Dezenfeksiyon Nedir? Neden yapılır?

Dezenfeksiyon nedir?

Dezenfeksiyon günümüzde salgın hastalıklar ile birlikte gündemde olan ve sık kullanılan terimlerden biridir. Pek çok insan bu dönemde dezenfektan, dezenfeksiyon işlemi gibi kavramlarla tanışmıştır. Ancak dezenfeksiyon, hastane gibi sağlık kuruluşlarında zaten sıkı bir şekilde uygulanmaktadır. Bir cismin veya maddenin enfeksiyon kaynağı olmasını önleyecek düzeyde mikroorganizmalardan arındırılması işlemine dezenfeksiyon denilmektedir.

Dezenfeksiyon neden yapılır?

Temizlik, kir ve organik maddelerin su ve deterjan kullanarak mekanik olarak uzaklaştırılması işlemidir. Temizlikte kullanılan deterjan ve sabunların antibakteriyel yani bakterilere karşı bir etkisi yoktur. Burada esas mekanik temizliktir. Hastane ortamında ise bazı durumlarda dezenfeksiyon gereklidir. Hastane enfeksiyonlarından korunmada oldukça önemli olan bu kavram, cansız nesneler üzerinde bulunan potansiyel olarak patojen mikroorganizmaların (genellikle bakteri endosporlarını etkilemeden) kimyasal maddeler veya ısıya dayalı fiziksel uygulamalar ile ortadan kaldırılmasıdır. Dezenfeksiyon sporisid aktivitesinin olmaması ile sterilizasyondan ayrılır yani dezenfeksiyon uygulandığında ortamdaki tüm mikroorganizmaların ölmesi gerekmez, ancak miktarlarının kabul edilebilir bir seviyeye düşürülmesi yeterli olabilmektedir. 

Dezenfeksiyon nerde yapılmalı?

Hastanelerde dezenfeksiyon, hastane temizliğinde ve hastanede yeniden kullanılacak tıbbi cihazların güvenli bir şekilde kullanımı için gereklidir. Dünya Sağlık Örgütü hastane temizliğine yönelik olarak hastane alanlarını dört gruba ayırmaktadır. Hastanelerde bütün birimlerin risk durumlarına göre sınıflandırması ve temizliğin doğru, etkin şekilde yapılması amacıyla belirlenen yöntemler tüm birimleri kapsar.

A: Hastanın temas etmediği alanlarda (kayıt, arşiv vb.) yapılan normal temizlik yeterli olabilmektedir.

B: Enfeksiyon kaynaklı hastalığı olmayan ve enfeksiyona duyarlı olmayan hastaların bakım alanlarında belirlenen talimata uygun şekilde temizlik işlemleri yapılmaktadır. Vücut sıvıları ve kan kaynaklı kirlenme söz konusu olduğunda mutlaka dezenfeksiyon yapılmalıdır. Ortamdaki toz miktarını artıracak vakumlu süpürge kullanılmamalı ya da kuru temizlik yapılmamalıdır.

C: Enfeksiyon nedeniyle yatan hastalarının bulunduğu izole edilen odalarda deterjan/dezenfektan solüsyon kullanılarak önce temizlik ardından dezenfeksiyon şeklinde iki aşamalı temizlik yapılmalıdır. Her odada ayrı temizlik ekipmanı kullanılmalıdır.

 D: Ameliyathaneler, koruyucu izolasyon odaları, prematüre bebek servisleri ile yoğun bakım üniteleri gibi alanlarda tek veya iki aşamalı temizlik-dezenfeksiyon yapılmalıdır. Her odada ayrı temizlik ekipmanı kullanılmalıdır.

Tıbbi cihazların enfeksiyon gelişimine açık olması durumunda, dezenfeksiyon veya sterilizasyon uygulamaları yapılması ve daha sonra kullanılması önemlidir. Tıbbi cihazlar Spaulding sınıflamasına göre, temas ettiği vücut bölgesi ve enfeksiyon gelişme riski göz önüne alınarak; kritik, yarı kritik ve kritik olmayan şeklinde üç gruba ayrılmaktadır.

1. Kritik: Organ, doku ve kan ile temas eden cihazlarda sterilizasyon veya yüksek düzey dezenfeksiyon,
2. Yarı kritik: Mukoza ve bütünlüğü bozulmuş deri ile temas eden cihazlarda yüksek veya orta düzey dezenfeksiyon,
3. Kritik olmayan: Sağlam deri ile temas eden cihazlarda düşük düzey dezenfeksiyon önerilmektedir.

Dezenfeksiyon nasıl yapılır?

Dezenfeksiyon daha çok yüzeyleri ve yeniden kullanılacak tıbbi aletleri temizlemek için başvurulan bir yöntemdir ve tercihen kimyasal yöntemlerle gerçekleştirilir. 

Dezenfeksiyon yöntemleri nelerdir?

Dezenfeksiyon işlemi fiziksel ve kimyasal yöntemlerle yapılmaktadır. Bu işlemde daha çok kimyasal maddeler kullanılır. Bu maddelerin hepsine dezenfektan denilmektedir. Dezenfeksiyon, canlı olmayan objelerdeki hastalık nedeni olan mikroorganizmaları yok etme seviyelerine göre 3 ayrı kategoride yapılır.

Yüksek düzey dezenfeksiyon: Sporisit özelliği olan kimyasallarla sterilizasyon için gerekenden (3 saat ve üzeri) daha kısa sürede (5-20 dakika) uygulanır. Çok dirençli bir kısım bakteri sporları dışında tüm mikroorganizmaları inaktive eder. Yüksek düzey dezenfektanlarla gerçekleştirilir. Bunlar genellikle bakteriyel endosporlar hariç mikroorganizmaların tümünü >12 dakikada öldürebilen dezenfektanlardır. >%2.0 Gluteraldehit, % 0.55Orto-fitalaldehit, % 7.5 Hidrojen peroksit gibi.

Orta düzey dezenfeksiyon: Bakteri sporlarına etki göstermeyen, fakat mikobakteri, ve diğer mikroorganizmalara (genellikle ≤10 dakika) etkili olan dezenfeksiyon şeklidir. % 60-95 Etil veya izopropil alkol, % 0.4-5 Fenol ve fenol bileşikleri orta düzeyde dezenfeksiyon için yeterlidir.

Düşük düzey dezenfeksiyon: Bakteri sporu, mikobakteri ve zarfsız virüslere etkisiz olan, ancak bir kısım vejetatif mikroorganizmalar ve lipit zarflı büyük virüslere (genellikle ≤10 dakika) etkili olan dezenfeksiyon şeklidir. Düşük düzey dezenfektanlar ile gerçekleştirilir. %< 50 Etil veya isopropil alkol,  % 0.4-5 Fenol ve fenol bileşikleri, 30-50 ppm İyodoforlar, 100 ppm serbest klor içeren Sodyum hipoklorit ve % 0.4-1.6 Kuaterner amonyum bileşikleri gibi.

Dezenfeksiyon ve sterilizasyon arasındaki fark nedir?

Sterilizasyon işlemleri sonucunda kesin ve mutlak mikropsuzluk sağlanır. Tek bir canlı mikroorganizma kalma olasılığı ≤10-6 olmalıdır. Buna Sterilite Güvence Düzeyi denir. Sterilite güvence düzeyi, işlem sonunda canlı mikroorganizma kalma ihtimalinin 106 da bir (1/1.000.000) olmasını ifade eden terimdir. Dezenfeksiyon ise bir cisim ya da maddeden patojen mikroorganizmalardan (bakteri sporları hariç) arındırılması (öldürülmesi veya üremelerinin durdurulması) işlemidir. Sterilizasyon kesin ve mutlak anlamlı bir işlem olmasına karşın, dezenfeksiyon işlemi çok geniş bir spektruma sahiptir. Bakteri sporları ve mikobakterileri etkileme seviyelerine göre yüksek, orta ve düşük düzeyde yapılabilir.

Dezenfeksiyon Covid-19 pandemisinde nasıl olmalı?

T.C Sağlık Bakanlığı Covid-19 Salgın yönetimi ve Çalışma Rehberi’nde, Covid-19 kapsamında hastanelerde ve toplumsal alanlarda ortam temizliği, dezenfeksiyonu ve havalandırması ile ilgili öneriler yayınlanmıştır.

Toplumsal alanlarda, Covid-19 pandemisi devam ettiği sürece temizliğin günlük olarak yapılması ve ortamın havalandırılması, sık kullanılan alanların ise daha sık temizlenmesi ve havalandırılması gerekir. Sık dokunulan yüzeylerin (kapı kolları, telefon ahizeleri, masa yüzeyleri gibi) temizliğine dikkat edilmelidir. Bu amaçla, su ve deterjanla temizlik sonrası dezenfeksiyon için 1/100 sulandırılmış (5 litre suya yarım küçük çay bardağı) sodyum hipoklorit içeren çamaşır suyu (Sodyum hipoklorit Cas No: 7681-52-9) kullanılabilir. Tuvalet temizliği için 1/10 sulandırılmış çamaşır suyu (Sodyum hipoklorit Cas No: 7681-52-9) kullanılmalıdır. Klor bileşiklerinin uygun olmadığı bilgisayar klavyeleri, telefon ve diğer cihaz yüzeyleri %70’lik alkolle silinerek dezenfeksiyon sağlanmalıdır.

Toz çıkaran süpürme veya yüksek basınçlı su veya kimyasal püskürtme işlemlerinden kaçınılmalıdır. Covid-19’dan korunma kapsamında dezenfeksiyon amacıyla dezenfeksiyon tüneli, dezenfektan püskürtme, dezenfektan paspası vb. gibi uygulamalar yapılmamalıdır. Dünyadaki sağlık otoriteleri (Dünya Sağlık Örgütü, Avrupa Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezi ve Amerika Birleşik Devletleri Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezi) tarafından önerilmeyen bu işlem toksik etkileri nedeniyle insan sağlığına zararlı olabilir.

Hastane içinde ise,  alanların özelliklerine uygun olarak temizlik/ dezenfeksiyon işlemleri uygun temizlik materyalleri kullanılarak yapılmalı özellikle sık dokunulan alanlara (masa, desk, köşeler, asansörler, merdiven kolları, kapı kolları, sandalye kolları, elektrik anahtar noktaları, yıkama odaları, klavye, telefon, diyafon, hasta çağrı zilleri vb.) özen gösterilmektedir. Sık dokunulan yerlerin önceden her bölge için saptanarak bir kontrol listesi oluşturulmaktadır. Temiz alandan kirli alana doğru;  yer ve yüzey dezenfeksiyonunda, 1/100 oranında,  hasta çıkartıları ile kirlenmiş alanlar 1/10 sulandırılmış çamaşır suyu ya da klor tablet (ürün önerisine göre) kullanılır.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.