olacak şekilde iki farklı süreci kapsar bu süreçlerde vücudun farklı bölgelerinde gerçekleşir.
Doğumdan önce gerçekleşen hematopoez süreci
Kan hücresi üretimi olan hematopoez süreci rahimdeyken başlar ve bu süreç gebeliğin başlangıcında embriyonun etrafını saran bir yapı olan yolk kesesinde gerçekleşir. Gebeliğin sonuna doğru, kan hücresi üretiminin çoğu kemik iliğine taşınır ve burada gerçekleşir.
Hamilelik sırasında hematopoezdeki önemli zaman dilimleri şöyledir:
3. Hafta: Erişkin dönemde üretilen kırmızı kan hücrelerinden biraz daha az gelişmiş bir kırmızı kan hücresi türü yumurta kesesinde üretilir.
2. ve 3. Aylar: Hamileliğin iki ve üçüncü ayında üretilen kırmızı kan hücreleri ve trombositler hem karaciğer hem de dalakta üretilir. Beyaz kan hücreleri ise karaciğer, dalak ve timüste üretilir.
5. ay ve sonrası: Bu zaman dilimlerinde gerçekleşen hematopoez sürecindeki kan hücrelerinin çoğu kemik iliğinde üretilir. Timüs, dalak ve diğer lenf dokuları da bazı beyaz kan hücresi türlerini üretebilir.
Doğumdan sonra gerçekleşen hematopoez süreci
Kan hücrelerinin çoğunun üretimi bebeklikten yetişkinliğe kadar kemik iliğinde gerçekleşir. Lenfosit adı verilen belirli beyaz kan hücresi türleri timüste gelişir. Hastalık ise istisnai bir durum meydana getirir. Kemik iliğinin yeterli kan hücresi üretmesini engelleyen bir rahatsızlık söz konusuysa hematopoez doğumdan önceki kan hücresi üretim bölgelerine geçebilir. Bu gibi durumlarda kan hücresi üretimi karaciğer, dalak veya lenf düğümlerinde meydana gelebilir.
Hematopoez Süreci Ne Kadar Sürer?
Kan hücresi üretim hızı vücudun ihtiyaçlarına bağlı olarak değişir. Örneğin, kişi hasta olduğunda vücut mikroplarla savaşmak için beyaz kan hücresi üretimini artırma ihtiyacı duyar.
Genel olarak, hematopoez bir kan hücresinin yaşam döngüsü kadar sürer. Bir kan hücresinin ölme zamanı geldiğinde, sağlıklı bir vücut onu değiştirmek için yenisini üretir. Hematopoez süreci bir engelle karşılaşmadığında bu süreç sağlıklı bir şekilde işlevini sürdürür.
Ortalama olarak:
Kırmızı kan hücreleri yaklaşık 120 gün yaşar. Beyaz kan hücrelerinin yaşam süresi birkaç saatten birkaç güne kadar değişebilir. Trombositler ise yaklaşık beş ila dokuz gün kadar vücutta canlı kalırlar. Bu süreler son bulduğunda kemik iliğinde yeni kan hücreleri üretilir ve bu süreci adı da hematopoez olur.
Hematopoez Sürecini Bozan Faktörler Nelerdir?
Hematopoez temelde yaşlılığa bağlı olarak işlevini sağlıklı bir şekilde sürdüremeyebilir. Bunun nedeni, yaşlandıkça kemik iliğinde yağ birikintilerinin oluşması ve kemik iliğinde hematopoez için daha az yer kalmasıdır. Ayrıca kan bozuklukları, lösemi, lenfoma ve miyelom gibi durumlar da hematopoez sürecini bozabilir.
Diğer yandan bazı ilaçlar da hematopoezise müdahale ederek düşük kan hücresi sorunlarına yol açabilir. Örnek vermek gerekirse kemoterapi, kanser hücrelerini öldürmek için uygulanan bir tedavi yöntemidir ancak yan etki olarak aynı zamanda beyaz kan hücrelerinin de düşmesine neden olabilir. Bu durum nötropeni olarak ifade edilir. Bununla birlikte düşük kan hücresi sayıları, farklı ilaçların yan etkisi olarak da ortaya çıkabilir.
Hemotopoez Hakkında Sık Sorulan Sorular
Hematopoez ne demek?
Hematopoez, kan hücresi bileşenlerinin oluşumudur. Bu süreç, embriyonik gelişim sırasında ve yetişkinlik boyunca kan hücrelerini yenileyerek üretmek için gerçekleşir.
H3: Hematopoez evreleri nelerdir?
Özellikle fetal gelişim sırasında hematopoez, medüller ve ekstramedüller evrelerden geçer. Kemik iliğinde meydana gelen hematopoez süreci medüller hematopoez olurken karaciğer, dalak ve lenf düğümlerinde gerçekleşen süreç ise ekstramedüller hematopoezdir.
H3: Hematopoez ne zaman başlar?
Hematopoez insan vücudundan doğumdan önce başlar ve yaşam boyunca devam eden bir süreçtir.
Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.
Yayınlanma Tarihi: 18 Kasım 2024
