Guatr Nedir? Guatr Belirtileri, Nedenleri ve Tedavisi

Guatr, boyunda hormon üreten küçük bir bez olan tiroid bezinde şişme veya büyüme meydana gelmesidir. Ağrısız olarak meydana gelen bu şişlik nefes alıp verirken hırıltılı bir ses, geçmeyen öksürük ve nefes almada güçlüğe neden olabilir. Guatrlar genellikle ciddi olmasa da uzman doktor tarafından kontrol edilmesi gerekir.

Guatr Nedir?

Guatr, kelebek şeklindeki tiroid bezinin düzensiz ve anormal bir şekilde büyümesiyle oluşan yumru veya şişkinliktir. Tiroidin tamamı büyüyebilir ya da tiroid nodülü adı verilen küçük topaklar gelişebilir.

Tiroid bezi, boyun bölgesinde adem elmasının altında bulunan küçük, bir endokrin bezidir. Tiroid bezi, tiroksin (T4) ve triiyodotironin (T3) hormonlarını üretir. Bu hormonlar vücudun metabolizması, vücut ısısı, ruh hali, sindirim sistemi ve kalp atış hızı üzerinde önemli rol oynar.

Guatr, vücutta düzensiz miktardaki tiroid hormonuyla (hipertiroidizm veya hipotiroidizm) ya da normal tiroid hormonu seviyeleriyle (ötiroidizm) ile ilişkilendirilir. Guatr nedene bağlı olarak ortaya çıkar ve sebebine bağlı şekilde tedavi edilir.

Genel olarak guatr, tiroid bezinin büyümesi şeklinde tanımlanabilir ya da tiroidde nodül adı verilen bir veya daha fazla yumru oluşturan düzensiz hücre büyümesinin sonucu olarak değerlendirilir. Bazı durumlarda, guatr tiroidin performansını etkilemez anca çoğu vakada tiroid hormonlarında artışa veya azalmaya yol açabilir. Guatrı olan çoğu kişide boyun tabanında şişlik dışında hiçbir belirti görülmez. Meydana gelen birçok guatr o kadar küçük bir şekilde meydana gelir ki yalnızca tıbbi muayene veya başka bir rahatsızlık için görüntüleme testi sırasında ortaya çıkar. 

Diğer belirtiler tiroid fonksiyonunun değişip değişmediğine, guatrın ne kadar hızlı büyüdüğüne ve nefes almayı engelleyip engellemediğine bağlı olarak görülür. Guatr tedavisi ise guatrın büyüklüğüne, semptomlarına ve nedenine göre şekillenir. Guatr küçükse ve tiroid fonksiyonu sağlıklı bir şekilde sürüyorsa düzenli kontrollerle tiroidin durumu takip edilir ve bekle-gör yaklaşımı önerilebilir. Guatr eğer tiroid sorunlarına neden oluyorsa, ilaç, ameliyat veya radyoaktif iyot tedavisi alternatif seçenekler arasındadır.

Guatr Türleri Nelerdir?

Guatr, büyüme şekli ve tiroid hormon düzensizliğine bağlı olarak farklı türleri görülür. Guatrın nasıl büyüdüğüne bağlı olarak şu türler ortaya çıkar:

• Basit guatr (yaygın olan)
• Nodüler guatr
• Multinodüler guatr
• Zehirli guatr
• Toksik olmayan guatr

Basit (yaygın) guatr

Basit guatr olarak bilinen bu türde, tiroid bezi tamamı şiştiğinde ve dokunulduğunda pürüzsüz bir his vermesiyle ortaya çıkar.

Nodüler guatr

Nodüler guatr, tiroid bezinde nodül adı verilen katı veya sıvı dolu bir yumru meydana geldiğinde ya da topak hissedildiğinde meydana gelir.

Multinodüler guatr 

Tiroid bezinden birden fazla sayıda nodül olduğunda görülür. Bu durum yalnızca muayene veya taramalarla keşfedilebilir.

Bunun yanında tiroid anormal şekilde büyüdüğünde ve çok fazla tiroid hormonu üretildiğinde zehirli guart oluşabilir. Eğer tiroid büyür, seviyeler normalse toksik olmayan guatr olarak tanımlanır.

Zehirli guatr

Zehirli guatr, tiroid bezinin büyüyüp çok fazla tiroid hormonu üretmesi sonucunda ortaya çıkar. Daha sık tuvalete çıkma, sıcağa tahammülsüzlük, iştah artışı, sık terleme, titreme, kadınlarda adet dönemlerinde düzensizlik, sinirli ve huzursuz olma, kilo kaybı ve kas krampları zehirli guatrın belirtileridir.

Toksik olmayan guatr

Eğer genişlemiş bir tiroid söz konusuysa ancak tiroid seviyeleri normal değerlerde çıkıyorsa (ötiroid), bu durum toksik olmayan bir guatrdır. Başka bir deyişle, hipertiroidizm (aşırı aktif tiroid) veya hipotiroidizm (az aktif tiroid) hastalığının olmadığı anlamına gelir.

Guatr Neden Olur?

Guatr, tiroid bezinde yer alan hücrelerin, tiroid hormonu üretimini engelleyen herhangi bir sürece karşı adaptif bir reaksiyonu oluşturması ve en yaygın görülen iyot eksikliğinden dolayı meydana gelir. Guatrın nedenleri şöyle sıralanır:

İyot eksikliği

Tiroid, tiroid hormonu üretmek için iyota ihtiyaç duyar. Beslenme şeklinizde yeteri kadar iyot yoksa tiroid hormonu üretmek için daha fazla çalışır. Bu da tiroid bezinin anormal şekilde büyümesine neden olarak guatr oluşturur. Beslenme düzenine deniz ürünleri, süt ürünleri ve iyotlu tuz ekleyerek önerilen miktarda iyotu almak mümkündür.

Graves hastalığı

Graves hastalığı, bağışıklık sisteminin tiroide saldırması ve ardından büyümesine neden olması sonucunda ortaya çıkan otoimmün hastalıktır. Graves hastalığı bunun yanında tedavi gerektiren hipertiroidizme de neden olmaktadır.

Hashimoto hastalığı

Hashimoto, tiroid bezinin iltihaplanmasına sebep olarak oluşan otoimmün bir hastalıktır. Hashimoto hastalığı olanlarda tiroid bezi boyutunda büyüme meydana gelir. Hashimoto nedeniyle oluşan guatr genellikle kendiliğinden iyileşir. Bazı Hashimoto hastalığı olanlarda tiroid hormonu ile tedavisi gerekebilir.

Tiroid kanseri

 Tiroid bezi kanseri sıklıkla tiroidin büyümesine neden olarak guatr gelişmesine zemin hazırlar.

Hamilelik

Hamilelik döneminde plasenta tarafından üretilen bir hormon olan hCG (insan koryonik gonadotropin), tiroidinin büyümesine neden olabilmektedir.

Tiroidit

Tiroid bezinin iltihaplanması sonucunda ortaya çıkan ve tiroid bezinin büyümesine neden olan durumdur.

Guatr Belirtileri Nelerdir?

Guatr genellikle boynun alt ön tarafında görülür. Guatr hastalığını gösteren en yaygın belirtiler adem elması olarak bilinen boğazın altındaki bölgede şişlik, kolları başın üzerine kaldırınca baş dönmesi, yutma güçlüğü, öksürük, nefes darlığı, boğaz ağrısı ve ses değişikliğidir. Guatrla ilişkili olabilen tiroid hormonlarının üretimindeki değişikliklerde bir çok belirtiye neden olabilmektedir. Hormonların az çalışması durumunda uyku hali, ciltte kuruluk, kabızlık, soğuğa karşı hassasiyet ve yorgunluk görülürken, fazla salgılandığında ise iştah artışına rağmen kilo kaybı, ısı hassasiyeti, asabiyet, terleme ve titreme ile bağırsak hareketlerinde sıklaşma görülür.

Guatr belirtileri şunlardır:

• Boyunda şişlik
• Ses kısıklığı
• Yutma güçlüğü
• Öksürük
• Nefes almada güçlük
• Yorgunluk ve uyku hali
• Kollar başın üzerine kaldırıldığında baş dönmesi
• Cilt kuruluğu
• Kabızlık

Aşırı aktif tiroid söz konusu ise, taşikardi, ishal, kilo kaybı, terleme ve gerginlikte guatr belirtileri arasında yer alır.

Guatr Teşhisi Nasıl Olur?

Uzman doktor fizik muayenenin ardından tiroid bezinin büyüdüğünü hissederse guatr teşhisini koyabilir. Guatr teşhisinin konması da tiroid bezinde sorun olduğunu göstergesi olduğu için sorunun ne olduğu araştırılmalıdır. Guatrın teşhisi ve tanısı için şu testlerden yararlanılır:

• Fizik muayene: Uzman doktor boyun bölgesinde nodül ve hassasiyet olup olmadığını kontrol eder ve tiroid bezinin büyüyüp büyümediğini anlar.
• Tiroid kan testi: Kan testi olarak yapılan bu testte tiroid hormon düzeyleri ortaya çıkar ve tirodinin düzgün çalışıp çalışılmadığı tespit edilir.
• Antikor testi: Guatrın bazı türlerinin oluşturduğu antikorların tespiti için bu test uygulanabilir.
• Tiroid ultrasonu: Ultrason, vücut dokusuna yüksek frekanslı ses dalgaları göndererek bunları video ya da fotoğrafa dönüştürür. Uzman doktor oluşan guatrın boyutunu ve nodülleri nolup olmadığını kontrol etmek için ultrasondan yararlanır.
• Biyopsi: Biyopsi, oluşan nodülün laboratuvarda incelenmesi için  doku veya hücre örneğinin alınması sürecidir. Tiroid bezinde büyük nodüller varsa tiroid biyopsisi yapılabilir.
• BT taraması veya MR (manyetik rezonans görüntüleme): Guatr çok büyükse ya da yayılma gösterdiyse, guatrın büyüklüğünü ve yayılımını ölçmek için bu taramalardan yararlanılır.

Guatr Tedavisi Nasıl Olur?

Guatr hastalığının tedavisi, tiroid bezinin ne kadar büyüdüğüne, hastada görülen belirtilerin şiddetine ve guatrın altında yatan sebebe göre değişiklik gösterir. Uygulanacak tedavi yöntemleri ilaç kullanımından cerrahi müdahaleye kadar farklılık gösterebilir. Guatr iyot eksikliğine bağlı olarak görüldüğü surumda hastaya iyot takviyesi yapılara tedavi edilebilir. Eğer tiroid bezi çok büyüme göstererek nefes alma veya yutma güçlüğüne neden oluyorsa, tiroidektomi adı verilen cerrahi müdahale ile tiroid bezinin bir kısmı veya tamamı alınabilir.

Guatr tedavisi şunları içerir:

İlaç tedavisi

Guatrın nedeni az aktif tiroid yani hipotiroidizm olduğunda uzman doktor buna yönelik ilaç verebilir. Guatrın nedeni aşırı aktif tiroid yani hipertiroidizm ise başka ilaçlar reçete edilir.

Radyoaktif iyot tedavisi

Hipotiroidizm durumlarında kullanılan bu tedavi, radyoaktif iyotun ağızdan alınmasını barındırır. İyot tiroid bezinize giderek hücreleri öldürür ve bezi küçülmesini sağlar.

Guatr ameliyatı

Uzman doktor büyüyen tiroid bezinin tamamını veya bir kısmını çıkarmak için ameliyat önerebilir. Guatrın büyük olması ve nefes alma, yutkunma sorunlarının neden olması durumunda ameliyata ihtiyaç duyulabilir. Bunun yanında nodülleri çıkarmak için de cerrahi müdahaleden yararlanılabilir.

Guatr küçük ve rahatsız edici olmadığı durumlarda tedavi edilmesine gerek duyulmayabilir. Fakat tiroid bezinin takip edilmesi önemlidir.

Guatr Nasıl Önlenir?

İyot eksikliği kaynaklı olarak ortaya çıkan guatr hastalığını önlemek için ilk olarak yaşam tarzında ve beslenmede değişikliğe gitmek gerekebilir. Bunun için orantılı olarak balık, süt ürünler, iyotlu sofra tuzu tüketimi önemlidir. İyot açısından zengin bir beslenme şeklini benimseyen kişileri guatra karşı önlem alabilir. Vücuttaki tiroide bezinin sağlıklı çalışması için iyota ihtiyaç duyulur. Bunun sağlanması durumunda tiroid fonksiyonlarını yerine getirerek guatr riskinin azalmasını sağlar.

Guatr hastalığının önlemenin yolları şöyle sıralanabilir:

• Tiroidin fonksiyonlarını yerine getirebilmesi için beslenme şeklinde dengeli davranmak
• Günlük yeterli oranda vücuda iyot alımını sağlamak
• İyot eksikliğine sebebiyet verecek olan besinlerden kaçınmak
• Kişinin ailesinde tiroid hastalıkları öyküsü bulunuyorsa düzenli olarak kontrolleri yaptırmak
• Aşırı soya tüketiminden kaçınarak tiroid hormonlarının üretimini baskısı azaltmak
• Kronik stres, tiroid hormon dengesini bozabileceğinden stresten uzak durmak
• Radyasyona, hava kirliliğine maruz kalmaktan kaçınmak
• Sigara dumanında bulunan tiyosiyanat maddesi iyot alımını engelleyebileceğinden tütün ürünü kullanmamak
• İlaç kullanımından önce doktora yan etkileri konusunda danışmak

Guatr kimleri etkiler?

Herkes guatr sorunuyla karşı karşı kalabilir ancak kadınlarda erkeklere oranla guatr görülme riski daha fazladır. Bunun yanı sıra guatr geliştirme riski yaş ilerledikçe de artar. Özellikle 40 yaşından sonra daha yaygın olarak görülen bir hastalık olarak değerlendirilir. 

Aşağıdaki rahatsızlıklardan herhangi birine sahip olan kişilerde guatr riski daha yüksektir. 

• Obezite
• İnsülin direnci
• Metabolik sendrom

Ayrıca, baş ve boyun bölgesi tıbbi tedaviler nedeniyle radyasyona maruz kaldıysa ve/veya tiroid hastalığı olan bir aile öyküsü varsa guatr geliştirme riskiniz daha yüksek olur.

Guatr Hakkında Sık Sorulan Sorular

Guatr nasıl bir hastalıktır?

Tiroid bezinin düzensiz olarak büyümesi guatr hastalığı olarak tanımlanır. Guatr, eğer tiroidin aşırı büyümesiyle ortaya çıkan hipertiroidizm kaynaklıysa zehirli şeklinde tanımlanır. Bilinenin aksine bir tümör veya kanser değildir.

Zehirli guatr belirtileri nelerdir?

Zehirli guatr, bağırsak hareketlerinde artış nedeniyle daha sık tuvalete çıkma, yorgunluk,sinirli olma, iştahta artışa rağmen kilo verme, ısıya karşı hassasiyetin artması, terleme, kas ağrıları ve kalp çarpıntısı gibi belirtilere neden olur.

• Tiroid bezi büyümesi
• Terleme ve titreme
• İştah arttığı halde kilo verme
• Daha sık tuvalete çıkma
• Sinirli olma
• Isıya karşı hassasiyet
• Yorgunluk
• Kas ağrıları
• Adet düzensizliği
• Saç yapısında incelme, kırılma ve dökülme
• Kalp çarpıntısı
• Uyuma güçlüğü

Guatr tehlikeli midir?

Guatr, yaygın olarak görülen, tehlikeli olmayan bir hastalık türüdür. Tiroid bezinin büyümesinin sebebi tiroid kanseri olmadığı sürece tedavi edilebilir bir sağlık durumudur.

Zehirli guatr belirtileri nelerdir?

Zehirli guatr belirtileri, kişide anksiyete, kilo kaybı, sık terleme ve adet düzensizliği gibi belirtilere neden olabilir.

Guatr için hangi bölüme gidilir?

Guatr için dahiliye yani iç hastalıkları bölümüne başvurabilirsiniz.

Guatr hastalığı kadın ve erkeklerde görülme sıklığı nedir?

Guatr hastalığı kadınlarda erkeklerden daha sık görülür. Özellikle hamilelik dönemlerinde hormonlardan dolayı kadınlarda daha sık görülür.

Guatr hastalığı hangi durumlarda ameliyat edilir?

Medikal tedaviye rağmen büyüyen guatr, nefes darlığı ve yutma güçlüğü olan, kozmetik olarak boynundaki görüntüden rahatsız olanlar ve kanser şüphesi olan guatr hastaları ameliyat edilmelidir.

Guatr hastalığından korunmak için beslenme nasıl olmalıdır?

Guatr hastalığının en sık nedeni iyot eksikliği olduğu için iyotlu gıdalar tüketmek önemlidir. Guatrojen besinler arasında lahana yer aldığı için guatrı olan hastaların lahana tüketmemesi önemlidir.

Guatr nerede olur?

Guatr, tiroid bezinin büyümesine bağlı olarak görülür. Tiroid bezi boyun bölgesinde ön tarafta adem elması yani gırtlak çıkıntısının hemen altında bulunur. Bu sebeple guatrın en belirgin belirtisi boynun ön kısmında görülen ve fark edilen kitledir.

Guatr hastalığı kaç yaşında olur?

Guatr her yaş grubundan insanı etkileme potansiyeline sahip bir hastalıktır ancak 40 yaş üstü kişilerde daha yaygın olarak görülür.

Guatr doğuştan mı olur?

Guatr, doğuştan ortaya çıkarak kişinin yaşamını ilerleyen dönemlerde etkileyebilir. Doğuştan görülen guatr genellikle bebeklik döneminde fark edilir ve farklı faktörlerden kaynaklanabilir.

Guatr kilo aldırır mı?

Guatr, kişinin genel sağlığına, yaşam biçimine bağlı olarak kilo alımına neden olabilir. Bu noktada guatrın altında yatan neden önemlidir. Guatr hipotiroidizm (tiroid bezinin az çalışması) nedeniyle oluşmuşsa tek başına kilo aldırmayabilir. Tiroid bezinin hormon üretimindeki dengesizlikler bu soruna yol açarak kilo alımına zemin hazırlayabilir.

Guatr ve tiroid aynı şey mi?

Guatr ve tiroid aynı şey değildir fakat birbiriyle bağlantılıdır. Tiroid, vücutta boynun ön tarafında bulunan ve vücudun metabolizmasını düzenleyen T3 (triiodotironin) ve T4 (tiroksin) hormonlarını üreten bir bez olarak bilinir. Bu bez sayesinde kişinin enerji üretimi, kalp atış hızı, sindirim ve vücut sıcaklığı gibi hayati fonksiyonları dengelenir. Guatr ise, tiroid bezinin anormal şekilde büyümesi durumudur. Guatr, kendi başına bir hastalık değil olarak ortaya çıkmak tiroid bezinde oluşan bir sorunun belirtisi olarak kendini gösterir. İyot eksikliği, hormon dengesizlikleri veya otoimmün hastalıklar nedeniyle gelişebilir.

Guatr sırt ağrısı yapar mı?

Guatr, ilk aşamada boyun bölgesinde şişlik ve büyüme şeklinde kendini gösterebilir. Bu durum ilerlediğinde ise çevre yapılara baskı yaparak, gırtlak, soluk borusu ve sinirlere etki eder. Bu baskı özellikle boyun ve üst sırt bölgesinde ağrılara neden olabilir. Aynı zamanda kişinin duruşu nedeniyle de sırt ağrısı şiddetlenebilir. Doğrudan guatr sırt ağrısına neden olmasa da, büyümesiyle ve çevresindeki yapılar üzerindeki etkisi nedeniyle bu tür rahatsızlıkların ortaya çıkmasına zemin hazırlar.

Guatr tedavi edilmezse ne olur?

Guatr tedavi edilmediği durumda zaman içerisinde büyüyerek çeşitli sağlık problemlerine sebebiyet verebilir. Tiroid bezinde şişkinlik artarak kişinin nefes darlığı çekmesine ve yutma güçlüğü yaşamasına neden olur. Bunun yanında metabolizma üzerinde olumsuz etkilere yol açarak kilo alımı, yorgunluk, depresyon ve soğuk intoleransı gibi semptomları oluşturur. Uzun vadede guatr tedavi edilmezse tiroid kanseri gibi daha ciddi durumların gelişme riskini de artırabilir.

Guatrda ne zaman ameliyat olmak gerekiyor?

Guatr ameliyatlarının çoğunda amaç kanser riskine karşı tedbir almaktır. Kişide guatr hastalığının bir türü olabilir, bir veya birden fazla nodül de bulunabilir. Ancak ilaç tedavisi dışında, tiroit bezinin bir bölümünün veya tamamının alındığı bir cerrahi girişim, sadece kanser riski olabileceğini belirten bir takım patolojiler varsa tercih edilmektedir. Diğer yandan, ameliyat sonrasında geriye kalan tiroit dokusunda hastalığın tekrarlama riski de bulunmaktadır.

Ameliyat gereken durumlarda, ameliyattan sonra hastalıktan kurtulmak mümkün mü?

Guatr ameliyatı olan hastalar daha sık kontrol edilmelidir. Çünkü alınan dokunun neden olduğu hormonal eksikliğin karşılanması için uygulanan hormon tedavisinin yeterli olup olmadığına en az 6 ayda bir bakılmalıdır. Öte yandan, kanser riski taşımayan ve tiroidin alınmadığı guatr vakalarında, hasta hayatının sonuna kadar ya tedavi almalı ya da doktorunun yönlendirmesi doğrultusunda sadece takip edilmelidir.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.