Çinko Eksikliği Nedir? Çinko Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

Çinko Eksikliği Nedir?

Çinko eksikliği, vücudun temel işlevleri için yeterli miktarda çinko mineraline sahip olmaması durumudur. Vücut enfeksiyonlarla savaşma ve hücre üretme noktasında zorluk yaşar, iştahsızlık, büyüme ve gelişme geriliği, egzamaya benzer cilt sorunları, halsizlik ve uyku problemleri gibi sorunlar ortaya çıkar. Çinko, hamilelik, çocukluk ve ergenlik döneminde bağışıklık sistemi, yaraların iyileşmesi, büyüme ve gelişme için oldukça önemlidir.

Vücudun sağlıklı şekilde çalışması ve bağışıklığı ayakta tutması için ihtiyaç duyulan minerallerden biri de kemiklerde, beyinde, kırmızı kan hücrelerinde bulunan çinkodur. Yapılan testler sonucunda çinko eksikliği belirtileri görülür ise dışarıdan takviye ile çinko eksikliği giderilmeye çalışılmalıdır.

Tat ve koku alma duyusunza azalma, egzama tarzı cilt döküntüleri, bağışıklık sisteminin zayıflaması ve daha sık hastalanma, yaraların daha geç iyileşmesi, saç dökülmesi ve sperm üretiminin azalması çinko eksikliği belirtileridir.

Çinko Eksikliği Neden Olur?

Öğünlerde hayvansal ürünler, deniz ürünleri, tahıl ve sebze-meyveler yeterli şekilde tüketilmediğinde vücut dışarıdan alması gereken çinkoyu depolayamaz. Çinko yönünden en zengin besin gruplarının tüketilmemesi başta  olmak üzere çinko eksikliğine neden olan sebepler şunlardır:

• Vegan beslenme gibi dengesiz ve yetersiz beslenme
• Bebeklerin 6 aydan fazla sadece anne sütü emmesi
• Zayıf emilim problemleri gibi bağırsak sorunları
• Aşırı alkol kullanımı
• Çölyak
• Crohn hastalığı
• Diyabet
• pankreas, karaciğer ve ülseratif kolit gibi kronik rahatsızlıklar gelir.

Çinko Eksikliği Kimlerde Görülür?

Vücutta çinkonun azalması bazı durumlarda daha yaygın şekilde kullanılır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:

• Aşırı alkol tüketimi,
• Emilim bozukluğu sorunu yaşayanlar,
• Hamilelik dönemi,
• Emzirme gibi durumlarda bu kişilerde sıklıkla görülür.

Bunun haricinde çölyak hastalarında, karaciğer rahatsızlıklarına genetik yatkınlığı bulunan kişilerde de çinko eksikliği görülebilir.

Çinko Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

Vücudun sağlıklı ve yeni hücreler üretememesi ile sonuçlanan çinko eksikliği, iştah kaybı, büyümenin yavaş ilerlemesi, bağışıklık sisteminin zayıflaması, saç dökülmesi ve cilt problemlerinde artış gibi belirtilere neden olur.

Çinko eksikliği belirtileri şunlardır: 

• Bağışıklığın zayıflaması
• Daha sık enfeksiyon kapma ve soğuk algınlığı geçirme
• Egzama gibi görünen cilt değişiklikleri
• Yaraların geç iyileşmesi
• İshal
• Açıklanamayan kilo kaybı
• İştahsızlık
• Saç dökülmesi
• Koku ve tat alma duyusunda zayıflama
• Görme problemleri
• Cinsel işlev bozukluğu
• Sinirli hissetmek gibi ruh hali değişimleri
• Konsantrasyon eksikliği gibi belirtiler ortaya çıkmaktadır.

Bağışıklığın zayıflaması

Çinko bağışıklık sistemi için gereklidir, özellikle doğuştan ve edinilmiş bağışıklığı etkiler zira çinko eksikliği olan kişilerde enfeksiyonla savaşan T hücreleri daha az olacaktır. Bağışıklık için önemli bir mineral olduğundan, eksikliğinde vücut savunması zayıflar, iltihaplanma riski artar.

Daha sık hastalanma

Çinkonun bağışıklık üzerinde önemli etkisi olduğundan bahsetmiştik. Çinko eksikliğinde kişilerin bazı patojenlere karşı duyarlılıkları artar. Enfeksiyona karşı artan bu duyarlılık kişilerde daha sık hastalanma şikayetlerine neden olur.

Egzamaya benzer cilt lekelerinin oluşması

Vücutta gerektiği kadar çinko minerali bulunmadığında, cildin kendini yenilemesi, yaraları iyileştirmesi ve cildi savunması ile ilgili mekanizmaları doğru çalışamaz. Bu durumda gelişen iltihaplanmalar, sivilcelere, pullu, egzamaya benzer cilt sorunlarına ve cilt kuruluğuna neden olur.

Geç iyileşen yaralar

Çinko eksikliği bağışıklığı etkilediği için bu durum cilt yenilenmesi, yara iyileşmesi ve cildin savunma işlevini bozmaktadır. Çinko eksikliği olan kişilerde, olmayan kişilere göre yara iyileşmesinin daha geç gerçekleştiğini gösteren araştırmalarda bulunmaktadır.

İshal olma

Çinko eksikliği yaşandığında, ishale neden olan ve besin emilimini azaltan toksin üreten bakterilere karşı vücut daha duyarlı hale gelir ve ishal şikayetleri ortaya çıkar. Çinko takviyesinin ishalin süresini ve şiddetini azalttığı da bilinmketedir.

İstemsiz kilo kaybı

Çinkonun vücutta ilişkili olduğu süreçlerden biride tokluk ile ilişkili hormon seviyelerini düzenlemesidir. Vücuttaki çinko miktarı az olduğunda iştahsızlığa yol açar ve bu durum istenmeyen kilo kayıplarına neden olur.

Saç dökülmesi

Çinko saç foliküllerinin iyileşmesinde rolü olan bir mineraldir. Çinko eksikliği, saç köklerinin zayıflamasına neden olur, sonuç olarakta saçlar incelir ve saç dökülmesi gibi belirtiler gözlenir.

Tat ve koku alma duyusunda azalma

Çinko eksikliği  hipozmi ve hipoguziye yani tat ve koku alma duyusunda azalmasına yol açabilir.

Görme ile ilgili bozulmalar

Çinko eksikliğinin etkileyebildiği süreçlerden biride normal retina ve retina pigment epitelinin işlevinin azalmasıdır. Zira çinko gözü koruyan melanin adı verilen bir pigmentin oluşumuna yardımcı olmaktadır. Çinko eksikliğinde görüşte azalma ve kontrast kaybı gibi şikayetler ortaya çıkabilir.

Cinsel işlev bozukluğu

Çinko minerali erkeklerde cinsel gelişimi etkileyebilmektedir. Vücutta çinkonun eksik olması testis gelişimini etkileyebileceği gibi, sperm sayısında da düşüklüğe yol açabilir. Hatta bazı kişilerde sertleşme sorunlarına da neden olabilmektedir.

Sinirli olma gibi ruh halinde değişiklikler

Çinko eksikliğinin fazla olması durumunda kişide sinirlilik ve depresyon gibi ruh halinde ve davranışlarda değişiklikler görülebilmektedir. 

Konsantrasyon eksikliği

Beynin dopamini kontrol edebilmesi için çinko mineraline ihtiyacı vardır. Bu transmitterlar hafıza ve odaklanma için önemlidir. Yapılan çalışmalarda çinko takviyesinin DEHB'li çocuklarda odaklanmayı iyileştirdiğini ve dürtüselliği azalttığını gösteren sonuçlar bulunmaktadır.

Büyüme geriliği

Çinko hücre büyümesi, gelişmesi ve metabolizması da dahil olmak üzere büyüme ile ilgili biyolojik süreçlerde kritik bir rolü bulunmaktadır. Eksikliği çocuklukarda büyümeyi sınırlar.

Çinko eksikliği belirtileri çocuklarda ve yetişkin bireylerde farklı şekillerde görülebilir. 

Bebeklerde Çinko Eksikliği Belirtileri

0-5 yaş bebek ve çocuklarda çinko eksikliği belirtileri iyi gözlemlenip eksik olduğu durumlarda takviyelerle desteklenmelidir. Özellikle 2 yaşına kadar olan bebeklerde geçmeyen ishal problemleri bebeklerde çinko eksikliği belirtileri arasında ilk sırada gelir. Sonraki dönemlerde ciltte görülen bozulmalar, gelişimin ayına göre ilerlememesi, açık yaraların geç iyileşmesi gibi problemler çinko eksikliği sonucunda meydana gelir. Ayrıca sürekli tekrarlanan enfeksiyon rahatsızlıkları da çinko eksikliği belirtileri arasında yer alır. Bu durumda 0-6 ay bebeklere doktor gözetimi sonucunda 2 mg, 7-12 ay bebeklere 3 mg, 1-3 yaşa 4 mg ve 4-8 yaşa 5 mg olmak üzere çinko takviyesi verilebilir.

Çinko Eksikliği Nasıl Teşhis Edilir?

Hayat kalitesini etkileyecek sorunlar varsa ve çinko eksikliği belirtileri vücutta kendini göstermeye başladıysa tıbbî şekilde kontrole başvurulmalıdır. Doktorlar tarafından ilk önce cilt üzerinde, saçlarda ve tırnaklarda sorun olup olmadığı saptanır. Sonrasında hekimin gerek duyduğu durumlarda kan ve saç örneklerine başvurarak laboratuvar ortamında çinko eksikliği belirtileri değerlendirilerek bir sonuca varılır.

Çinko Eksikliği Nasıl Tedavi Edilir?

Çinko eksikliği tanısı konulduktan sonra yetişkinlerde ve bireylerde farklı olmak üzere uzun vadede beslenme şekli düzenlenir. Çinko bakımından zengin olan süt, peynir, yoğurt, mercimek, nohut, kinoa, mantar, kuşkonmaz, nohut ve deniz canlıları beslenme düzenine entegre edilmelidir. Özellikle hayvansal gıdalar vücut tarafından hızlı emildiği için akşam öğlen ve akşam yemeklerinde beslenme öğünlerine dahil edilmesi önem arz eder. Bunun haricinde beslenme şekli ile düzelmeyen çinko eksikliği belirtileri düzenli şekilde takviye ilaçlarla tedavi edilir.

Çinko Eksikliği Nasıl Önlenir?

Vücutta çinko eksikliği belirtileri yer alıyorsa vücutta bulunan çinko rezervleri azalmış demektir. Yaşam kalitesini olumsuz etkileyen çinko eksikliği doktor tarafından belirtildikten sonra düzenli ve sağlıklı bir beslenme rutini oluşturmak gerekir. Bunun için de her sabah yumurta, bir miktar peynir kahvaltı tabağında mutlaka tüketilmelidir. Buğday ekmeğine alternatif olarak sağlıklı tahıllardan yapılan ekmekler tercih edilebilir. Haftada 3-4 gün akşam yemeklerinde kırmızı ve beyaz et tüketimi de çinko eksikliğini önlemek için önemlidir.

Çinko Eksikliği Hangi Hastalıklara Neden Olabilir?

Günlük ihtiyaç duyulan çinko miktarı yeterli şekilde karşılanmadığında insan vücudunda çeşitli hastalıklar meydana gelebilir. Bunlar;

• Felç,
• Kalp krizi,
• Lösemi, 
• Anemi,
• Enfeksiyon hastalıkları şeklindedir.

Çinko Eksikliği ve Bağışıklık Sistemi Arasındaki İlişki Nedir?

Çinko eksikliği belirtileri bağışıklık sistemi üzerinde de kendini gösterir. Bağışıklık sistemininin günden güne çökmesi, vücut fonksiyonlarının işlevselliğini kaybetmesi çinko eksikliği belirtileri arasında yer alır. Çinko bağışıklık sistemini destekleyen mineraller arasında önemli bir yere sahiptir. bu nedenle sağlıklı bir bağışıklık sistemi için çinko değerlerinin normal seviyelerde olması gerekir.

Çinko Eksikliği Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

Çinko eksikliği ne demektir?

Çinko eksikliği, vücudun ihtiyaç duyduğu düzeyde çinko bulunmadığını yani serum çinko düzeyinin normal aralığın altında olduğunu gösterir. Çinko eksikliği yaşanıyorsa bağışıklıkta zayıflama, büyüme geriliği, yaraların geç iyileşmesi, ciltte egzama benzeri lekeler, iştahta azalma, , libidoda azalma, ağız içinde yaralar görülebilir.

Çinko eksikliği vücutta nelere sebep olur?

Çinko eksikliğinin etkileri arasında cilt lezyonlarının oluşması, büyüme geriliği, bağışıklık fonksiyonunun bozulması ve yara iyileşmesinin gecikmesi yer almaktadır. Ayrıca özellikle erkeklerde vücutta testosteron üretimi azalır, saçlarda dökülme, tırnaklarda bozulma ve göz ile ilgili şikayetler ortaya çıkar.

Yetişkinlerde çinko eksikliği belirtileri nelerdir?

Yetişkinlerde çinko eksikliği belirtileri kansızlık, diyabet rahatsızlıkları, obezite gibi hastalıklarla da kendini gösterir.

Çinko nelere iyi gelir?

Çinko; beyin hücrelerinin sağlıklı şekilde işlemesi, vücuttaki yaraların hızlı şekilde kapanması, sivilce ve akne probleminin ortadan kalkması gibi durumlarda çok etkilidir. Bunun dışında dinç bir vücut, uyku kalitesi, sağlıklı saç ve tırnaklar da çinkonun iyi geldiğini gösterir. Çinko eksikliği tırnak üzerinde deformelere yol açanlar sağlıklı şekilde çinko alımı tırnakların güçlenerek hızlı uzamasına yarar.

Çinko eksikliği saç döker mi?

Çinko eksikliği belirtisi olarak saç dökülmesi görülebilir. Deri üzerinde çinko eksikliğinden kaynaklanan kabuklanmalar saç diplerinin güçsüzleşerek dökülmesine neden olur.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.