Aşil tendonu kopması (yırtılması) nedir? Tedavisi nasıl yapılır?

Memorial Şişli Hastanesi Ortopedi ve Travmatoloji Bölümü’nden Prof. Dr. Olcay Güler, aşil tendonu kopması ve tedavisi hakkında bilgi verdi.

Aşil tendonu kopması (yırtılması) nedir?

Aşil tendonu vücuttaki en büyük ve en güçlü tendondur. Bacağın arka kısmında yer alan iki kas, birleşerek tek bir doku bandına bağlıdır ve baldırın alt kısmında aşil tendonunu oluşturur. Baldırdaki kasları topuğa bağlayan sert bir fibröz doku bandı olan aşil tendonunun kopması genellikle aralıklı spor yapan kişilerde sık görülse de, herkeste yaşanabilmektedir. Gücüne rağmen aşil tendonunun sınırlı kan akışı ve yüksek gerilime maruz kalması yaralanmalara açık hale getirmektedir. Ani ve güçlü gerilimler aşil tendonu kopmalarına yol açabilmektedir.

Aşil tendonu kopması (yırtılması) nedenleri nelerdir?

• Aşil tendonu yırtılmasının nedenleri arasında ayağın ani ve zorla yapılan hareketler gelmektedir. Özellikle ayak bileğinin ayak tabanına doğru ani hareketleri aşil tendonu kopmalarına yol açabilmektedir.
• Bunun yanında doğrudan aşil tendonunun doğrudan bir travmaya maruz kalması kopmalara neden olabilir.
• Aşil tendonunda devam eden enflamasyon (iltihabi durum- yangı) ya da mikro yırtıklarda aşil tendonunun kopma(yırtılma) nedenleri arasındadır. 
• Aşil tendonu yırtılmasındaki risk faktörlerinden birisi de ısınmadan yapılan sporlardır. Tenis, basketbol, atletizm, bisiklet, voleybol veya jimnastik gibi sporlarda aşil tendonu kopmaları daha çok yaşanmaktadır.
• Yaş, aşil tendonu kopmalarının önemli nedenlerinden birisidir. Genellikle 30 – 40 yaş aralığında aşil tendonu kopması daha fazla yaşanmaktadır.
• Erkeklerde kadınlara oranla daha fazla aşil tendonu kopması yaşanmaktadır.
• Kullanılan bazı ilaçlar aşil tendonunu zayıflatarak yırtılmasına neden olabilmektedir.
• Aşırı kilo, aşil tendonu yırtılmasına yol açabilmektedir.

Aşil tendonu yırtılmasına ya da aşil tendonu kopmasına neden olabilecek kronik hastalıklarda bulunmaktadır. Aşil tendonu kopmasına neden olabilen sistemik hastalıklar genel olarak şunlardır;

• Kronik böbrek yetmezliği
• Kolajen eksikliği
• Diyabet (Şeker hastalığı)
• Gut
• Enfeksiyonlar
• Vücudunun bağışıklık sisteminin kendi doku ve organlarına saldırdığında ortaya çıkan bir otoimmün hastalık olan Lupus eritematozus
• Paratiroid bozuklukları
• Romatizmal eklem iltihabı
• Tiroid bozuklukları

Aşil tendonu kopması (yırtılması) belirtileri nelerdir?

Aşil tendonu kopması (aşil tendonu yırtılması) nadir de olsa belirti vermeden ortaya çıkabilmektedir. Ancak genellikle aşil tendonu kopması (yırtılması) belirti vererek yaşanmaktadır.

Aşil tendonu kopması (yırtılması) belirtileri şu şekilde sıralanabilir;

• En sık yaşanan aşil tendon kopma(yırtılma) belirtisi, ayağın arka tarafında bir darbe hissiyle beraber ses duyulmasıdır. Aşil tendonu kopan kişiler genellikle kendilerine bir şeyin çarptığını düşünmektedir.
• Aşil tendonunun koptuğu topuğun yakınında ayak bileğinin arkasında keskin, ani ağrı aşil tendonu yırtığı belirtisi olabilir.
• Ayak bileğinin arkasında şişlik ve morarma aşil tendonu kopması belirtileri arasındadır.
• Merdiven veya yokuşlarda yürürken ağrı hissedilmesi aşil tendonu yırtığı belirtisi olabilmektedir.
• Aşil tendonu kopması belirtilerinden birisi de tendonun yırtıldığı yerde hassasiyettir.
• Yürürken ayağı aşağı doğru bükememe aşil tendonu yırtığı belirtisi olabilmektedir.
• Aşil tendonu yırtılan bacağın parmak uçlarında duramamak da tendon kopması belirtilerindendir.

Aşil tendonu kopması (yırtılması) teşhisi nasıl konulur?

Aşil tendonu kopmasında doktor muayenesinin yanında ek tetkikler gerekebilmektedir.

Muayene: Aşil tendonu kopması(yırtılması) muayenesi sırasında topuk ve bacak çevresinde ağrı, şişlik, sıcaklı veya renk değişikliği olup olmadığını kontrol edilir. Aşil tendonu kopması sonucu bacağın arkasında bir boşluk olabilir. Muayene sırasında ayağın fonksiyonlarını belirleyen ve yırtığı ortaya çıkaran testler yapılabilmektedir.

Thompson testi: Hasta yüzüstü yatarken ya da sandalyede otururken baldır sıkılmasıyla ayağın ucu aşağı doğru hareket etmelidir. Ayak beklendiği hareket etmezse aşil tendonu yırtığı bakımından şüphelenilmelidir.

Matles testi: Hasta yüzüstü yatarken dizini dik açıyla büker. Bu hareket sırasında ayağın parmak ucu bacaktan uzağa bakmalıdır. Ayak beklendiği şekilde hareket etmezse aşil tendonu kopmasından şüphelenilmelidir.  

Muayene sonrasında olası farklı rahatsızlıkları elemek ve aşil tendonu kopması teşhisi netleştirmek için radyolojik görüntüleme yöntemlerinden faydalanılabilir.

Manyetik Rezonans (MR): Manyetik Rezonans görüntülemesi ile ayak bileği ve bacağın ayrıntılı görüntüleri elde edilebilmektedir.

Aşil tendonu ultrasonu: Ultrason görüntülemesi ile genellikle bir aşil tendon yırtığı teşhis edilebilmektedir.

Aşil tendonu kopması veya aşil tendonu yırtılması; aşil bursiti, ayak bileği kırığı, ayak bileği sıkışma sendromu, ayak bileği osteoartriti veya ayak bileği burkulması gibi rahatsızlıklarla karıştırılabilir. Bu nedenle ayırıcı tanının doğru yapılması önemlidir.

Aşil tendonu kopması(yırtılması) tedavisi nasıldır?

Aşil tendonu kopması tedavisinde ameliyat ya da ameliyat dışı yöntemler kullanılabilmektedir. Hastaya hangi tedavinin uygulanacağı aşil tendonu kopmasının derecesi ve hastanın beklentilerine göre değişebilmektedir. Genç, aktif ve sporla ilgilenen hastalarda aşil tendonu kopması (yırtılması) ameliyatı ön plana çıkmaktadır.

Aşil tendonu kopması ameliyat dışı tedaviler şunları içermektedir;

• Aşil tendonunun koptuğu ayağa yük bindirmeden istirahat edilmesi tedavinin önemli bir parçasıdır. Hasta koltuk değneği ya da ayağı hareketsiz bırakan ortezler kullanabilir.
• Buz uygulaması yaşanan ağrıların dindirilmesi bakımından tercih edilebilir.
• Yaşanan ağrılar için ağrı kesici ilaçlar kullanılabilir.
• Bandaj ya da alçı uygulaması tedavide kullanılan yöntemlerden birisidir. Bandaj ya da alçı uygulamasında ayak ve ayak bileği aşağı doğru bükülü olması önemlidir.
• Topuk kısmı yüksek ayakkabıların kullanımı aşil tendonuna binen yükü azaltmaktadır.

Aşil tendonu kopmasında cerrahi tedaviler de uygulanabilmektedir. Aktif, genç ve spor yapan kişilerde daha çok tercih edilen aşil tendonu ameliyatında ayağın arka kısmında bir kesi yapılarak veya perkutan(kapalı) olarak aşil tendonu dikilir.

Aşil Tendonu Hakkında Sık Sorulan Sorular

Hangi hastalar aşil tendonu ameliyatı olmalıdır?

• Yapılan araştırmalarda aşil tendon kopması sonrasında cerrahi tedavi ve cerrahi dışı tedavilerin birbirine bir üstünlüğü görülmemekle birlikte çalışmalar devam etmektedir.
• Cerrahi dışı tedavilerde kişinin sosyal yaşama dönmesi daha uzun olduğu görülmektedir.
• Ek hastalıkları olan ve hareketsiz bir yaşamı olan hastalarda cerrahi dışı tedaviler ön plana çıkabilmektedir.
• Cerrahi dışı tedavilerde aşil tendonunda tekrar kopma ya da zedelenme ihtimali daha fazla yaşanmaktadır.
• Bununla birlikte her cerrahi de olduğu gibi aşil tendonu ameliyatının da riskleri bulunmaktadır.

Aşil tendonu ameliyatı olan ya da cerrahi yöntem dışı tedaviler uygulanan bütün hastalar, kasları güçlendirmeye ve ayak bileği hareket aralığını iyileştirmeye yardımcı olmak için fiziksel ve ortez tedavisine ihtiyaç duymaktadır.

Aşil tendonu ameliyatı nasıl yapılır?

Aşil tendonu onarımı için birkaç teknik bulunmaktadır. Ancak tercih edilen yöntemlerin hepsinde kopan, yırtılan tendonun uçlarının yeniden dikilmesi yaklaşımı uygulanmaktadır. Aşil tendonu ameliyatında bazen tendonun onarımı ve güçlendirilmesi için farklı yöntemler uygulanmaktadır.

Aşil tendonu ağrısı nasıl geçer?

Aşil tendonu koptuğunda yaşanan ağrının geçmesi için genel olarak şunlar yapılabilir;

• Ağrının yaşandığı bölgeye buz uygulaması yapılması yaşanan ağrıyı azaltabilmektedir.
• Basit ağrı kesiciler ya da doktorun tavsiye edeceği daha kuvvetli ağrı kesiciler kullanılabilir
• Aşil tendonunun koptuğu ayak hareketsiz bırakılarak istirahat edilmesi yaşanan ağrıları giderebilir.
• Ayağın baş seviyesi üzerinde tutularak yatılması ağrıları azaltabilmektedir.

Aşil tendonu hangi sporlarda kopar?

Aşil tendonu bütün spor dallarında kopabilir ya da yırtılabilir. Ancak zıplama ya da ani dönüş gerektiren bazı sporlar aşil tendonunu kopması bakımından daha risklidir. Basketbol, voleybol, bisiklet, jimnastik, tenis gibi sporlar aşil tendonu yaralanmaları bakımından daha riskli sporlardır. Futbol bilinenin aksine aşil tendonu yaralanmaları bakımından çok fazla riskli grupta yer almamaktadır. Aşil tendonu kopması daha çok aralıklı spor yapan kişiler için daha tehlikelidir.

Aşil tendonu kopması ne kadar sürede iyileşir?

Uygun tedavi ile çoğu aşil tendonu yırtılması dört ila altı ay içinde tamamen iyileşir. Cerrahi tedavilerde nüks oranı oldukça az iken cerrahi dışı tedavilerde dikkat edilmezse aşil tendonunun tekrar kopma ihtimali bulunmaktadır. Ancak hangi tedavi uygulanmış olursa olsun hastaların tedaviden sonra rehabilitasyon görmesi önemlidir.

Aşil tendonu kopmasını engellemek için neler yapılabilir?

• Spor ya da egzersiz öncesi kasları ısındırmak önemlidir. Özellikle bacak kaslarının spora hazırlanması aşil tendonu yaralanmalarını azaltabilmektedir.
• Egzersiz ve spor yoğunluğunu birden bire değil kademeli olarak artırılmalıdır.
• Sert veya kaygan zeminlerde spor yapmaktan kaçınılmalıdır.
• Yapılacak spora uygun ayakkabı seçimi yapılmalıdır. Aşil tendonu yaralanmalarını azaltmak için topuk kısmı yüksek ayakkabıların seçimi önemlidir.
• Spor veya egzersizler mutlaka düzenli yapılmalıdır.