Folik Asit (Folat) Nedir? Ne İşe Yarar, Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

Folik Asit (Folat) Nedir?

Folatın sentetik şekli olan folik asit, vücutta kırmızı kan hücrelerinin oluşmasına yardım eden ve gıdalarda doğal olarak bulunan suda çözünen B9 vitaminidir. Yeşil yapraklarda bolca bulunduğundan Latince de yaprak anlamına gelen folum’dan türetilmiştir. Folik asit vitaminler ile zenginleştirilen mısır gevreği, unlu mamuller gibi besinlerde bulunur. Vücutta depolanmayan folik asit, kanda düşük folat seviyelerinin yaşandığında ve yüksek kan homosistein seviyelerini önlemek için kullanılır. Bunun yanında folik asit yasaların gerektirdiği şekilde 1998 yılından beri tahıllara, unlu mamullere, kurabiyelere vb. eklenmektedir.

Folik Asit Faydaları Nelerdir?

Folik asit, DNA ve diğer genetik materyallerin sentezlemesi, onarımı ve hücrelerin bölünmesi sürecinde rol alır. Sinir sistemini korur, sağlıklı kırmızı kan hücrelerinin oluşumunda B12 vitamini ile birlikte çalışır. Folik asitin hamilelikte kullanımı, bebekte spina bifida merkezi sinir sistemi anomalilerinin gelişmesini önemli ölçüde azaltır. Ayrıca depresyon, felç, hafızada azalma gibi durumların tedavisinde de folik asitten yararlanılır.

Folik asitin faydaları şöyle sıralanır:

• Folat eksikliği anemisini tedavi etmeyi ve önlemeyi sağlar
• Bebeğin beyin ve omurgasındaki ayrık omurga ve beyin gelişmemesi gibi doğum sorunları riskini %70 veya daha fazla azaltabilir
• Sağlıklı bir sinir sistemini teşvik eder
• Proteinlerin parçalanmasına, kullanılmasına ve oluşturulmasına yardım eder
• DNA ve RNA oluşturmaya yardımcı olur ve protein metabolizmasına katılır
• Artrit, Crohn hastalığı veya sedef hastalığını tedavi etmek için kullanılan metotreksatın yan etkilerini azaltır
• Yüksek miktarlarda mevcut olduğu durumlarda vücutta zararlı etkiler gösterebilen bir amino asit olan homosisteinin parçalanmasında anahtar rol oynar.
• Folik asit sağlıklı kırmızı kan hücreleri üretmede rol oynar
• Vücuda oksijen sağlayan sağlıklı kan hücrelerinin meydana gelmesini sağlar

Folik Asit Ne İşe Yarar?

Folik asit, vücudun sağlıklı kırmızı kan hücresi üretmesi, karbonhidratların hücreler için enerjiye dönüştürülmesinde, hamilelik döneminde nöral tüp defektlerini önlemesi ve vücudun genetik materyali olan DNA ve RNA üretimine yardımcı olur. Beynin düzgün çalışması, zihinsel ve duygusal sağlığın iyileştirilmesinde de rolü vardır. Özellikle hücre ve doku büyümesinin normalden daha hızlı olduğu dönemler olan bebeklik, ergenlik ve hamilelik gibi süreçlerde vücudun folik asite ihtiyacı vardır.

Folik asitin vücutta rol aldığı yararlar şunlardır:

• Vücudun sağlıklı hücreler oluşturmasına ve yiyecekleri enerjiye dönüştürmesine yardım eder
• Hamilelik öncesi ve hamilelik sırasında alındığında bazı doğum kusurlarını (nöral tüp defektleri) önleyebilir
• Cildin ana yapısal proteinlerinden kolajen'in daha fazla üretilmesini teşvik eder
• Yeni doku ve hücrelerin büyümesine yardımcı olur
• B12 vitamini ile birlikte çalışarak kırmızı kan hücrelerini oluşturur
• Kalp ve kan damarı hastalıklarına neden olan yüksek homosistein seviyelerini düzenler
• DNA yapar
• Damar sertliğini azaltarak kalp krizi, bunama ve felç gibi rahatsızlıkların oluşmasını engeller
• Sinir sistemi düzeni ve fetusun gelişmesinde önemli rol oynar

Folik asit çoğunlukla nöral tüp defektlerini, anemiyi önlemek ve tedavi etmek için kullanılır.

Folik Asit Eksikliği Nedir?

Folik asit, kandaki düşük folat seviyelerini (folat eksikliği) ve yüksek kan homosistein seviyelerini önlemek ve tedavi etmek için kullanılır. Folit asit eksikliği özellikle hamileliklerde spina bifida ve anensefali gibi nöral tüp düzensizliklerine yol açabilir. Bunun yanında kanın düzgün çalışması için gereken B9 vitamini (folat) miktarının eksik olması olarak da tanımlanan folat eksikliği, anemi başta olmak üzere çeşitli hastalıklara ve semptomlara neden olur.

Folik Asit Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

Folik asit vücutta kırmızı kan hücrelerinin oluşmasına yardım eden bir vitamin olduğu için eksikliği durumunda anemi ortaya çıkar. Folik asit eksikliğinin en sık karşılaşılan belirtileri aşırı yorgun hissetme, enerji eksikliği, sinirlilik ile birlikte ten renginde solgunluk, çarpıntı, kulak çınlaması, depresyon, dilde kırmızılık, ağız ülserleri, tat alma duyusunda azalma, kilo kaybı ve ishaldir.

Folik asit eksikliği belirtileri şunları içerebilir:

• Anemi belirtileri olan zayıflık ve yorgunluk
• Düzensiz kalp atışı
• Nefes darlığı
• Konsantrasyon zorluğu
• Saç dökülmesi
• Soluk ten
• Ağız yaraları
• İştahsızlık ve kilo kaybı
• Tat alma duyusunda azalma
• Baş ağrısı ve baş dönmeleri
• Depresyon ve sinirli olma gibi ruh halinde değişim

Öte yandan hamilelik döneminde anne adayının yetersiz folik asit alması anne karnındaki bebeğin özellikle beyin ve omurga gelişiminde bir takım sorunlara neden olabilir.

Folik Asit Eksikliği Neden Olur?

Folat eksikliğinin en yaygın nedenlerinden biri yeterli miktarda beslenmemektir. Doğal olarak folat içeren veya folik asitle zenginleştirilmiş gıdaları içeren bir beslenme türü folik asit eksikliğinin oluşmasını engeller. Folat eksikliğinin diğer nedenleri şöyle sıralanır:

Sindirim sistemi hastalıkları

Crohn hastalığı veya çölyak hastalığı gibi bir hastalığınız varsa sindirim sistemi folik asidi iyi bir şekilde ememez ve kana karışmasını engeller.

Aşırı alkol kullanımı

Çok miktarda alkol içen kişiler yeterli miktarda folat alamadıkların folik asit eksikliği yaşarlar.

Meyve ve sebzeleri aşırı pişirmek

Aşırı pişirilen meyve ve sebzeler, yoğun bir ısıya maruz kaldıklarında içerisinde doğal olarak oluşan folatı yok olabilir.

Hemolitik anemi

Kırmızı kan hücreleri yok edildiğinde ve yeterince hızlı yenilenemediğinde ortaya çıkan bir kan bozukluğu olan hemolitik görülür bu da folik eksikliği nedenleri arasında sayılır.

Bazı ilaçlar

Bazı nöbet önleyici ve ülseratif kolit ilaçlar folatın uygun şekilde emilmesini engelleyebilir.

Hamilelik

Folat ihtiyacı, fetüsteki hücrelerin gelişiminde rol oynadığı için hamilelik sırasında artar.

Genetik varyantlar

MTHFR geninin bir varyantını taşıyan kişiler, folatı vücut tarafından kullanılmak üzere aktif formuna dönüştüremez.

Folat Eksikliği Anemisi Nedir?

Folat eksikliği anemisi, yeterince folat alınmadığında ortaya çıkan bir anemi türüdür. Folat eksikliği anemisi en çok hamilelik sırasında görülür. Folat eksikliği anemisinin diğer nedenleri arasında aşırı alkol tüketimi, anksiyete veya artriti tedavi etmek için kullanılan bazı ilaçlar bulunur.

Folat eksikliği anemisinin semptomları şunları içerir:

• Yorgunluk
• Baş ağrısı
• Soluk ten

Folik Asit Eksikliği Tanısı Nasıl Konur?

Folat düşüklüğü yaşandığında ya da çölyak hastalığı gibi durumlarda tanısı konulurken folik asit testi uygulanabilir. Eğer bu problem sindirimden dolayı ise baryum testi de istenebilmektedir.

Folik Asit Eksikliği Tedavisi Var Mıdır?

Folik asit eksikliği tedavisi, kişinin günlük olarak folat alımını artırmasına yönelik yapılır. Folik asit takviyesi bu noktada tedavi edici görevi görür. Bunların yanında yüksek oranda folat içeren, brokoli, bezelye, kavun, muz, domates, yumurta, mantar gibi besinleri tüketmek de folik asit eksikliği tedavisinde kullanılır.

Folik Asit Eksikliği Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Folik asit eksikliği tedavi edilmediğinde, vücutta kansızlık olarak ortaya çıkan anemi görülebilir. Kırmızı kan hücrelerinin üretimini destekleyen folik asit eksikliği, vücutta bazı süreçlerde yetersizliklere neden olur.

Folik Asit Nelerde Var?

Folat yani folik asit içeren besinler, karaciğer, yumurtanın sarısı, fasulye, nohut, bezelye, mercimek gibi kuru baklagiller, portakal ve greyfurt gibi turunçgiller, avokado, brokoli, brüksel lahanası ve ıspanak gibi yeşillikler, pancar, fındık, zenginleştirilmiş kahvaltılık gevrekler ve ekmek çeşitleridir. 

Folik asit açısından zengin besinler şu şekildedir:

• Ispanak, marul, kuşkonmaz, brüksel lahanası ve brokoli gibi koyu yeşil yapraklı sebzeler
• Balık, karides, kabuklu deniz ürünleri, yengeç ve deniz yosunu gibi su ürünleri
• Nohut, mercimek, börülce, barbunya ve bezelye gibi fasulye ve baklagiller
• Buğday ve diğer tam tahıllı gıdalar
• Yer fıstığı ve ay çekirdeği
• Taze meyve ve taze meyve suları (portakal, portakal suyu)
• Yumurta
• Güçlendirilmiş gıdalar ve takviyeler

Folat-Folik asit içeren besin kaynaklarının tüketilmesi önerilen tablo şudur:

Gıda	Mikrogram (mcg) porsiyon başına DFE	Yüzde DV *
Sığır karaciğeri, kavrulmuş, 85 gram	215	54
Ispanak, haşlanmış, ½ fincan	131	33
Börülce (börülce), haşlanmış, ½ fincan	105	26
% 25 DV † ile zenginleştirilmiş kahvaltılık tahıllar	100	25
Pirinç, beyaz, orta taneli, pişmiş, ½ fincan †	90	22
Kuşkonmaz, haşlanmış, 4 adet	89	22
Brüksel lahanası, dondurulmuş, haşlanmış, ½ fincan	78	20
Spagetti, pişmiş, zenginleştirilmiş, ½ fincan	74	19
Marul, marul, rendelenmiş, 1 su bardağı	64	16
Avokado, çiğ, dilimlenmiş, ½ fincan	59	15
Ispanak, çiğ, 1 su bardağı	58	15
Brokoli, doğranmış, dondurulmuş, pişmiş, ½ fincan	52	13
Hardal yeşilliği, doğranmış, dondurulmuş, haşlanmış, ½ fincan	52	13
Ekmek, beyaz, 1 dilim	50	13
Yeşil bezelye, dondurulmuş, haşlanmış, ½ fincan	47	12
Barbunya, konserve, ½ fincan	46	12
Buğday tohumu, 2 yemek kaşığı	40	10
Domates suyu, konserve, ¾ fincan	36	9
Yengeç, Dungeness, 85 gram	36	9
Portakal suyu, ¾ fincan	35	9
Şalgam yeşillikleri, dondurulmuş, haşlanmış, ½ fincan	32	8
Yer fıstığı, kuru kavrulmuş, 28 gram	27	7
Portakal, taze, 1 küçük	29	7
Papaya, çiğ, küp şeklinde, ½ fincan	27	7
Muz, 1 orta boy	24	6
Maya, fırıncı, ¼ çay kaşığı	23	6
Yumurta, bütün, haşlanmış, 1 büyük	22	6
Kavun, çiğ, kuşbaşı, ½ fincan	17	4
Vejetaryen pişmiş fasulye, konserve, ½ fincan	15	4
Balık, pisi balığı, pişmiş, 85 gram	12	3
Süt,% 1 yağ, 1 su bardağı	12	3
Kıyma,% 85 yağsız, pişmiş, 85 gram	7	2
Tavukgöğsü, kavrulmuş, 85 gram	3	1

Tablodaki değerler için kullanılan folat DV'si, yetişkinler ile 4 yaş ve üstü çocuklar için 400 mcg DFE'dir.

1 mcg diyet folat eşdeğeri (DFE), Günlük değer (DV)

Not: Besin folatı ile folik asit birlikte alındığında DFE, ‘DFE (mcg) = [besin folatı (mcg) + (folik asit (mcg) x 1.7)] olarak hesaplanmaktadır.

Folik asidin doğal formu olan folat içeren besinlerin tüketilmesine önem verilmeli, gerekli olduğu durumlarda doktor önerisiyle folik asit 2-3 aylık periyotlarda tablet şeklinde kullanılmalıdır. Karaciğer, depo organı olması nedeni ile hamilelerde tüketimi önerilmemektedir.

Folik Asidin Yan Etkileri Nelerdir?

Her vitaminin dozunda alınması gerektiği gibi folik asit de doktor kontrolünde belirli dozlarda alınmalıdır. Nadir olarak görülen, folik asidin neden olabileceği yan etkiler şunlardır:

• Mide rahatsızlığı (İshal, kramp)
• Mide bulantısı
• Şişkinlik hissi
• Deri döküntüleri, kaşıntı, kabarcıklar, deride soyulma, yüzün, dudakların, ağzın şişmesi veya nefes alma problemleri gibi alerjik reaksiyon belirtileri

Folik Asit Nasıl Kullanılır?

Bebek gelişiminde önemli bir rolü olan folik asit, bebeklerin beyin gelişiminde önemli bir rol oynar. Bu yüzden hamile kalmayı planlayan anneler folik asit kullanmaya başlayabilir. Hamilelikten 2 ay önce ve gebelikte 3. ay sonuna kadar alınabilir. Dozuna ve kullanım süresine uzman doktor onayıyla karar vermek gerekmektedir.

Folik Asit Hakkında Sıkça Sorulan Sorular 

Folat eksikliği nedir?

Folat eksikliği vücuda yeteri kadar B12 vitamini veya folat olarak da bilinen B9 vitamini alınmadığında ortaya çıkan, anormal derecede büyük kırmızı kan hücreleri üretilmesidir. Yorgunluk, halsizlik, ağız yaraları ve nörolojik sorunlara neden olur.

Menopozdan sonra folik aside olan ihtiyaç devam eder mi?

Evet. Menopoza giren kadınların sağlıkları için halen her gün 400 mikrogram folik aside ihtiyaçları vardır.

Hamilelikte folik asit alımı neden önemlidir?

Hamilelikte folik asit alımı, doğan bebeklerde merkezi sinir sistemi anomalilerini önemli ölçüde azaltmaktadır. En çok rastlanan spina bifida (omurganın açık kalması), ensefalosel (beynin kafatası kemiğinin dışına çıkması) ve anansefali (beynin gelişmesi) gibi hastalıkların görülme olasılığını % 70 azalttığı bilinmektedir. Bunun dışında, diğer vitaminlerin de uygun dozda alınmasıyla kalp ve böbrek hastalıkları kısmen önlenebilmektedir. Günümüzde çiftler daha bilinçli olduğu için gebelik kararı aldıkları andan itibaren kadın hastalıkları ve doğum hekimine başvururlar. En doğrusu da budur… Çünkü bebeğin merkezi sinir sistemi, henüz anne adayı gebeliğinin farkında olmadan gelişmeye başlar. Folik asit düzeyi yeterli değilse sinir borusu boyunca doku kaynaşması tam gerçekleşmeyebilir, bu da omuriliğin açıkta kalmasına ve “açık omurga” diye bilinen durumun ortaya çıkmasına neden olur. Ayrıca folik asit düzeyi yetersizliği merkezi sinir sistemi hastalıklarına, bu da bebeklerin doğumdan sonra gelişmeden ölmesine neden olabilir.

Hamilelikte folik asit alımına ne zaman başlanmalıdır?

Bebek gelişimi sırasında folik asit takviyesi kullanmak bebeğin normal gelişim şansını artırır. Folik aside en az 0,4 miligramlık tabletler halinde, gebe kalma kararından yaklaşık 3 ay önce başlanmalı ve gebeliğin ilk 12 haftası boyunca sürdürülmelidir. Önceden, folik asit eksikliği nedeniyle merkezi sinir sistemi hasarlı bebek doğumu yapıldıysa, bu durumda hekimin tavsiyesi ile 0,4 miligramın üstüne çıkılabilir.

0,4 mg Folik Asit → Spina Bifida’yı % 40 oranında azaltır.

4 mg Folik Asit → Spina Bifida’yı % 70 oranında azaltır. (Folik Asit miktarını artırmak için doktora danışmak daha uygundur)

0,8 mg’lık multivitaminler de Spina Bifida’nın azaltılmasında etkilidir.

Folik asit ne zaman alınmalı?

Folik asit gebelik oluşumundan önce alınmalıdır. Bunun yanında sabah ve akşam saatlerinde alınması tavsiye edilmektedir.

Folik asit kimlere verilir?

Folik asit eksikliği yaşayan kişiler, gebelik öncesi ve sonrasın bebeğin gelişimi için anne adaylarına ve yine gebelik öncesi baba adayına verilebilir.

Folik asit doğurganlığı artırır mı?

Folik asit, net olmamakla birlikte hamile kalma şansını artırabilir, gebelik sırasında da bebeğin gelişimi için önemlidir.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.