Skorbüt hastalığı nedir? Skorbüt hastalığının tedavisi nedir?

Denizci hastalığı olarak da bilinen Skorbüt hastalığı C vitamini ( askorbik asit) eksikliği sonucu ortaya çıkan bir rahatsızlıktır. Skorbüt bir zamanlar, uzun süren yolculukları sırasında taze sebze- meyve bulamayan denizcilerin korkulu rüyası olmuştur. Görülme sıklığı eskisi kadar olmasa da, beslenme bozukluğu olan kişilerde karşımıza çıkabilmektedir. Skorbüt hastalığı; halsizlik, kırgınlık iştah azalması, kilo alamama gibi belirtilerle kendini gösterebilmektedir. Hastalığın birkaç ay sürmesi durumunda şikayetlere nefes darlığı, kemik ve kas ağrıları eklenebilmektedir. C vitamininden zengin bir diyet, eksikliğin oluşmasını önlemek için genellikle yeterli olmaktadır. 

Memorial Ataşehir Hastanesi İç Hastalıkları Bölümü’nden Uz. Dr. Halil Öztürk, denizci hastalığı olarak bilinen Skorbüt hastalığı hakkında bilgi verdi.

Skorbüt hastalığı nedir?

Skorbüt, vücutta C vitamini (askorbik asit) eksikliği sonucu ortaya çıkan bir hastalıktır. Görülme sıklığı eskisi kadar olmasa da beslenme bozukluğu olan kişilerde ortaya çıkabilmektedir. C vitamini vücudumuzda sentezlenemez, bu nedenle diyetle dışarıdan alınması gerekir. Gıdalardan emilen C vitamini vücutta tüm dokularda, en çok salgı bezlerinde en az da kas ve yağ dokusunda bulunur. Kanda ve dokulardaki C vitamini fazla olduğu zaman böbrekler yoluyla atılır. Toplam miktarı yaklaşık 1500 miligramdır. En az üç ay vitaminden fakir bir diyetle beslenmek ve vücuttaki C vitaminin miktarının 350 miligramın altına inmesi skorbüt gelişimine yol açabilmektedir. Vitamin C, hücrelerimizdeki biyokimyasal reaksiyonların sonucunda ortaya çıkan ve organizma için zararlı olan serbest radikalleri uzaklaştırır. Böylece bu kimyasal atıkların DNA ve proteinler üzerine meydana getireceği ve oksidasyon dediğimiz zararlı etkileri ortadan kaldırır. Kolajen sentezinde önemli rolü olması sebebiyle eksikliği durumunda kolajen içeren deri, kıkırdak, kemik, diş ve damar duvarının yapısında bozukluklar görülür. Diş eti kanamaları ortaya çıkar. Bazı hormonların üretilmesi sürecinde görev alırken, sindirim sisteminden demir emilimini artırarak kandaki hemoglobin düzeyini yükseltir.

Skorbüt hastalığı nedenleri nelerdir?

Skorbüt, uzun süre C vitamininden yetersiz diyetle beslenenlerde ortaya çıkar. Yiyeceklerden aldığımız C vitamininin %90’ı sebze ve meyvelerden gelir. Bunların pişirilmesi durumunda içlerindeki C vitamini düzeyinde %20-40 oranında azalma olabilmektedir. Vücudumuzdaki C vitaminin düzeyinin azalmaması için yiyeceklerle almamız gereken günlük miktar yaklaşık olarak erkeklerde 90 mg, kadınlarda ise 75 mg olarak belirtilmektedir. Aksi takdirde, toplam C vitamini havuzu 3 ay sonra belirgin azalmış olarak karşımıza çıkar. C vitamini oksidasyona eğilimlidir. Sigara içilmesi, inflamasyon ( iltihabi durumlar), malabsorbsiyon ( yetersiz emilim), demir fazlalığı gibi durumlarda toplam miktarında azalma görülür.

C vitamini eksikliğine yol açabilecek risk faktörleri şu şekilde sıralanabilir:

● Sadece inek sütü ile beslenen yenidoğanlar

● Alkol tüketimi fazla olan bireyler

● Sadece fast food tarzı yiyeceklerle beslenenler

● Sebze ve meyve tüketimi az olan kişiler

● Sigara içenler

● Gebe ve emziren anneler

● Tip I diyabet, diyaliz gerektiren böbrek yetmezliği ve hipertroidi olanlar

• Kanser ve anoreksia nervosa tedavisi görenler

● Çölyak, crohn gibi kronik sindirim sistemi hastalıkları olanlar ve sindirim sistemi cerrahisi geçirenler

● Vücutta demir fazlalığı olanlar

Skorbüt hastalığı belirtileri nelerdir?

C vitamini eksikliğinin yani skorbüt hastalığının ilk belirtileri spesifik olmayan şikayetlerdir. Skorbüt; halsizlik, kırgınlık iştah azalması kilo alamama gibi belirtiler ile başlayabilir. Skorbüt hastalığının devam etmesi halinde yaklaşık birkaç ay sonra nefes darlığı, kemik ve kas ağrıları gibi belirtiler de başlayabilmektedir. Kas ağrılarının sebebi yetersiz karnitin üretimidir. Deride pürüzlenme, morarma ve noktasal döküntü, yara iyileşmesinde gecikmeler, diş eti kanamaları ve diş kaybı, duygusal değişiklikler, bacaklarda ağrı ve hassasiyet, kanama bozuklukları, uzun kemikler üzerinde şişlikler ilerleyen dönemde ortaya çıkan belirti ve bulgulardır. Tedavi edilmediği takdirde yaygın ödem, sarılık, ateş, görülebilir beyin kanaması ve organ içi kanamalar ölüme sebebiyet verebilir.

Skorbüt hastalığı teşhisi nasıl yapılır?

Skorbüt hastalığının teşhisinde laboratuvar testleri her zaman yardımcı olmayabilir. Belirti ve muayene bulgularının skorbütü desteklediği durumlarda C vitamini desteği ile klinik olarak düzelme olması tanıyı doğrular. Bunun yanında, kandaki C vitamin seviyesini ölçümü faydalı olabilir. Ancak bu ölçümde saptanan düzey son günlerdeki diyetin etkisini de yansıtabileceğinden, dokulardaki gerçek C vitamin miktarını göstermeyebilir. Açlık kanındaki C vitamin düzeyi 0,6 mg/dl ve daha fazla ise eksiklik yoktur: 0,2 mg/dl altındaki değerler düşüklüğü gösterir. Ara değerlerde tanıdan emin olunmayabilir. Lökositlerde C vitamini düzeyi ölçümü daha güvenilir sonuç vermektedir. Çünkü lökosit içindeki vitamin miktarı diyetteki değişikliklerden etkilenmeyecek ve dokulardaki C vitaminini düzeyini daha doğru gösterecektir.

Skorbüt hastalığı tedavisi nasıldır?

Skorbüt hastalığının tedavisinde C vitamininden zengin bir diyet, eksikliğin oluşmasını önlemek için genellikle yeterli olabilmektedir. 

Skorbüt hastalığı hakkında sık sorulan sorular 

1 günlük C vitamini ihtiyacı nasıl karşılanır?

Meyvelerden narenciye grubu, özellikle; limon ve greyfurt, çilek, kavun, sebzelerden yeşilbiber, brokoli, karnabahar, ıspanak, domates, patates ve lahana C vitamininden zengin besinlerdir.

Diyetle alınması gereken C vitamini miktarı yaşa göre şu şekilde özetlenebilir:

• Doğum- 6. ay 40 mg
• 7-12. ay 50 mg
• 1-3 yaş 15 mg
• 4-8 yaş 25 mg
• 9-13 yaş 45 mg
• Erkek 14-18 75 mg
• Kız 14-18 65 mg
• Erkek 90 mg
• Kadın 75 mg
• Gebeler 85 mg
• Emzirenler 120 mg

Skorbüt hastaları nasıl beslenmelidir?

Skorbüt hastalığı saptandığı takdirde bu durumun tek tedavisi C vitamini eksikliğinin düzeltilmesi, kişiye ağız veya gerektiğinde damar yolu ile C vitamini verilmesidir. Bununla birlikte, demir eksikliği, vitamin B12 ve folik asit eksikliği gibi diğer mineral ve vitamin eksikliklerinin de düzeltilmesi tedavinin ayrılmaz bir parçasıdır. Sonrasında ise diyetin gözden geçirilmesi, taze sebze ve meyveyi içeren dengeli bir diyetin düzenlenmesi, gerekir.

C vitamini eksikliği morarma yapar mı?

Uygun tedavi ile skorbütte görülen kanamalar 24 saat içinde düzelir, birkaç gün içinde kemik ve kas ağrıları azalır, deri döküntüleri ise iki haftada kaybolur.

Skorbüte neden denizci hastalığı denir?

Eskiden uzun süren deniz yolculukları sırasında taze sebze, meyve bulunamaması C vitamini eksikliğine yani skobüt hastalığına yol açabilmekteydi. Bu nedenle skorbüt hastalığı eskiden daha çok denizci hastalığı olarak anılmaktaydı.