Botulizm (Botulismus) Nedir? Botulizm Zehirlenmesi Belirtileri Nelerdir?

Botulizm (Botulismus) Nedir?

Botulizm, Clostridium botulinum bakteri türü nedeniyle ortaya çıkan vücudun sinirlerine saldırarak nefes darlığı yaratan bir toksinin yarattığı hastalıktır. Gıda kaynaklı botulizm, üreyen bakterinin gıda ile tüketilerek gıda zehirlenmesine sebep olmasıyla meydana gelir.

Ayrıca, C. botulinum’un yanı sıra C. baratii ve C. butyricum bakteri türlerinin de nadiren de olsa hastalık yapıcı etkisi klinik olarak tespit edilmiştir. Isıya duyarlı toksinler botulizm bakterisi tarafından üretilerek nörolojik problemlere neden olurlar. Bununla birlikte, 40'dan fazla nörotoksin üretebilen bakteri, otonom sinir uçlarına ya da çizgili kaslarla bağlantılı sinirlere yapışarak nörotranmitter maddelerin sentezini bozarlar. Tüm dünyada yaygın olarak bulunan bakteri türü A, B, E ve F insan tipinde hastalık yapma etkisinin olduğu kanıtlanmıştır. Ayrıca, klinik bulgulara göre 6 farklı görülme şekli tanımlanmıştır. Bunlar; yara, bebek, bağırsak kolonizasyonu, solunumda, gıda ve iyatrojenik olarak bilinir.

Botulizm Zehirlenmesi Nedir?

Botulizm zehirlenmesi, konakçısı konserve yiyecekleri olan bakteriler vücuda alındığında salgıladığı toksinlerin insan homeastasini bozarak zehirlemesi durumudur. Bununla birlikte, bu bakteriyi taşıyan balların 1 yaşının altında bebeklere verilmesi de bebeklerde botulizm belirtilerinin temel sebebini oluşturur. Günümüzde, otomatik sistemlerle GMP koşullarında üretim sağlansa da bazı geleneksel yöntemlerle hazırlanan konservelerinde pastörizasyon işlemi yeterince yapılmayabilir. Uygun ısıya maruz kalmamış ve kapatılmış havasız kutularda bakteriler çoğalarak toksinler salgılayabilir. Bu kontamine konserve kutularını alan ve kullanan kişilerde de zehirlenme gözlemlenir.

Botulizm Neden Olur?

Üretim şartlarında başta bakteri olmak üzere diğer mikroorganizmalar için elverişli ortamların yaratılmaması gerekir. Bakterinin ortalama sıcaklıklarda, havasız ve besin varlığında çoğalma hızı artar. Kontamine olan ürün son nihai tüketiciye ulaştığında ise hastalık yapıcı etkiler oluşturur. Isıya duyarlı olduğu için Clostridium botulinum ölmesi ve ürememesi için yeterli ısı altında işleme tabii tutulduğunda konserve gibi ürünlerde sorun yaşanmaz. Ancak, istenilen bu şartlar sağlanmadığında Clostridium botulinum ve suşları çoğaldığında başta sinir sistemi ve kas sistemi olumsuz etkilenerek hayati bir risk yaratabilir.

Botulizm Zehirlenmesi Belirtileri Nelerdir?

Toksini vücuda alan kişi ortalama olarak 12-36 saat içinde botulizm zehirlenme belirtilerini gösterebilir. Botulizm belirtileri aşağıdaki gibi listelenebilir:

• Solunum yetmezliği görülen belirtiler arasındadır. Vücutta aşağıdan yukarı doğru simetrik olarak ilerleyerek inmeye neden olabilir.
• İlk belirtileri ise yorgunluk, baş dönmesi, halsizlik ile başlayabilir.
• Süreç ilerledikçe göz kapağı düşüklüğü, çift görme, bulanık görüş, yutma güçlülüğü, dilin dönmemesi, ses kısıklığı ve ağız kuruluğu meydana gelebilir.
• Hastalık şiddetlendiğinde ishal, bağırsak dengesizlikleri, kabızlık ve karın şişkinlikleri oluşabilir.
• Eğer, kişide duyu kaybı ya da ateşi yoksa bilinci açık olarak hayatına devam edebilir.
• Kaslarda zayıflık, yürüme problemi ve sinir sistemi bozukluğu hastalığın şiddetinin çok arttığı vakalarda tipiktir.

Bebeklerde Botulizm Belirtileri

Bebeklerde botulizm belirtileri; anne sütü emmesinin azalması, çene kuvvetinin düşmesi, yutmada zorluk nedeniyle boğulma refleksinde artış, bebeğin başını kontrol edememesi, zayıf sesle ağlaması gibi durumları kapsar.

Botulizm Tanısı Nasıl Konur?

Hastanın öncelikle ifade edilen botulizm belirtilerinin bir ya da birkaçına sahip olması gerekir. Bu hastalığın yol haritasında önemlidir, sonrasında konserve gıdaları yakın zamanda tüketmişse doktor zehirlenme ihtimalini göz önünde bulundurur. Bununla birlikte, alanında uzman doktor teşhis koymadan önce hastanın yaşam öyküsü, klinik durumu, yaşadığı steril koşullar ve epidemiyolojik durumları öğrenerek destek alınır. Klinik bulgular arasında yer alan görme kaybı, bulanık görme, çift görme ya da güçsüzlük hali hastalık hakkında ipucu verir. Ayrıca, genel olarak, gıda zehirlenmesi ve bakteri enfeksiyonun ateş, halsizlik, duyu kaybı gibi durumlar ortak olduğu için kesin bir yargıya varılması mümkün olmaz. Uzman, belirli kan değerlerini bakmak için laboratuvar testleri isteyebilir, ancak tanı koymakta sınırlı bir alanı kapsar. Bazı vücut sıvılarından tanı koyulurken serumdan 12 günde, dışkı-mide-kusmuk ve kişinin yediği yemekten 4 günde analizi yapılabilir. Ek olarak yara kültüründen bakterinin izolasyonu sağlayarak da teşhis konulabilir.

Botulizm Hastalığı Nasıl Tedavi Edilir?

Botulizm hastalığı gıdadan bulaşan bakterinin insan vücudunda toksisite yaratmasıdır. Eğer, hastalığın tanı ve tedavisi yapılmazsa vakaların ölüm oranları %5-10'luk sınırı dahi geçebilmektedir. Zehirlenme konusunda bilgilenmek isteyen kişiler, Ulusal Zehir Danışma Merkezi olan 114'ü arayarak bilgi sahibi olabilir. Bu hastalığın şüphesini yaşayan kişiler, yoğun bakım olanağı olan hastanelerde tedavi olabilir. Botulizm hastalığı tedavisi sırasında yapılabilecekler aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Solunum desteği kişinin hayati riskinin azalmasında en temel uygulamadır.
• Kişinin endotrakeal ya da trakeostomi ile solunuma gidiş yolu açık halde tutularak gerekirse yoğun bakım ünitesinde yatırılmalıdır.
• Özel serum olan polivalan antitoksin serum hastaya verilmelidir. Antioksin serumu, damarlarda serbest halde bulunan toksinleri nötrolize ederek işlevsiz hale getirir. Ancak, bu serum sinir uçlarına bağlanan toksinlere karşı bir etkisinin olmaması uygulamayı zehirlenmenin ilk zamanlarında anlamlı kılar.
• Yara formunda hastalık mevcutsa kristalize penisilin kullanımı destekleyicidir. Penisilin antibiyotiği eşdeğer ilaçlar ise aminoglikozid, tetrasiklin, metronidazol olarak bilinir. Bunun yanında, yaranın enfeksiyonunun kontrol altına alınabilmesi için yaraya cerrahi müdahale ve tetanoz profilaksisi uygulanması önemlidir.
• Zehirlenme durumu 1-2 saatlikse ve hastaneye başvurulmuşsa kişiye mide lavajı ya da kusturularak toksinleri atılması sağlanabilir. Ayrıca, hasta ağır bir durum yaşamıyorsa bağırsaklar lavmanla boşaltılarak desteklenebilir.

Hastanın zehirlenmesi geç fark edilmişse tedavi süreci yoğun bakımda aylarca devam edebilir.

Botulizm Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

Turşuda botulizm nasıl anlaşılır?

Şüpheli ambalaj olarak konserve gıdanın kapağında bombeleşme varsa (kabarma, şişme ya da çatlama) o turşu konservesi tüketilmemesi gereklidir. Diğer bir taraftan, açılmış konservede anormal bir koku yani kokmuş gıda formunda ise çöpe atılarak tüketilmemesi tavsiye edilir. Mikrodalga gibi ev aletleri bakterileri öldürmediğinden bu şekilde olumsuzluk taşıyan konserveleri doğrudan atılması önerilir.

Botulinum toksini nerelerde bulunur?

Kapalı kutuda muhafaza edilmiş konserve ürünleri, bal ve bazı içeceklerde bulunabilir.

Botulinum toksin etkisi ne kadar sürer?

Vücuda alınmış toksin tedavi edilmezse kendiliğinden geçmesi mümkün değildir, hastalık kötüleşerek ölüm riski oluşturabilir.

Botulinum toksin vücuttan nasıl atılır?

Gıdalar yoluyla vücuda geçen bakterilerin ürettikleri toksinler ilk önce mide, bağırsak ve sonrasında kana karışırlar. Kontamine gıda olduğu hemen tespit edilirse kişi kusturularak ya da kanı filtreleyen serum desteği ile uzaklaştırılabilir. Ticari ürünler yerine ev yapımı ürünler tüketilmişse hassasiyetin yüksek olması önemlidir. İlerlemiş vakalarda daha kompleks klinik yöntemlere ihtiyaç duyulur.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.