Tavşan Dudak (Yarık Dudak – Yarık Damak) nedir?

En sık görülen doğum kusurları arasında bulunan, tavşan dudak olarak da bilinen yarık dudak ve yarık damak, embriyolojik dönemdeki yüz yapılarının tam olarak birleşmemesi veya kapanmaması sonucu ortaya çıkıyor. Yarık dudak ve yarık damak oluşumunda hem genetik faktörler hem de çevresel faktörler rol oynarken, genetik faktörler tüm vakaların yüzde 5-10’unun sebebini oluşturuyor. Tavşan dudağın teşhisi doğumda iyi bir muayene ile konulabiliyor ve genellikle dudakta veya damakta bir yarık doğum sonrası muayene ile fark edilebiliyor. Ancak gebelik döneminde yapılan detaylı ultrason ile de özellikle dudak yarıklarının tespit edilmesi mümkün olabiliyor. Çoğu hastada yapılacak bir dizi ameliyat ile dudak ve damak yarığı minimum yara izi ile tedavi edilebiliyor. Memorial Ankara Hastanesi Estetik, Plastik ve Rekonstrüktif Bölümü’nden Doç. Dr. Alper Ural, yarık dudak anomalisi (tavşan dudak) ile ilgili bilgi verdi.

Tavşan dudak/ Yarık dudak nedir?

Tavşan dudak ya da yarık dudak, hamilelik sırasında bozulmalara yol açan genetik faktörler sebebiyle yenidoğanlarda en sık görülen doğumsal anomalilerden biridir. Embriyolojik dönemde çeşitli nedenlerden dolayı bebeğin yüz bölgesindeki yapıların birleşme kusuru nedeniyle ortaya çıkan bir hastalıktır. Halk arasında tavşan dudaklılık olarak bilinir. Bir bebekte yarık dudak olması üzücü olabilir. Ancak bu sorunun düzeltilebileceği unutulmamalıdır. Çoğu bebekte, bir dizi ameliyat normal işlevi eski haline getirebilir ve minimum yara izi ile daha normal bir görünüm elde edebilir.

Tavşan dudak neden olur? -Tavşan dudak hastalığı genetik midir?

Yarık dudak ve yarık damak oluşumunda hem genetik faktörler hem de çevresel faktörler rol oynar.

Genetik faktörler: Tüm yarıkların yüzde 5-10’unun sebebini oluşturmaktadır. Eğer ailede yarık dudak ve damak anomalisi varsa bebekte de olma riski artmaktadır. Eğer ailede böyle bir hikaye yoksa yarık mutant genler ve kromozomal delesyonlarla ya da trisomy D ve trisomy E gibi sendromal anomalilerle birlikte izole genetik anomali ile ortaya çıkabilir. Genetik olarak “Van Der Woude sendromu” adı verilen veya Pierre Robin sekansı olarak bilinen genetik durumlarla yakın ilişkisi kanıtlanmıştır. Biz de ülkemizde yine hastalarımızda yarık dudak hastalığının diğer tanımlanmış genetik mutasyonlar da bulunmakla birlikte sık suçlanan IRF 6 geni mutasyonlarıyla yakın ilişkisini araştırmalarımızda ortaya koyarak “Journal of Craniofacial Surgery” dergisinde yayınlayarak dünya literatürüne bildirmiş bulunmaktayız (Ural A, Bilgen F, Çakmakli S, Bekerecioğlu M. Van der Woude Syndrome With a Novel Mutation in the IRF6 Gene. J Craniofac Surg. 2019 Jul;30(5):e465-e467. doi: 10.1097/SCS.0000000000005552. PMID: 31299817).

Çevresel faktörler: Yarık oluşumunda daha etkin rol oynarlar ve çoğu zaman spesifik bir neden bulunamaz. Deneysel olarak yüksek dozda kortizon, gebe hayvanların yavrularında yarık dudak damak oluşumuna neden olabilir.

Hamilelik sırasında ilaç almak:  Retinoidler, antikonvülsanlar, Kortikosteroidler,  Benzodiazepinlerin alınması tavşan dudak oluşumu riskini artırır.

Anne hastalıkları veya davranışları: Diyabet, gestasyonel diyabet, alkol ve tütün tüketimi, obezite, folik asit eksikliği riski yükseltir

Kızamıkçık enfeksiyonu: Annenin hamileliğin ilk 3 ayında geçireceği bir kızamıkçık enfeksiyonu dudak yarığı ve damak yarığı oluşumuna neden olur.

Vitamin eksiklikleri ve sigara kullanımı: Sigara içmenin ve bazı vitamin eksikliklerinin de yarık oluşumunda etkisi olduğu gösterilmiştir. Ayrıca sosyoekonomik düzeyin düşük olduğu durumlarda yarık dudak damak görülme riski daha fazladır.

Tavşan dudağının belirtileri nelerdir?-Tavşan dudağının tanısı nasıl konulur?

Tavşan dudağın teşhisi doğumda iyi bir muayene ile konulabilir. Genellikle dudakta veya damakta bir yarık doğumda hemen fark edilir. Ancak gebelik döneminde yapılan detaylı ultrason ile özellikle dudak yarıklarını yakalamak mümkün olabilir. Bu tür bebeklerde prenatal dönemde bazı formlara tanı koymak zor olabilir. (Microform olanlar bazen görülemez ) Ancak doğar doğmaz görüntüsünden tanı koymak kolaydır.

Yarık dudak ve yarık damak şu şekilde görünebilir:

• Yüzün bir veya iki tarafını etkileyen dudak ve ağız çatısında (damak) bir yarık
• Dudakta sadece küçük bir çentik olarak görünen veya dudaktan üst diş eti ve damak yoluyla burnun dibine uzanan bir yarık
• Ağzın çatısında yüzün görünümünü etkilemeyen bir yarık

Daha az sıklıkta ise bir yarık sadece ağzın arkasında bulunan ve ağız astarı ile kaplanmış olan yumuşak damak (submukoz yarık damak) kaslarında oluşur. Bu tür yarıklar genellikle doğumda fark edilmez. Submukoz yarık damak belirtileri ve semptomları şunları içerebilir:

• Beslenmede zorluk
• Sıvıların veya yiyeceklerin burundan çıkma potansiyeli olan yutma zorluğu
• Nazal(burundan)konuşma sesi
• Kronik kulak enfeksiyonları

Tavşan dudağın risk faktörleri nelerdir? Tavşan dudak en çok kimlerde görülür?

Dudak ve damak yarığı yaklaşık 1/1000 doğumda görülürken izole damak yarığı 1/2500 oranında izlenir. Dudak damak yarığı erkeklerde iki kat fazla görülürken izole damak yarığı ise kız çocuklarında iki kat fazla görülmektedir. Bunun nedeni de ağız içindeki mezodermal çıkıntıların embriyonel dönemde birleşmesinin kız bebeklerde bir hafta daha geç olmasıdır ki bu mezodermal çıkıntılar birleşmezse yarık damak ortaya çıkar. Yine yarık damak ve dudak Uzak Doğulularda daha sık, Afrikalı Amerikalılarda ise daha nadir izlenir. İzole yarık damakta böyle bir ayrım bulunmamaktadır.

Dudak ve damak yarıklarının tedavisi nasıl uygulanır?

Yarık dudak ve yarık damak tedavisinin amacı, çocuğun normal bir şekilde yemek yeme, konuşma ve duyma yeteneğini geliştirmek ve normal bir yüz görünümü elde etmektir.  Tavşan dudak rahatsızlığının tedavisi cerrahi olarak uygulanmaktadır. Ameliyata hazırlarken yarığı küçültmek veya ameliyata hazırlık olarak pedodontistler aracılığıyla nazoalveoler şekillendirme(NAŞ) ya da molding adı verilen bazı kalıplar ile yarığın ameliyata kadar aşırı genişlemesi bir miktar sınırlandırılabilmektedir.  Dudak yarığı ameliyatlarının çocuğun genel vücut gelişiminin ve dokularının cerrahiye izin verecek ve minimum skar (ameliyat izi) bırakacak en erken yaşta yapılması (3. ay bitimi) önemlidir. Damak yarığı ameliyatlarının ise yüz gelişimini etkilemeyecek kadar beklenmesi ancak yarığın konuşma fonksiyonları üzerindeki olumsuz etkisinden dolayı konuşmaya başlamadan önce yapılması (12-18 ay arası) idealdir. Bazı durumlarda aşamalı ameliyatlar veya bu dönemi kaçırmış olsa da çocuklar yine de ameliyatla tedavi edilebilmektedir. Gerek dudak yarığı gerek damak yarığı ameliyatında en önemli iki kriter, bebeğin ameliyat tarihinde yaşıtlarına göre gelişiminin ve ağırlığının normal sınırlara ulaşmış olması ve özellikle üst solunum yolu başta olmak üzere herhangi bir enfeksiyonunun bulunmamasıdır.

Hastanede ameliyathane ortamında gerçekleştirilen operasyon genel anestezi altında uygulanır. Dudak -damak yarığını onarmak, etkilenen bölgeleri yeniden yapılandırmak ve ilgili komplikasyonları önlemek veya tedavi etmek için birkaç farklı cerrahi teknik ve prosedür kullanılır.

TAVŞAN DUDAK (YARIK DUDAK ) İLE İLGİLİ SIK SORULAN SORULAR

Tavşan dudak ve damak yarığı çeşitleri nelerdir?

Anatomik yapıların birleşememesi ve kaynaşmaması sonucunda dudak ve damak yarıkları ortaya çıkmaktadır. Eğer bu birleşme hiç gerçekleşmezse tam (komplet), kısmen gerçekleşir ancak tamamlanamazsa kısmi (inkomplet) yarık dudak ve damak olarak sınıflandırılır. Yine üst dudakta birleşme hatları sağ ve solda konumlandığı için, dudak yarıkları da tek taraflı (sağ ya da sol) ve çift taraflı (hem sağ hem sol) olarak sınıflandırılırlar. Tam olmayan (inkomplet) yarıklar dudakta hafif bir çentik veya buruna ulaşmayan kısmi bir yarık, damakta ise küçük dil ve yumuşak damakta sınırlı bir yarık formunda iken; daha ağır tam (komplet) yarıklar dudaktan buruna kadar ilerleyen, damakta ise küçük dil, yumuşak ve set damağın tümünü içine alan bir yarık şeklindedir.

-Tek Taraflı Dudak Yarığı – İnkomplet (tam olmayan) / Komplet (tam)

-Çift Taraflı Dudak Yarığı – İnkomplet (tam olmayan) / Komplet (tam)

-Damak Yarığı – İnkomplet (tam olmayan) / Komplet (tam)

Tavşan dudak ve damak yarığı tedavisinin amacı nedir?

Yarık dudağın cerrahi onarımı yüz hatlarının anatomisini normalleştirmeyi amaçlar. Dudak hem kozmetik hem de fonksiyonel bir organ olduğu için sonuç da hem kozmetiği hem de fonksiyonu oluşturmalıdır. Yarık dudak olgularında her zaman burun deformitesi de görüleceği için amaç çalışan dudak kaslarıyla birlikte dudak mukoza ve derisinin simetrik olarak oluşturulması, bu arada fitrum sütunları ve vermillion tüberkülü ile Cupid yayı adı verilen dudak alt ünitesinin estetik bir şekilde oluşturulması amaçlanır. Burun deliklerinin simetrisi, yeterli bir nazal döşeme ve columella uzunluğu ile simetrik ve yeterli bir burun ucu projeksiyonu ve simetrik burun kanatları burun tedavisindeki amaçlardır.

• Yarık damak tedavisindeki amaçlar
• Hava ve su geçirmez bir velofaringeal valv oluşturulması
• Duymanın muhafaza edilmesi
• Orta yüz büyümesinin muhafazası
• Fonksiyonel ve estetik açıdan yeterli bir üst diş arkı oluşturulması
• İleride düzgün bir konuşmanın ve sesin (fonasyonun) elde edilmesi.

Yarık dudak ameliyatı kaç saat sürer?

Yarık dudak tedavisi için farklı teknikler uygulanmakla ile birlikte temelde flep cerrahisi olarak tanımlanan, dokuların kaydırılma/ilerletme yöntemi transferi ve öncesinde ayrık bulunan dudak kaslarının onarımını içeren yöntemlerdir. Yarık taraftan doku ilerletmesi ve yarık olmayan taraftan dokuların çevrilmesi ya da ilerletilmesi ile yarık kapatılabilmektedir. Eş zamanlı olarak burun deformitesi mevcut olduğu için burun kıkırdaklarının da şekillendirilmesi de yapılabilmektedir. Burun delikleri şekillendirmede ameliyat sonrası silikondan yapılan özel burun deliği şekillendiriciler de çocuklara verilmektedir. Ameliyatlar yarıkların türüne ve çeşidine göre değişmekle birlikte yaklaşık 1-3 saat içinde tamamlanmaktadır.

Dudak yarığı operasyonunun komplikasyonları var mıdır?

Her ameliyatta olduğu kadar bu ameliyatın da kendine ait kanama, yara ayrışması, enfeksiyon gibi evrensel komplikasyon riskleri ve anestezi almış olmaya dair riskleri olabilmektedir. Ancak bu işlemin bu alanda deneyimli uzman plastik cerrahlar ve anestezistler tarafından gerçekleştirilmesi ile risk en aza inmektedir. Cerrahi girişim, dudak ve damak yarığı onarımında deneyimli bir plastik cerrah tarafından gerçekleştirilirse iyi bir sonuca ulaşmak mümkündür. Dudak yarığı onarımı sonrasında en sık görülen problem, dudağın her iki yanındaki simetrinin sağlanamamasıdır. Dudak onarımındaki temel amaç yarığın tek bir operasyonda kapatılmasıdır ancak zaman zaman ikinci bir işlem gerekli olabilmektedir. Damak yarığı onarımındaki temel amaç ise damaktaki açıklığın kapatılarak çocuğun beslenmesini ve düzgün konuşmasını sağlamaktır. Ameliyattan sonra damak yarıklı bütün çocuklar konuşma terapistine de yönlendirilmelidir. Zaman zaman çeşitli iyileşme problemleri ve konuşma bozuklukları ikinci bir girişimi gerektirebilmektedir.

Damak yarığı ameliyatı kaç yaşında yapılır?

Damak yarığı ameliyatı ortalama 12-18 ay arasında yapılmaktadır. Bununla beraber hala ülkemizde bu zaman aralığını kaçırmış birçok çocuk ve aile ameliyat için başvurmakta ve operasyonları başarıyla gerçekleştirilmektedir. Bunun ötesinde yetişkin yaşlarda bile yıllarca tedavi olmamış, korkmuş ya da tedavi edilebileceği kendisine anlatılamamış birçok hasta başarıyla ameliyat edilmektedir. Biz de ülkemizde bu durumdaki pek çok hastayı ameliyatla tedavi etmekteyiz. Ameliyat yaşının geçtiği düşünülmesine rağmen ameliyat olup tedavi edilen hastalarla ilgili makalemiz uluslararası bir dergide de yayınlanmıştır. Ural A, Bilgen F, Bekerecioğlu M. Evaluation of Adolescent and Adult Cleft Lip and Palate Patients in a Developing Country. J Craniofac Surg. 2020 Jul-Aug;31(5):1373-1375. doi: 10.1097/SCS.0000000000006375. PMID: 32282475).

Damak yarığı ameliyatı,  farklı teknikler olsa da ortadaki yarık kısmı örtecek şekilde dokuların kenarlardan ortaya damarsal bütünlüğü korunarak ilerletilmesi yöntemleri ile yapılmaktadır. Ameliyatın temelini flep cerrahisi oluşturmaktadır. Dokuların kanlanmasının bozulmadan çevrilmesi önemlidir. Üç kat olarak onarım gerçekleştirilmektedir. Ağız içinden bakıldığında önce burun tarafı (nazal taban) onarılır, daha sonra asıl konuşma fonksiyonunu sağlayan damak kaslarının yanlış tutunduğu yerden, olması gereken şekilde kas onarımı yapılır. Son olarak en üstteki ağız içi pembe mukozasının onarımı yapılmaktadır. Emilen iplikler kullanıldığından dikiş alınması gibi bir duruma gerek kalmamaktadır. Kenarlarda kalan açıklıklar zaman içinde kendi kendine hızlıca iyileşerek kapanmaktadır. Ayrıca bu çocuklarda ameliyat öncesinde KBB uzmanları tarafından gerekli kontroller de yapılarak, ihtiyaç duyulduğu takdirde aynı ameliyatta miringostomi /kulak tüpü de takılabilmektedir.

Tavşan dudak ameliyatından sonra nelere dikkat edilmelidir?

Çocuklar cerrahi sonrasındaki ilk gece huzursuz bir dönem geçirebilir. Bu dönemi atlatmak için özelleşmiş servisler ve merkezlerde ya da bazen tedbir olarak ilk gece pediatrik yoğun bakımda takip yapılıp bu süreyi daha konforlu ve güvenli geçirmesi sağlanabilir. Çocuğun ellerini ameliyat sahasından uzak tutmak için dirseklerin bükülmesini önleyen bandajları kullanmak bir süre gerekli olabilmektedir. Kullanılan pansumanlar bir kaç gün sonra çıkarılmakta, cilt dikişleri ise 5-6 gün sonra ya kendiliğinden düşmekte ya da öncesinde ağrı azaltıcı bir krem sürülerek kolaylıkla alınmaktadır. Ameliyat sonrası ilk birkaç hafta boyunca çocukların beslenmesi ile ilgili öneriler çok fazla önem arz etmektedir. Ameliyat izi, ilk birkaç haftalık dönemde daha kırmızı ve geniş bir hale gelecektir. Bu görünüm zamanla azalacak ve daha belirsizleşecektir. Plastik cerrahların kullandığı teknikler ve materyaller tren rayı olarak tabir edilen halk arasında dikiş izi olarak bilinen izden kaçınmayı mümkün kılmaktadır.  Ancak onarım hattının çizgisel izi hiçbir zaman tamamen yok olmamaktadır. Birçok çocukta burun ve dudak bölgesindeki gölgelenmeler nedeniyle bu iz çoğu zaman kabul edilir kozmetik görüntüyle sonuçlanmakta ve daha az dikkat çeker bir şekle dönmektedir.

Yarık damak konuşmaya engel midir?

Dudak yarıkları başlıca kozmetik, dudak ve burun sorunlarına yol açarken; damak yarıklarında yaşanabilecek en önemli sorun konuşma bozukluğudur. Doğumdan hemen sonra en önemli konu beslenmedir. Diş-çene-yüz kemiklerinin gelişmesinde erişkin yaşına gelene kadar geri kalmalar olabilir. Dudak Damak yarıklı çocukların dudak damakları tam iyileşmesine rağmen büyüme çağı boyunca üst çene kemikleri ve diş gelişimleri takip edilmelidir. Bununla birlikte çene ilerletme geriletme (ortognatik cerrahiler) ve septorinoplasti (burun ameliyatları) çoğu zaman hayatlarının ileri evrelerinde tamamlayıcı tedavi olarak gerekli olmaktadır. Sadece dudak yarıklarında veya sadece damak yarıklarında sorunlar daha az olur. Ancak ikisi bir arada olduğunda bir miktar daha iyileşme hızları ya da nihai sonuçlar farklılık gösterebilir.

Ameliyattan sonra dudak yarığı estetik ve işlevsel olarak tamamen düzelir mi?

Yarık dudak ve damak ameliyatlarından sonra kaslar, deri ve mukoza olması gereken yerde tamir edilerek iyileşme sürecine girer. Dudak kasları tekrar kasılıp negatif basınç oluşturacak fizyolojik kas halkası(sfinkterini) oluşturmayı -ki bu en çok emmede önemlidir- başarır. Büyümeyle birlikte dudak yarıkları fizyolojik olarak tamamen düzelerek estetik bir görünüm alır. Anne karnından çıktıktan sonra yani embriyolojik dönemden sonra bir insanın geçirdiği bütün ameliyatlar ya da yaralanmalar az ya da çok belli bir izle iyileşir. Dudak bölgesi çoğu zaman bu izlerin az kaldığı ya da fizyolojik iyileşmeye yatkın olduğu yerlerdendir. Damak yarıkları da fonksiyonel olarak tamamen iyileşir. Nadir durumlarda fistül adı verilen küçük delikler damak yarığı ameliyatının en sık gözlenen ve beklenebilen bir komplikasyonu olsa da bu da ikincil düzeltme operasyonuyla giderilebilmektedir.

Tavşan dudak önlenebilir mi?

Tavşan dudağa sahip bebekleri olan ebeveynler, tekrar bir çocuk düşündüklerinde aynı sorun ile karşılaşma konusunda endişe yaşarlar. Birçok yarık dudak ve yarık damak vakası önlenemezken, ebeveynler bu riski azaltmak için genetik danışmanlık alma, doğum öncesi vitaminleri tüketme ve tütün ile alkol kullanmama gibi önerileri değerlendirilebilir.