Gaslighting Nedir? Gaslighting Örnekleri Nelerdir?

Gaslighting (Psikolojik Manipülasyon) Nedir?

Gaslighting kişinin bilinçli veya bilinçsiz olarak karşısındakinin davranışlarını veya gerçeklik algısını belli stratejiler kullanarak yanıltmayı ve değiştirmeyi hedefleyen sinsi bir psikolojik taciz ve psikolojik manipülasyon çeşididir. Aynı zamanda bir sosyal etki türü olarak da tanımlanabilir. 

Gaslighting kavramı İngiliz yazar Patrick Hamilton’un 1938 yılında yazdığı ‘Gas Light’ oyunu ile ilk kez ortaya çıkmıştır. Sonrasında 1940 yılında İngiltere’de ve 1944 yılında ise Amerika’da çekilen film versiyonları ile toplumda büyük etki yaratmıştır. Oyun özetle, gaz lambasını eşinden habersiz bir şekilde her gün yavaş yavaş azaltan manipülatörün, bunu saklaması ve eşini delirdiğine ikna etmek için yaptığı psikolojik manipülasyonların zamanla eşinin gerçeklik algısının bozulmasına ve kendinden şüphe etmeye kadar gitmesini anlatan bir hikayedir.

Gaslighting kişinin özellikle kendi çıkarları için manipülatif bir şekilde yanıltma veya aldatma davranışı olarak da tanımlanabilir. Mağdur kişi, karşısındaki insanın psikolojik manipülasyonları neticesinde düşüncelerini, gerçeklik algısını ve akıl sağlığını sorgulamaya başlar. Bu sorgulama ile birlikte kişinin zaman içerisinde özgüveni ve öz saygısı zarar görür. Yapılan duygusal manipülasyonlar aynı zaman da kişinin kendi hafızasını ve akıl sağlığını sorgulamasına sebep olur. Gerçeklik algısının bozulması ile anılarını sorgulamaya başlayan bu kişiler yaşadıklarını inkar edebilir, karşısındakinin gerçeğini kabul etme eğiliminde olabilirler. Mağdurlar zamanla yaşadıkları kafa karışıklığı ve kendinden şüphe etme haliyle, kendilerini o kişilere daha çok ihtiyaç duyarken bulabilirler.

Gaslighting’in temel hedeflerinden birisi de karşısındaki kişiyi kendi kontrolü altında tutmaktır. Genelde yakınları ve sevdikleri kişiler tarafından uygulandığı bilinen Gaslighting kişilerin duygularının küçümsenmesine sebep olur. Kendi akıl sağlığını, duygularını, zekâsını sorgular hale gelen bu kişiler oldukça olumsuz, suçlu, yetersiz veya kusurlu hissedebilirler.

Gasligthing Neden Yapılır?

Gaslighting'in amacı sorumluluk almak istemeyen kişilerin dikkati kendilerinden başka bir tarafa çekmek ve karşındaki kişileri kontrol altında tutma çabasıdır. Gaslighting yapan kişi aynı zamanda kendisini ‘güvende’ tutmak için bu baş etme mekanizmasını da geliştirmiş olabilir.

Bazen de hata yapmanın asla kabul edilemediği güvensiz ortamlarda yetişen, travmatik yaşam öyküleri olan kişilerin hayatta kalma mekanizması olarak öğrendikleri bir alışkanlık da sayılabilir. Psikopatoloji olarak incelendiğinde karşısındakini kontrol altında tutmayı hedefleyen sosyopatik özellikli “Narsistik Kişilik Bozukluğu” olan kişiler veya “Antisosyal Kişilik Bozukluğu” olan kişilerin kullandığı bir yöntem olarak karşılaşılmaktadır.

Gaslighting Yöntemleri Nelerdir?

Psikolojik manipülasyonlar farklı şekillerde ve durumlarda ortaya çıkabilir. Gaslighting özellikle iş arkadaşları arasında, aile içinde veya romantik ilişkilerde görülebilmektedir. Bu durumlarla baş etmek için öncelikle maruz bırakılan durumu ‘fark etmek’ önemlidir.

Bazı psikolojik manipülasyon örnekleri şunlardır;

• Yalan söyleyerek manipüle etmek
• Söylediklerini inkâr etmek
• Konuşulan konuyu çarpıtmak ve kendi istediği yöne çekmek
• Yanlış olana yönlendirmek
• Duyguları ve düşünceleri küçümsemek, önemsizleştirmek
• Akıl sağlığının yerinde olmadığını kişiye ve/veya çevresine söylemek
• Kafa karıştırarak manipüle etmek
• Aşağılamak
• Karşıdakini suçlamak

Gaslighting Nasıl Fark Edilir?

Gaslighting uygulayan insanların sık kullandıkları ve kişiyi manipüle etmeye yarayan bazı cümle kalıpları söz konusudur. Bunların başında karşı tarafın söylediklerinin mantıklı olmadığını ve akıl dışı ifadeler içeren cümleler olduğunu söylemek vardır. Böylelikle kişi manipüle edilerek tuzağa çekilir ve kendi akıl sağlığının sorgulanması sağlanır.

Bu cümlelere verilebilecek bazı örnekler şunlardır;

• ‘Çok abartıyorsun, sadece şaka yapıyordum.’
• ‘Ben öyle bir şey demedim, uyduruyorsun resmen.’
• ‘İyi misin? Delirmiş gibi davranıyorsun.’
• ‘Ne dediğini anlamıyorum, hiç anlaşılmıyor.’
• ‘Kadınlar/Erkekler neden bunları bu kadar abartır anlamıyorum.’
• ‘Bu yaşandı mı gerçekten, hafızan çok kötü.’
• ‘Senin hakkında etrafta kötü konuşuyorlar, senin için çok üzülüyorum.’
• ‘Bu kadar da hassas olunmaz, biraz güçlü ol, her şeye ağlanmaz.’
• ‘Her şeyi de benden istemesen mi?’
• ‘Seni ne kadar sevdiğimi bilmiyor musun?’
• ‘Sana bu kadar değer veriyorken inanamıyorum bu tepkine.’
• ‘Seni asla incitmem, nasıl böyle düşünebilirsin?’
• ‘Resmen uyduruyorsun’
• ‘Sen benim en değerlimsin, onları bir anlık söyledim. Seni ne kadar sevdiğimi biliyorsun değil mi?’
• ‘Çok abartıyorsun, bunda bir şey yok.’

Gaslighting Belirtileri Nelerdir?

Gaslighting'e uğrandığının bazı tipik belirtileri olabilir. Mağdur olan kişi kendi kişisel gerçekliğinden uzaklaşıp yaptıklarını ve özellikle akıl sağlığını sorgulamaya başladığında bu sürecin adı konmuş olabilir. Kişi özellikle 'Acaba bende mi bir sorun var?', 'Deliriyor muyum?', yoksa 'Nerede hata yapıyorum?' tamamen kendini sorguladığı sorular sormaya başladıysa bu durum gaslighting'e işaret eder. 

Bu durum fark edildiği ve başa çıkılamadığı zaman profesyonel bir destek alınması çok önemlidir. 

Gaslighting belirtileri şöyle ifade edilebilir:

Hatayı kendinde arama: Gaslighting'e maruz kalan kişi hatayı ve eksikliği sürekli kendisinde arar. Bu durumun en büyük neden karşısındaki insanın onu manipüle edip okları kendisine yöneltmesidir. Bu durumda ortaya çıkan en belirgin soru, "Acaba bende mi bir sorun var?" sorusudur. 

Akıl sağlığından şüphe etme: 'Deliriyor muyum?' sorusunu sormaya başlayan kişi gaslighting'e uğramış demektir. Bu durum kişiyi akıl sağlığından şüphe duyacak hale getirir. 

Özgüven eksikliği: Gaslighting mağduru bir kişi çok ciddi bir şekilde özgüven eksikliği yaşar. Uğradığı manipülasyon ve psikolojik taciz kişiyi pasif bir duruma düşürür ve kendine karşı güvensiz yapar.

Sürekli özür dileme çabası: Gaslighting'e maruz kalan kişi hatayı sürekli kendisinde aradığı için manipülasyona istemsiz bir şekilde boyun eğer ve sürekli bir özür dileme çabası içindedir. Bu kişi kendisini sürekli hatalı hisseder ve özür diler.

Hayattan ve yakın çevreden uzaklaşma: Manipülatif kişiler, gaslighting aracılığıyla kişiyi hayatından, yakınlarından ve sosyal çevresinden uzaklaştırarak izole bir hayata sürükler. Bu da kişinin hayattan kopmasına yol açabilir.

Gerçeklik algısının yitirilmesi: Neyin doğru neyin yanlış olduğu konusunda ayrım yapmakta zorlanılması da gaslighting mağduru kişinin yaşayabileceği durumlar arasındadır. 

Gaslighting İle Nasıl Baş edilir?

Psikolojik manipülasyon adı verilen gaslighting ile baş edebilmek için öncelikle yukarıda belirtilen gaslighting yöntemlerini biliyor ve fark ediyor olmak büyük önem taşır. Gaslighting anlık yaşanan olaylarla belirlenemez. Kişiler muhtemelen bir süredir kandırılıyor, aldatılıyor veya manipüle ediliyorlardır. Bu davranışlar karışışında kafa karışıklığı hissetmesi muhtemel kurbanlar, hissettiği duyguların arkasında durabilmek adına günlük yaşadıkları olayları, işittikleri eleştirileri veya şüpheli olabilecek durumları not alabilir, ses kaydı alabilir veya güvendiği insanlarla paylaşımda bulunarak durumu teyit edebilirler. Hissedilen duygulara ve zekâlarına güvenmek bu süreçte başlıca yapabilecek adımlardan olacaktır.

Gaslighting’in çoğunlukla kişinin tanıdığı ve sıklıkla iletişimde bulunduğu kişi tarafından uygulanması, araya mesafe koymak konusunda maruz kalan kişiyi zorlayabilir. Gaslighting’e maruz kalmamak için o kişi/kişiler ile araya mesafe koymakta zorlanılırsa veya bu manipülasyonlar sonrasında psikolojik olarak zarar görüldüğü düşünülüyorsa bir uzman ile görüşülerek terapi sürecine başlanabilir.  

Gaslighting ile şu şekilde baş edilebilir:

• Şüpheli olabilecek durumlar not veya ses kaydı alınabilir
• Güvenilir insanlarla yaşanan süreç paylaşılabilir
• Durum fark edilirse gaslighting yapan kişiyle araya mesafe koyulabilir
• Mesafe koyulamıyorsa uzman eşliğinde terapiye başlanabilir

Gaslighting Hakkında Sık Sorulan Sorular

Gaslighting ne demek?

Kişiyi psikolojik manipülasyon ve sinsi bir tacizle kendi akıl sağlığını veya muhakeme yeteneğini sorgulamaya yönlendirmeye gaslighting adı verilir. Diğer bir adı da psikolojik manipülasyondur. .

Bir insanı gaslight etmek ne demektir?

Karşısındaki insanı gaslight etmek, bir başkasını kendi algılarından, deneyimlerinden, gerçeklik algısından veya olaylara ilişkin anlayışından şüphe duyması için manipüle etmek anlamına gelir.

Gaslighting ile narsistlik aynı şey mi?

Gaslighting, narsist kişilik özelliğine sahip bireylerin uyguladığı yöntemlerden biridir ancak tek başına narsistlik olarak tanımlanmaz.

Gaslighting bilinçli mi yapılır?

Gaslighting'in bilinç durumu kişiden kişiye değişebilir. Bazı kişiler bilinçli bir şekilde karşısındaki insanı manipüle etmeye çalışırken bazı kişiler ise bilinçten uzak bir şekilde gaslighting yapar ve bunun farkına varmazlar. 

Gaslighting'in psikolojik etkileri nelerdir?

Gaslighting'e uğrayan mağdur kişide depresyon, kaygı, zihinsel bozukluklar, özgüven eksikliği ve travma sonrası stres bozukluğu gibi etkiler ortaya çıkabilir. Bu etkilerin ortadan kalkması için kişinin bu maruziyeti fark edip destek alması gerekir. 

Gaslighting'e örnek vermek gerekse bu ne olur?

"Çok hassasın, her şeyi yanlış anlıyorsun, aklın yerinde mi ve kendinde misin?" gibi sorular en tipik gaslighting örnekleridir.

Gaslight eden kişiye bağlılık oluşur mu?

Gerçeklik algısının bozulması ile anılarını sorgulamaya başlayan mağdur kişiler yaşadıklarını inkar edebilmekle birlikte karşısındakinin gerçeğini kabul etme eğiliminde olabilirler. Mağdurlar zamanla yaşadıkları kafa karışıklığı ve kendinden şüphe etme haliyle, kendilerini o kişilere daha çok ihtiyaç duyarken bulabilirler. Bu da bir bağlılık yaratabilir.

Gaslighting'e yatkın olan kişilik tipi hangisidir?

Psikopatoloji açıdan incelendiğinde karşısındakini kontrol altında tutmayı hedefleyen sosyopatik özellikli “Narsistik Kişilik Bozukluğu” olan kişiler veya “Antisosyal Kişilik Bozukluğu” olan kişilerin gaslighting'e daha yatkın olduğu kabul edilir.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.