Yükleniyor
Aspirasyon, besin, sıvı veya yabancı cisimlerin kazara hava yoluna ve akciğerlere kaçmasıdır. Zatürre ve kronik akciğer skarlaşması gibi sorunlara yol açabilen aspirasyona, boğulma ve yutma güçlüğü de neden olabilmektedir. Aniden gelen öksürük, boğulma hissi, göğüste ağrı, nefes darlığı gibi durumlar aspirasyon belirtileri arasında yer alır. Kişi hafif şekilde bir aspirasyon geçiriyorsa öksürükle temizleyebilir fakat daha ciddi durumlarda müdahale gerekir.
Aspirasyon, yutulan besinin, tükürüğün ya da dışarıdan alınan yabancı maddenin hava yoluna (soluk borusuna) ya da akciğerlere girmesidir. Boğazda bulunan yaprak şeklindeki kapak olan epiglotun doğru kapanmaması ya da bilinç kaybı nedeniyle aspirasyon gerçekleşir. Bunun yanında bir şeyin mideden boğaza geri kaçması durumunda da gerçekleşebilir. Aspirasyon durumunda hava yolu tamamen kapanmaz fakat enfeksiyonlara ve ciddi sağlık problemlerine neden olabilir. Özellikle yaşlılarda, yutma güçlüğü çeken (disfaji) bireylerde ve bilinç kaybı yaşayanlarda aspirasyon riski bulunur.
Aspirasyon, aniden gelen öksürük, nefes darlığı, göğüste ağrı gibi belirtilerle kendini gösterebilir. Bazı durumlarda besinlerin ya da sıvının yanlış şekilde gittiğine dair bir işaret bulunmayabilir. Özellikle kişinin öksürmesi tıkanmanın etkisiyle beraber kişinin verdiği bir refleks olarak görülür. Aspirasyonun en yaygın görülen belirtileri şöyle sıralanabilir:
Bu aspirasyon belirtileri kişinin yaşadığı durumun ciddiyetine bağlı olarak hafif veya şiddetli değişir.
Aspirasyonun en belirgin nedenleri arasında yaş ilerlemesi, yutma güçlüğü çekme ve bilinç kaybı yer alır. Dışardan alınan yabancı cisimlerin soluk borusu ve akciğere kaçmasıyla gerçekleşen aspirasyon, boğazda yer alan kapak görevi gören epiglotun düzgün çalışmaması nedeniyle oluşur. Nörolojik problemler yaşayan hastalarda ve anestezi altında olan kişilerde aspirasyon görülme riski yüksek olmaktadır. Aspirasyonun nedenleri şöyle açıklanabilir:
Yutma güçlüğü yani disfaji, besinlerin ya da sıvıların tüketiminden sonra mideye geçişte güçlük yaşaması durumudur. Yutma güçlüğü çeken kişilerde kas kontrolü zayıf olabileceğinden besinlerin soluk borusuna yönelmesi durumu görülerek aspirasyona yol açar. Disfaji genellikle şu durumlardan dolayı görülebilir:
Bilinç kaybı, kişinin yutma refleksinin baskılanmasına neden olarak aspirasyon riskini artırır. Bilinç kaybının ortaya çıktığı durumlar şöyle açıklanabilir:
Gastroözofageal reflü hastalığı, mide suyunun yemek borusunda kaçmasıyla meydana gelir. Mide asidi yemek borusundan soluk borusuna giderek aspirasyona sebep olabilir. Reflü riski olan ve yemeği yatar pozisyonda yiyen kişilerin aspirasyon yaşayabilir.
Yaşlılık ile birlikte, kişinin kas fonksiyonlarında ve reflekslerinde yavaşlama meydana gelir. Bu nedenle yaşlılarda yutma problemi ve aspirasyon riski artabilir.
Nörolojik hastalıklar arasında yer alan Alzheimer, Multiple Skleroz (MS) ve Parkinson nedeniyle kişinin yutma refleksi etkilenebilir.
Kişinin hızlı yemek yemesi ya da yerken acele etmesi durumuna bağlı olarak yeterince çiğneyemediği durumda aspirasyon meydana gelebilir. Tüketilen büyük parçalar ve besinler soluk borusuna kaçarak kişinin öksürmesine neden olabilir.
Hijyensiz bir ağız bakımı, besinlerin doğru şekilde çiğnenmemesi gibi durumlar aspirasyon riskinin artmasına neden olabilir. Özellikle protez kullanan kişiler besinleri doğru bir biçimde çiğneyemediği için zorluk yaşayabilirler.
Uzman doktor kişinin semptomlarını öğrendikten sonra fiziki bir muayene gerçekleştirir. Kişinin ağız ve yanaklarının kontrol ettikten sonra yutma kaslarıyla ilgilenir. Bütün kontrollerin ardından aspirasyonun doğru teşhisi için çeşitli testlerin uygulanmasını isteyebilir. Bu testler şöyle sıralanır:
Aspirasyonun tanısında kullanılan bu test, kişinin dışardan aldığı besinin soluk borusuna kaçıp kaçmadığını belirleyen bir testtir. Kişiye radyoopak maddeyle karıştırılan besin verilir ve yutma süreci röntgenle takip edilir.
Bronkoskopi sayesinde solunum yolları detaylı olarak incelenebilir. Soluk borusuna kaçan yabancı maddelerin çıkarılması sağlanır.
Endoskopik yöntemden yararlanarak kişinin yutma süreci doğrudan izlenebilir. Böylelikle herhangi bir anormallik durumunda besinlerin yanlış yola gidip gitmemesi değerlendirilir.
Aspirasyon ile beraber oluşan enfeksiyonların kontrolü için kişiden balgam testi istenebilir. Eğer aspirasyona bağlı olarak bir iltihap meydana gelmişse kişiye antibiyotik tedavisi uygulanabilir. Diğer bir enfeksiyon kontrolü için ise kan testi yapılabilir.
Aspirasyon tanısının konulmasının ardından önleme ve tedavi süreci uzman doktor tarafından değerlendirilerek belirlenir.
Aspirasyon tedavisinin ilk adımı soluk borusuna kaçan maddeden arındırılmasıdır. Eğer yutulan madde nefes darlığına sebep oluyorsa Heimlich manevrası gerekerek hava yolunun açılması sağlanabilir. Kronik olarak aspirasyon gerçekleşiyorsa tedavi için uzun vadede bir yöntem geliştirilir.
Aspirasyon tedavisinde multidisipliner bir yaklaşım gerekebilir. Solunum yollarının tıkanması durumunda temizlenmesi bronkoskopi yöntemlerinden yararlanılır. Ayrıca oksijen tedavisi de destekleyici tedavi olarak uygulanabilir. Aspirasyon sebebiyle soluk borusunda enfeksiyon oluşmuşsa antibiyotik kullanılabilir. Cerrahi müdahale gerektiği durumlar ise genellikle yutma güçlüğü ya da yapısal bozukluklar yaşandığı zamanlarda uygulanır.
Aspirasyon gelişmeden önlemek mümkün olan bir durumdur. Özellikle kişinin yatarken yemek yememesi ve besinleri yavaş tüketmesi önemlidir. Aspirasyonu önlemenin yolları şöyle açıklanabilir:
Aspirasyon besin tüketirken aniden başlayan öksürükler kendini belli eder. Nefes darlığı çekme, hırıltılı nefes alma ya da öğürme durumunda aspirasyon oluşması normaldir.
Aspirasyon riski bulunan kişiler arasında yutma güçlüğü çeken, yaşlı bireyler ya da bilinç kaybı yaşayan kişiler yer alır.
Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.
Güncelleme Tarihi : 15 Eylül 2024
Yayınlanma Tarihi: 23 Ağustos 2024
Detaylı bilgi için iletişime geçin.
