Çocuklarda Akut İshal ve Tedavisi

Çocuklarda akut ishalin nedenleri nelerdir?

Bağırsak enfeksiyonu (gastroenterit), enfeksiyona bağlı ishalin en sık nedenidir;

• Sıklıkla tablodan virüsler sorumludur. Yakın temas veya enfekte kişinin başkaları için yiyecek hazırlamasıyla kolayca kişiden kişiye yayılır. Rotavirüs enfeksiyonu çocuklarda ishalin en yaygın nedenlerindendir ancak rotavirüs aşısının rutin aşılama programına dahil edildiği ülkelerde vakalarda önemli bir azalma gözlenmektedir. Adenovirüs ve norovirüs, ishale neden olan diğer virüs tipleridir.

• Gıda zehirlenmesi (bakteri içeren yiyecek tüketimi) bazı ishal vakalarından sorumludur. Campylobacter, Salmonella ve Escherichia coli en sık görülen bakteri türleridir. Parazitlerle enfekte gıdalar da gıda zehirlenmesine neden olabilir.
• Bakteri veya enfeksiyona yol açan diğer ajanlarla temas etmiş su dünya genelinde enfeksiyona bağlı ishalin diğer bir yaygın nedenidir, sıklıkla da hijyen koşulları çok kötü olan ülkelerde görülür.

Enfeksiyona bağlı olmayan nedenler arasında kalın bağırsak iltihabı (kolit), gluten intoleransı (Çölyak hastalığı) veya besin alerjisi gibi nadir tablolar yer almaktadır.

Çocuklarda akut ishalin belirtileri nelerdir?

Çocuklarda ishal genellikle 24-48 saat içinde düzelen kusma atağı ile başlar. Belirtiler bir veya iki gün süren hafif ishal ve bulantıdan, birkaç gün süren şiddetli ve bol sulu dışkılamaya kadar değişkendir. İshal, genellikle 24 saat içinde en az üç kez gözlenen yumuşak kıvamlı veya sulu dışkılama olarak ifade edilmektedir.

Çocuklarda ani başlangıçlı ishalin yaygın belirtileri şunlardır:

• Yumuşak kıvamlı veya sulu dışkılama,
• Dışkılama ile rahatlayan ve kramplar halinde gelen karın ağrısı atakları,
• Bulantı ve kusma,
• Yüksek ateş,
• Kas veya baş ağrısı,

İshal genellikle 3-5 gün sürer, bu süre bazen daha uzayabilir. Yumuşak kıvamlı dışkılama, bağırsaklar normal düzenine dönmeden bir hafta kadar daha sürebilir. Bazı çocuklar, akut ishalden sonra zaman içinde düzelen geçici bir laktoz intoleransı geliştirirler; bu durumda süt içtikten veya süt ürünleri tükettikten sonra yumuşak kıvamlı dışkılarlar.

Vücuttaki sıvı eksikliği (dehidratasyon) belirtileri nelerdir?

İdrar çıkışında azalma, ağız kuruluğu, gözyaşında azalma, göz kürelerinde çöküklük, halsizlik ve huzursuzluk sıklıkla gözlenebilen dehidratasyon belirtileridir. Ancak, acil tıbbi yardım alma gereksinimi ifade eden uykuya meyillilik, soluk veya alacalı bir cilt, soğuk el ve ayaklar, ıslak bez sayısında ciddi azalma, hızlı ve yüzeysel soluma gibi belirtiler dehidratasyonun şiddetli olduğunu göstermektedir.

Akut ishalde hangi çocuklar dehidratasyon gelişimi açısından daha risk altındadır?

• 1 yaş altı çocuklar (özellikle 6 ayın altındaki bebekler): Bunun nedeni, çok daha az sıvı kaybında dahi total vücut sıvılarından oldukça yüksek miktarda kayıp yaşamalarıdır.
• 1 yaş altı beklenen kilolarını yakalayamayan düşük doğum ağırlıklı bebekler
• Hastalık sırasında emmeyi bırakan ve anne sütü ile beslenen bebekler
• Bağırsak enfeksiyonu sırasında sıvı tüketemeyen her yaş grubundan çocuk
• Şiddetli ishal ve kusması olan her yaş grubundan çocuk: Özellikle son 24 saat içinde altı kez veya daha sık ishal atağı yaşamışsa ve/veya üç veya daha fazla kez kusmuşsa

Çocuklarda akut ishal için herhangi bir test yaptırmak gerekir mi?

Belirtiler özellikle bir haftadan daha uzun süredir devam ediyorsa (bu durumda gıda zehirlenmesi daha olasıdır), seyahatten sonra ortaya çıktıysa veya çocuğun genel durumu hastaneye yatırılacak kadar kötü ise dışkı analizi faydalı olabilmektedir. Bu testlerle enfeksiyonun viral, bakteriyel veya paraziter bir nedeni olup olmadığı araştırılır.

Çocuklarda hangi durumlarda mutlaka tıbbi yardım alınması gerekir?

• 6 aylıktan küçük bebeklerde birden fazla ishal atağı gözleniyor veya ishal 24 saatten daha uzun sürüyorsa
• Altta yatan tıbbi bir hastalık varlığında (kalp, böbrek rahatsızlığı veya diyabet)
• Dehidratasyon belirtileri gelişmişse
• Uykuya meyilli veya sersemlemiş görünüyorsa
• Midesinde hiçbir şey tutamayacak derecede kusuyorsa
• İshal veya kusma yoluyla çıkarılan mide içeriğinde kan varsa
• Çok şiddetli karın ağrısı yaşıyorsa
• Şiddetli bulgulara sahipse veya durumu düzeleceğine kötüleşiyorsa
• Bulgular düzelmiyorsa (iki günü aşan kusma veya dört günden uzun süren ishal)

Çocuklarda ishal tedavisi nasıldır?

Çoğu çocuk için, ishal genellikle oldukça hafif seyreder ve birkaç gün içinde günlük sıvı alımında artış dışında herhangi bir tedaviye gerek olmaksızın düzelir çünkü çocukların bağışıklık sistemi sıklıkla enfeksiyonu vücuttan temizlemek için yeterlidir. Ancak, çocuğun genel durumu kötüyse veya dehidratasyon belirtileri gösteriyorsa tıbbi yardım almak gerekmektedir. Bu durumda, çocuğunuz dehidratasyon belirtileri açısından ve karın bölgesi hassasiyeti açısından muayene edilecektir.

Eğer çocuk kusmaya devam ediyorsa, bol miktarda sıvı alımı kusmayı daha da tetikleyebilir. Bu yüzden çocuklarda verilen sıvı miktarını düşük tutup sık aralıklarla sıvı tüketmesini sağlamak gerekmektedir. Kusma durduktan sonra ise, çocuğunuzun normal beslenmesi açılabilir ancak günlük sıvı alımını normalin üstüne çıkarma hedeflenmelidir. Çocukların başlarda yemek yemeyi istememeleri normaldir. Sıvı takviyesi bu durumda en önemli olanıdır. Dolayısıyla katı yiyecekler iştahları geri dönene kadar bekletilebilir. Meyve suları ve gazlı içeceklerden ise ishali kötüleştirebileceği için kaçınılmalıdır.

Doktorunuz tarafından uygun görülürse dehidratasyon riski taşıyan veya hafif düzeyde dehidratasyon belirtileri gösteren çocuklara uygun bir su, tuz ve şeker dengesi sağlayan rehidratasyon içecekleri yaşlarına ve kilolarına uygun hesaplanarak önerilebilir. Bu içecekler, suyun bağırsaklardan vücuda daha iyi emilmesine yardımcı olurlar.  Bazı durumlarda ise damar yolu ile sıvı kaybını düzeltme amaçlı çocuğunuza doktoru tarafından hastane yatışı önerilebilir.

Ateş veya baş ağrısını hafifletmek için doktorunuz tarafından yaşına ve kilosuna uygun ağrı kesici ve ateş düşürücü ilaçlar önerilebilir. Uygun görülürse probiyotikler de reçete edilebilir ancak önerilmedikçe ishal durdurucu ilaçlar kullanılmamalıdır. Analiz edilen dışkı örneğinde bakteriyel bir neden bulunursa o zaman doktorunuz tarafından antibiyotik reçete edilecektir. Antibiyotikler, enfeksiyonun nedeni saptanmadan verilmemelidir.

Çocuklarda ishale bağlı olası komplikasyonlar nelerdir?

• Vücutta sıvı ve elektrolit dengesinin bozulması en yaygın komplikasyondur. Çocuğun ishal ve kusma sonrası kaybettiği su ve elektrolitlerin yeterli miktarda yerine konulamaması sonucu ortaya çıkar.
• Nadiren, bağırsak enfeksiyonu diğer vücut bölgelerinde de tepkimelere (cilt, göz veya eklem iltihabı) yol açabilir.
• Özellikle Salmonella enfeksiyonlarında görüldüğü üzere nadiren bağırsak enfeksiyonu kemik ve eklemlere veya beyin ve omuriliği saran zara yayılım gösterebilir.
• Nadiren kalıcı ishal gelişebilir.
• İrritabl bağırsak sendromu bulguları bağırsak enfeksiyonu sonrası tetiklenebilir.
• Çocuğunuzun bağırsak iç yüzeyi ishalin sebep olduğu hasar nedeniyle sütte bulunan bir şeker olan laktozu geçici süreyle sindirme yetisini kaybedebilir. Çocuğunuzda süt içtikten sonra şişkinlik, karın ağrısı, yoğun gaz ve sulu dışkılama gözleyebilirsiniz. Ancak, bu durum enfeksiyon sona erdiğinde ve bağırsak iç yüzeyi iyileştiğinde düzelecektir.
• Hemolitik üremik sendrom, genellikle E. coli O157 enfeksiyonu sonrası nadiren gelişen ve ciddi bir komplikasyondur. Kan hücrelerinde düşüklüğe ve böbrek yetmezliğine yol açar.
• Bazı bağırsak enfeksiyonlarını takiben malnütrisyon ortaya çıkabilir.

Enfeksiyonun yayılmasını önlemek için neler yapılmalıdır?

• Bebeklerinizin ishali varsa, özellikle bebek bezi değiştirdikten sonra ve yemek hazırlamadan, servis yapmadan veya yemeden önce ellerinizi su ve sabunla yıkayın ve uygun şekilde kurulayın
• Klozet, sifon, tuvalet kapağı, musluklar, banyo yüzeyleri ve kapı kollarını tek kullanımlık bir bez yardımıyla ve dezenfektanla düzenli olarak temizleyin
• Oturak kullanılıyorsa temas ederken eldiven giyin, içeriği tuvalete boşaltın, ardından sıcak su ve deterjanla oturağı iyice yıkayın ve kurumaya bırakın
• Çocuğunuzun tuvalet sonrası ellerini su ve sabunla yıkamasını ve uygun şekilde kurulamasını sağlayın
• Eğer kıyafetler veya yatak çarşafları kirlendiyse mümkün olan en yüksek sıcaklıkta ayrı bir yıkamada yıkayın
• Çocuğunuzun havluları başkalarıyla paylaşmasına izin vermeyin
• Çocuklarınızın başkaları için yemek hazırlamalarına izin vermeyin
• Son ishal veya kusma atağından en az 48 saat sonrasına kadar okuldan uzak kalmalıdırlar. Bu süre bazı etkenlerde daha da uzatılabilir.

Çocuklarda ishalin aşı ile önlenmesi mümkün müdür?

Rotavirüs çocuklarda enfeksiyon kaynaklı ishalin en yaygın nedenlerinden biridir. Piyasada Rotavirüse bağlı ishali önleme konusunda etkili olan iki çeşit aşı mevcuttur ve bu aşılar merkezimizde de bebeğinize seçilen aşı tipine bağlı olarak ağız yoluyla 2 veya 3 doz olacak şekilde uygulanmakta ve önerilmektedir.